بخشی از مقاله
چکیده
به منظور تاثیر محلول پاشی سولفات روی در شرایط تنش گرمای انتهای فصل بر گندم رقم چمران 2 در شمال خوزستان، آزمایشی در سال زراعی 1394 -95 به صورت طرح کرتهای خرد شده در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با سه سطح تاریخ کاشت 9/15 - ، 10/15 و - 94/11/15 به عنوان فاکتور اصلی و محلول پاشی سولفات روی با چهار سطح - شاهد بدون محلول پاشی، 2، 4 و 6 لیتر در هکتار سولفات روی - به عنوان فاکتور فرعی در سه تکرار اجرا گردید.
نتایج نشان داد که تاریخ کاشت بر تعداد سنبله در مترمربع، تعداد دانه در سنبله، وزن هزاردانه، عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیک و شاخص برداشت در سطح احتمال یک درصد تاثیر معنیداری داشت. سولفات روی بر تعداد سنبله در مترمربع، تعداد دانه در سنبله، وزن هزاردانه، عملکرد دانه و عملکرد بیولوژیک در سطح احتمال یک درصد و بر شاخص برداشت در سطح احتمال پنج درصد تاثیر معنیداری داشت.
برهمکنش تاریخ کاشت و سولفات روی بر تعداد سنبله در مترمربع و عملکرد دانه در سطح احتمال یک درصد و بر تعداد دانه در سنبله، وزن هزاردانه، عملکرد بیولوژیک و شاخص برداشت در سطح احتمال پنج درصد معنی دار بود. با توجه به نتایج تیمارهای مختلف این آزمایش، بیشترین عملکرد دانه با 6191 کیلوگرم در هکتار به تاریخ کاشت اول - 94/9/15 - در تیمار 6 لیتر در هکتار محلولپاشی سولفات روی و کمترین با 2430 کیلوگرم در هکتار به تیمار شاهد بدون محلولپاشی در تاریخ کاشت سوم - 94/11/15 - متعلق بودند.
مقدمه
افزایش و رشد جمعیت دنیا یکی از مسایل مهم قرن حاضر است. رشد جمعیت در کشورهای در حال توسعه 2/2 درصد است. بدین ترتیب جمعیت دنیا تا سال 2025 به 8/2 میلیارد نفر خواهد رسید. براساس برآوردهای سازمان ملل، اگر میزان زاد و ولد کاهش یابد جمعیت جهان در سال 2050 بین 7/3 تا 10/7 میلیارد نفر خواهد بود، ولی اگر نرخ رشد به همین منوال ادامه یابد، این تعداد به 14/4 میلیارد نفر خواهد رسید.
بنابراین با توجه به افزایش جمعیت، تولید مواد غذایی در چند دهه اخیر جنبه استراتژیک به خود گرفته است و در حال حاضر برنامههای تحقیقاتی کشورهای مختلف، در جهت دستیابی به منابع غذایی جدید، بالا بردن عملکرد گیاهان زراعی و بهرهبرداری بهینه از پتانسیلهای موجود کشاورزی هدایت میشوند. امروزه از کودها به عنوان ابزاری برای دستیابی به حداکثر تولید در واحد سطح استفاده می شود. علاوه بر این، کودها باید بتوانند علاوه بر افزایش تولید، کیفیت محصولات کشاورزی را ارتقاء داده، ضمن افزایش کارایی جذب کود و آب، سلامتی انسان و دام را نیز تأمین نمایند.
یک عامل مهم مدیریتی در تولید هر محصول تاریخ کاشت است. همراه با تغییر در تاریخ کاشت، پارامترهای هواشناسی نیز تغییر می کنند. گذشته از مدیریت محصول، محیط فیزیکی نیز اثر عمیقی بر رشد و تقسیم ماده خشک در قسمتهای مختلف گیاه دارد. دما، نور خورشید و سایر عوامل هواشناسی به شکل منفرد یا همراه با هم میتوانند رشد و تولید گیاه را متأثر سازند.
