بخشی از مقاله
چکیده
به منظور بررسی تأثیر کود سوپر فسفات تریپل بر روي عملکرد و اجزاي عملکرد برخی ارقام گندم رایج در استان یزد و تعیین مناسبترین میزان کود فسفات، چهار رقم گندم رایج در استان به نامهاي کویر، پیشتاز، آنفارم و روشن به همراه سه سطح کود سوپرفسفات تریپل به مقدار 50، 100 و 150 کیلوگرم در هکتار به صورت کرتهاي خرد شده در قالب طرح بلوكهاي کامل تصادفی با سه تکرار در سال زراعی 89-90 مورد آزمایش قرار گرفتند. صفات مورد بررسی در این پژوهش شامل عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیک، وزن هزار دانه، تعداد دانه در سنبله، تعداد سنبله در متر مربع، شاخص برداشت، ارتفاع گیاه و طول سنبله میباشند. تأثیر مقادیر مختلف کود و ارقام مختلف بر روي تمام صفات اندازهگیري شده معنیدار میباشد، در حالیکه اثرات متقابل کود و رقم بر روي صفت وزن هزار دانه، ارتفاع گیاه و طول سنبله معنیدار نیست. مصرف 100 کیلوگرم در هکتار سوپرفسفات تریپل باعث افزایش اکثر صفات مهم شامل عملکرد دانه و اجزاي عملکرد میشود. رقم آنفارم براي صفات مهم مثل عملکرد دانه، تعداد دانه در سنبله و عملکرد بیولوژیک داراي بیشترین مقدار میباشد.
مقدمه
گندم احتمالاً یکی از اولین گیاهانی است که به وسیله انسان زراعت شده و به همین دلیل مهمترین گیاه زراعی بهشمار میآید. اهمیت اقتصادي گندم چه از نظر تولید و چه از نظر تغذیه در دنیا بیش از سایر محصولات کشاورزي میباشد. گندم چه از نظر دارا بودن بالاترین سهم در کل سطح اراضی زیر کشت کشور چه به عنوان اصلیترین غذاي مردم کشور ما و مهمترین منبع تأمین کالري مورد نیاز افراد، داراي اهمیت است - ایراننژاد و شهبازیان، . - 1384 فسفر از عناصر اصلی مورد نیاز گیاه و یکی از پرمصرفترین عناصر معدنی خاك بوده و نیز مهمترین عنصر در تولید محصول میباشد که کلیه موجودات زنده براي ساختن بسیاري از مواد معدنی مانند اسیدهاي نوکلئیک، فسفولپیدها، فسفو پروتئینها و کوآنزیمها به آن نیاز دارند و وظایف مهمی را در گیاه به عهده دارد. این عنصر در نقل و انتقالات انرژي در فرایندهاي متابولیسمی گیاه، تقسیم سلولی، ساختمان فسفولیپیدهاي دیواره سلولهاي گیاهی، توسعه قسمتهاي زایشی گیاه، رشد و تکامل ریشههاي فرعی و همچنین در تشکیل و انتقال مواد همانند قندها و نشاسته در گیاه شرکت مینماید ١٩٩٢ Ludeke,؛ ٢٠٠٢ . - Marschner, با عنایت به فراوانی آهک و پایین بودن غلظت فسفات محلول در خاكهاي ایران، فسفات موجود در محلول خاك میبایست دائماً تجدید شود؛ وگرنه گیاه براي ادامه رشد خود دچار مشکل خواهد گردید - ملکوتی و همایی، . - 1383 به علت عدم پویایی فسفات در خاك، پیشبینی نیاز گیاهان به کود فسفاتی، جهت عملکردي معین، بسیار دشوار میباشد. مقدار کود فسفاتی مورد نیاز براي هر محصول بستگی به نوع خاك، مقدار فسفر قابل استفاده خاك، سابقه مصرف کودهاي فسفاتی، شرایط اقلیمی منطقه، عملکرد مورد انتظار و مقدار سایر عناصر غذایی موجود در خاك دارد - ملکوتی و همایی، 1383 و ملکوتی و همکاران، . - 1384 یکی از عوامل گیاهی که بر روي عملکرد گیاهان زراعی تأثیرگذار میباشد ارقام هستند. تنوع در جذب، انتقال و توزیع مواد معدنی در میان گونهها و ژنوتیپهاي گیاهی وجود دارد که به طور ژنتیکی کنترل میشود - ١٩٩٧ . - Foully et al., در این رابطه گونهها و ارقام گندم از جهت نیاز به فسفر