دما یک فاکتور مهم است که رشد گیاه را متأثر میسازد. زمان کشت مراحل فنولوژیکی گیاه و کل تولید بیوماس را کنترل میکند و در کارایی تبدیل بیوماس به عملکرد مؤثر است تغییر عوامل اقلیمی همراه با تغییر تاریخ کاشت میتواند علاوه بر تأثیر بر کمیت تولید بر کیفیت توزیع ماده خشک نیز تأثیر میگذارد
تأثیر تاریخ کاشت بر فنولوژی گیاه به ویژه ظهور گل آذین در سایر منابع نیز اشاره شده است
بسته به خصوصیات ژنتیکی گیاه، مراحل نمو را میتوانصرفاً به عنوان تابعی از دما یا تلفیقی از دما و فتوپریود در نظر گرفت. دما یکی از مهمترین عوامل تأثیرگذار بر رشد هر نوع گیاه زراعی میباشد - کالیسکان و همکاران، . - 2008 روی یکی از عناصر کم مصرف مورد نیاز گیاه می باشد. بنابراین، برای دسترسی به عملکرد بهینه با کیفیت مطلوب بایستی به مقدار کافی در اختیار گیاه قرار گیرد. .
روی جهت سنتز تریپتوفان ضروری است و از آنجا که تریپتوفان جهت سنتز اکسین لازم است، تشکیل اکسین به مقدار روی بستگی دارد. روی در متابولیسم فسفات در گیاهان دخالت دارد و در نتیجه در گیاهان مبتلا به کمبود روی مقدار زیادی فسفر معدنی در بافت انباشته میشود
کمبود روی با کاهش RNA و ریبوزوم مانع شود. سنتز پروتئین ها در گیاه می شود. بنابراین،روی احتمالاً نقشهای ویژه ای در سالم نگه داشتن غشاء سلولی دارا می باشد. در غلات، کمبود روی به صورت کاهش رشد، کاهش عملکرد، کوچکی برگ، نوارهای زرد یا سفید رنگ در امتداد رگبرگ اصلی و لکههای قرمز رنگ در برگها دیده میشود
عوامل و شرایط خاکی متعددی از جمله مواد مادری مواد آلی، pH، مقدار کربنات کلسیم، درصد رس و نیز برهمکنش با سایر عناصر غذائی و مصرف زیاد کودهای فسفردار بر قابلیت استفاده از این عنصر در خاک تأثیر میگذارند
کاهش قابلیت استفاده از روی با افزایشpH خاک کاهش می یابد. این امر ممکن است بدلیل افزایش جذب سطحی، رسوب به شکل سولفید روی در شرایط غیرهوازی و یا کاهش ضریب پخشیدگی آن باشد، بنابراین کمبود روی در خاکهای با pH بالا متداول است. لایههای غنی از مواد آلی دارای غلظت بالاتری از روی بوده و فرسایش این لایه می تواند منجر به کمبود روی در گیاهان شود. گیاهان در خاکهای آهکی به دلیل pH بالا و خاکهای بافت ریز بدلیل رسنسبتاً زیاد معمولا علائم کمبود روی را نشان می دهند
مواد و روشها
این تحقیق در شهرستان دزفول، در سال 1394-95 اجرا گردید. این منطقه با طول جغرافیایی 48 درجه و 32 دقیقه شرقی و عرض جغرافیایی 32 درجه و 22 دقیقه شمالی و ارتفاع 82 متر از سطح دریا در فاصله 120 کیلومتری از مرکز استان ، در شمال غرب خوزستان واقع شده است. این آزمایش به صورت کرت های خرد شده در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه سطح تاریخ کاشت 9/15 - ، 10/15 و - 94/11/15 به عنوان فاکتور اصلی و محلول پاشی سولفات روی با چهار سطح - شاهد بدون محلول پاشی، 2، 4 و 6 لیتر در هکتار سولفات روی - به عنوان فاکتور فرعی در سه تکرار اجرا گردید