متفاوت بوده و کارایی را تحت تأثیر قرار میدهند . - Ascher, 1993 - Bogdevitch و - 2008 - Mikulich نشان دادند که بیشترین مقدار پروتئین و گلوتن دانه گندم در هنگام مصرف 200 کیلوگرم P2O5 در هکتار به دست آمد. همچنین بیشترین مقدار عملکرد دانه در این تحقیق در هنگام مصرف 200 کیلوگرم P2O5 در هکتار حاصل شد و با افزایش فسفر تا اندازه 393 کیلوگرم در هکتار میزان عملکرد 57 درصد کاهش یافت. Slaton و همکاران - ٢٠٠٥ - گزارش کردند که مقادیر 75 و 100 کیلوگرم P2O5 در هکتار عملکرد گندم را افزایش میدهد اما این افزایش از نظر آماري در سطح 5 درصد معنیدار نیست و مقدار عملکرد حاصله از مقادیر کودي مذکور با عملکردهاي حاصل از 50 و 200 کیلوگرم P2O5 در هکتار از نظر آماري با هم اختلافی ندارند. موسوينیک و همکاران - 1384 - گزارش کردند که بالاترین سطح کود فسفره مورد استفاده در آزمایش 125 - کیلوگرم در هکتار سوپرفسفات تریپل - بسیاري از صفات گیاهی شامل عملکرد دانه، تعداد دانه در خوشه، عملکرد بیولوژیک و تعداد سنبله در مترمربع را در گندم افزایش داد. در بررسی انجام شده توسط میرزاشاهی - 1384 - بر روي اثرات باقیمانده فسفر بر عملکرد گندم در تناوب ذرت- گندم مشخص شد که سطوح مختلف فسفر بر عملکرد دانه و وزن هزار دانه در سطح یک درصد معنیداري تأثیر داشت و با افزایش سطوح فسفر مصرفی در کشت قبل - ذرت - اثرات باقیمانده آنها در کشت بعد - گندم - بیشتر و با عملکردهاي بالاتري همراه بوده است به طوریکه بالاترین عملکرد، ناشی از مصرف 180 کیلوگرم P2O5 در هکتار در کشت قبل بود. در یک پژوهش توسط Anjum Ali و همکاران - ٢٠٠٤ - با موضوع تأثیر روشهاي کوددهی فسفر بر روي عملکرد گندم مشخص شد که بیشترین عملکرد دانه در هنگام استفاده 114 کیلوگرم در هکتار فسفر به صورت درون ردیفی به دست میآید. Alam و همکاران - ٢٠٠٣ - گزارش کردند که مقادیر عملکرد دانه و بیولوژیک، شاخص برداشت و وزن هزار دانه در میان واریتههاي گندم در هنگام مصرف مقادیر مختلف فسفر از نظر آماري داراي اختلاف معنیداري بودند. در یک آزمایش بر روي گیاه عدس با مصرف مقادیر مختلف فسفر مشخص شد که افزایش فسفر از صفر به 60 کیلوگرم در هکتار باعث افزایش ارتفاع گیاه، تعداد شاخه فرعی در گیاه، تعداد نیام در گیاه، وزن هزار دانه و عملکرد دانه میشود - ٢٠٠٧ . - Zeidan, کاظمی پشتمساري و همکاران - 1386 - گزارش کردند که مصرف 100 کیلوگرم در هکتار کود معدنی فسفره باعث افزایش در ارتفاع آخرین غلاف از سطح زمین، ارتفاع بوته، تعداد دانه در غلاف، وزن صد دانه و طول غلاف گیاه باقلا شد. در افزایش تولید در واحد سطح، حاصلخیزي پایدار خاك به عنوان عامل کلیدي بهشمار آمده و در آن کود نقش اساسی دارد. عوامل متعددي نظیر یکپارچهسازي اراضی، تسطیح، اصلاح روش آبیاري، استفاده از بذرهاي اصلاح شده، کنترل آفات وبیماریها و بالاخره ماشینآلات هر یک با سهم قابل توجهی در افزایش تولید، مؤثر میباشند. مصرف بهینه کود در این مجموعه از مهمترین عوامل افزایش عملکرد، بهبود کیفیت محصولات کشاورزي و ارتقاء سلامت جامعه است - ملکوتی و همکاران، . - 1384 با عنایت به مطالب ذکر شده این پژوهش با هدف بررسی اثرات کود سوپرفسفات تریپل بر روي برخی ارقام گندم رایج در استان یزد و همچنین تأثیر فسفر بر روي اجزاي عملکرد و تعیین بهترین سطح کود فسفات در گندم برنامهریزي شد.