. رقم مورد کاشت در این تحقیق چمران2 بود. کلآزمایش مجموعاً شامل 36 کرت آزمایشی بود. هر کرت شامل 4 پشته - هشت خط کاشت - به طول چهار متر، فواصل ردیفها روی پشته 20 سانتیمتر در نظر گرفته و در تاریخ کاشت های تعیین شده اجرا شد. زمین اجرای آزمایش در سال گذشته شبدر کشت شده بود، در مهرماه ماخار شد، و پس از گاورو شدن یک دیسک زده، سپس یک شخم به عمق30 سانتیمتر زده شد. سپس دو دیسک عمود بر هم جهت خرد و نرم شدن کلوخههای ناشی از شخم و برای تسطیح از ماله استفاده شد. آنگاه ابعاد کلی طرح از چهار طرف پیاده و گونیا شده و کرتها و فواصل بین کرتها و تکرارها مشخص گردید. بعد از عملیات تهیه زمین و تکمیل حاصلخیزی خاک
بر اساس نتایج تجزیه نمونه خاک در آزمایشگاه انجام گرفت برای این منظور کل کود نیتروژن، فسفات و پتاس به ترتیب کود نیتروژن از منبع اوره تأمین به میزان 252 گرم در پلات که یک سوم میزان کود قبل از کاشت به صورت پایه و یک سوم در انتهای پنجهزنی و یک سوم ما بقی در هنگام ظهور سنبله مصرف گردید.
کود فسفر، از منبع سوپر فسفات تریپل تهیه و به میزان 120 گرم در پلات P2O5 در هکتار طبق آزمون خاک، محاسبه، توزین و در کرتها به صورت پایه، قبل از کاشت مصرف گردید. کود پتاس از منبع سولفات پتاس تهیه و به میزان 120 گرم در پلات K2O در هکتار طبق آزمون خاک،محاسبه، توزین و در کرتها به صورت پایه، قبل از کاشت مصرف گردید. با توجه به قوهنامیه و وزن هزاردانه، مقدار بذر برای تمامی کرتها در نظر و محاسبه گردید. میزان بذر هر کرت با توجه به مساحت کاشت تهیه و توزین گردید
عملیات کاشت در تاریخ های تعیین شده انجام شد. هر کرت شامل چهار پشته - هشت خط کاشت - به فواصل تعیین شده و طول چهار متر بود. هر تاریخ کاشت دارای آبخوری و زهکشی مستقل بوده به طوری که زهآب به خارج از مزرعه آزمایشی هدایت میشد. جهت مبارزه با علفهای هرز پهن برگ و باریک برگ به ترتیب از علفکشهای دوپلوسان سوپر و تاپیک به میزان 2/5 و یک لیتر در هکتار در انتهای پنجهزنی و قبل از کود سرک استفاده گردید. صفات مورد بررسی شامل: تعداد سنبله در واحد سطح: 30 سانتیمتر طولی از هر کرت کف بر شده و تعداد سنبلههای موجود شمارش شد، سپس به واحد سطح تبدیل و برای هر کرت یادداشت گردید. تعداد دانه در سنبله : کلیه سنبلهها شمارش شده در 30 سانتیمتر، کوبیده و دانهها از سنبله جدا، شمارش شد.
تعداد دانههای شمارش شده را تقسیم بر تعداد سنبلهها نموده و متوسط تعداد دانه در سنبله بدست آمد. وزن هزاردانه: جهت محاسبه وزن هزاردانه نمونه ای 500 دانهای از دانههای هر کرت شمارش و وزن آنها تعیین شد. سپس نمونه دومی 500 - دانه - شمارش و چنانچه اختلاف بین آن با نمونه اول کمتر از %5 بود مجموع وزن آنها به عنوان وزن هزاردانه محاسبه میشد. عملکرد بیولوژیک: برای تعیین عملکرد بیوماس، 30 سانتیمتر طولی از هر کرت کف بر شده سپس به مدت 48 ساعت در آون با دمای 72 درجه سانتیگراد خشک و بعد توزین گردید. عملکرد دانه: عملکرد دانه با برداشت دو مترمربع از وسط هر کرت و سپس جدا کردن دانهها و توزین آن به طور جداگانه تعیین گردید.
شاخص برداشت: از تقسیم عملکرد دانه هر تیمار در بند فوق بر عملکرد بیولوژیکی ضرب در 100 تعیین گردید. برای تجزیه و تحلیل آماری دادهها از نرم افزار MSTATC استفاده شد. مقایسه میانگینها در سطح پنج درصد با استفاده از آزمون چند دامنه دانکن صورت گرفت. برای رسم نمودارها از نرم افزار EXCEL استفاده گردید.
نتایج
نتایج تجزیه واریانس نشان داد که تاریخ کاشت بر تعداد سنبله در مترمربع، تعداد دانه در سنبله، وزن هزاردانه، عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیک و شاخص برداشت در سطح احتمال یک درصد تاثیر معنیداری داشت. سولفات روی بر تعداد سنبله در مترمربع، تعداد دانه در سنبله، وزن هزاردانه، عملکرد دانه و عملکرد بیولوژیک در سطح احتمال یک درصد و بر شاخص برداشت در سطح احتمال پنج درصد تاثیر معنیداری داشت.
برهمکنش تاریخ کاشت و سولفات روی بر تعداد سنبله در مترمربع و عملکرد دانه در سطح احتمال یک درصد و بر تعداد دانه در سنبله، وزن هزاردانه، عملکرد بیولوژیک و شاخص برداشت در سطح احتمال پنج درصد معنی دار بود - جدول . - 1 تعداد سنبله در واحد سطح: نتایج مقایسه میانگین نشان داد در تیمارهای تاریخ کاشت بیشترین تعداد سنبله در واحد سطح با 403 سنبله به تاریخ کاشت اول - 94/9/15 - و کمترین با 369 سنبله به تاریخ کاشت سوم - 94/11/15 - متعلق بودند
همچنین در تیمارهای محلولپاشی سولفات روی بیشترین تعداد سنبله در واحد سطح با 398 سنبله به تیمار 6 لیتر در هکتار محلولپاشی سولفات روی تعلق داشت که از نظر آماری با 4 لیتر در هکتار محلولپاشی سولفات روی 395 - سنبله - در یک گروه قرار گرفت و کمترین با 367 سنبله به شاهد بدون محلولپاشی سولفات روی تعلق داشت - جدول . - 3 نیز در برهکمنش تاریخ کاشت و محلولپاشی سولفات روی بیشترین تعداد سنبله در واحد سطح با 407، 408 و410 سنبله به تاریخ کاشت اول - 94/9/15 - در تیمارهای 2، 4 و 6 لیتر در هکتار محلولپاشی سولفات روی و کمترین با 354 سنبله به تیمار شاهد بدون محلولپاشی در تاریخ کاشت سوم - 94/11/15 - متعلق بودند
اصولاً عملکرد دانه در غلات از دوجزء اصلی عملکرد یعنی تعداد دانه در واحد سطح و وزن تک دانه حاصل می شود. تعداد دانه نیز خود حاصل تعداد دانه در سنبله و تعداد سنبله در واحد سطح است. این دو جزء اصلی عملکرد در زمان های متفاوتی از فصل رشد شکل می گیرند و در نتیجه در معرض شرایط مختلف محیطی قرار می گیرند. در کشت های دیر هنگام به علت کوتاه شدن مراحل رشد بایستی میزان بذر بیشتری مصرف شود. از طرف دیگر وقوع دمای بالا در دوران رشد زایشی به ویژه در زمان گلدهی در آخر فصل همراه با بروز تنش گرما و رطوبت باعث افت عملکرد می گردد. کشت های دیر هنگام باعث کوتاه تر شدن دوره آغازش سنبلک ها و کوتاه شدن دوره نمو سنبله تا تشکیل سنبلک انتهایی شده و بنابراین تعداد دانه در سنبله کاهش می یابد. نتایج این تحقیق با نتایج آزمایش افخمی - 1390 - مطابقت داشت. علائم کمبود این عنصر در گیاه به صورت زرد شدن برگها و زرد شدن فواصل بین رگبرگها، پیچیدگی رو به پایین برگها و ... میباشد.