مواد و روشها
به منظور بررسی تأثیر کود سوپر فسفات تریپل بر روي عملکرد و اجزاي عملکرد برخی ارقام گندم رایج در استان یزد و تعیین مناسبترین میزان کود فسفات آزمایش حاضر در سال زراعی 1389–90 انجام گرفت. قبل از انجام آزمایش از عمق 0-30 سانتیمتر خاك نمونهبرداري شد و پارامترهاي مختلف خاك اندازهگیري شد - جدول . - 1 خاك مزرعه مورد کشت داراي بافت سیلتیلومی بود. براي انجام آزمایش از چهار رقم گندم رایج در استان به نامهاي کویر، پیشتاز، آنفارم و روشن و سه سطح کود سوپرفسفات تریپل به مقدار 50، 100 و 150 کیلوگرم در هکتار به صورت کرتهاي خردشده در قالب طرح بلوكهاي کامل تصادفی با سه تکرار استفاده گردید. در این پژوهش سطوح کود فسفاته به عنوان فاکتور اصلی و ارقام گندم به عنوان فاکتور فرعی میباشند. هر واحد آزمایشی شامل 5 خط کشت به طول 5 متر با فاصله بین خطوط 20 سانتیمتر میباشد. زمین زراعی در سال قبل زیر کشت گندم بوده است. در زمان آیش فصلی - از زمان برداشت تا کشت مجدد گندم - براي از بین بردن بقایاي ساقه گندم و علفهاي هرز موجود در سطح زمین از چراي گوسفندان استفاده شد تا در موقع کشت پاییزه عملیات تهیه زمین ساده و هیچگونه علف هرز و یا باقیمانده محصول قبلی در زمین وجود نداشته باشد و اشکالی هم از نظر اجراي شخم و سایر عملیات تکمیل تهیه زمین پیش نیاید. پس از آن بوسیله دیسک ریشههاي گندم را که در اثر شخم به سطح خاك آمدهاند، خرد کرده و براي افزایش مواد آلی زمین، زیر خاك نموده و پس از تسطیح کامل نسبت به کشت بذر اقدام گردید. مقدار 120 کیلوگرم نیتروژن خالص در دو مرحله پنجهزنی و به ساقهرفتن استفاده شد. تیمارهاي مورد استفاده در آزمایش یعنی سه مقدار کود سوپرفسفات تریپل مربوط به هر کرت آزمایشی با مقادیر یکسان خاك نرم محل اجراي آزمایش مخلوط و به صورت یکنواخت در سطح کرتها پخش و سپس کودهاي پخش شده به کمک دیسک با خاك سطحی هر کرت مخلوط گردید. پس از تسطیح و بذرپاشی جویچههاي آبیاري احداث گردید و همچنین نهرهاي اصلی و فرعی ایجاد شد و سپس آبیاري انجام گرفت. آبیاري به صورت نشتی و با توجه به شرایط اقلیمی و وضعیت رطوبتی خاك در زمانهاي لزوم انجام شد. براي از بین بردن علفهاي هرز پهنبرگ از علفکش توفوردي به مقدار 2 لیتر در هکتار در مراحل اولیه رشد علف هرز و از زمان پنجهزنی تا شروع به ساقه رفتن گندم استفاده شد. جهت از بین بردن علفهاي هرز باریکبرگ از علفکش ایلوکسان به مقدار 2/5 لیتر در هکتار در هنگام 2-4 برگی علف هرز استفاده گردید.
جدول -1 ویژگی هاي فیزیکی و شیمیایی خاك محل اجراي آزمایش
جهت اندازهگیري عملکرد و اجزاي آن از ردیف هاي دوم، سوم و چهارم - براي از بین بردن اثرات حاشیهاي - استفاده شد. براي اندازهگیري عملکرد بوتههاي گندم از سه ردیف میانی به مساحت 3 متر مربع در هر کرت به صورت دستی - کفبر - برداشت شدند و پس از خشکشدن کامل بذرها توزین شدند و عملکرد به کیلوگرم در هکتار تعمیم داده شد. براي تعیین عملکرد بیولوژیک پس از برداشت بوتههاي میانی آنها را در آون قرار داده و در دماي 45 درجه سانتیگراد به مدت 48 ساعت نگهداري و سپس توزین شدند. صفت شاخص برداشت نیز با استفاده از نسبت عملکرد اقتصادي - عملکرد دانه در بوته - به عملکرد بیولوژیک به صورت درصد
