بخشی از مقاله
چکیده
در این مطالعه اثر شوری بر جوانه زنی بذور گونه Kochia prostrata مورد بررسی قرارگرفت. آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی با هفت سطح شوری - صفر، 50، 100، 200، 400، 800 و 1600 میلی مولار نمک سولفات سدیم در سه تکرار مطالعه گردید.
نتایج حاصل از تجزیه واریانس نشان داد که بین سطوح مختلف شوری از نظر درصد جوانهزنی در سطح آماری 5 درصد تفاوت معنی داری وجود دارد. مقایسه میانگین درصد جوانهزنی نشان داد که با افزایش شوری از درصد جوانه زنی بذور کاسته می-شود به طوری که کمترین درصد جوانه زنی مربوط به سطح شوری 1600 میلی مولار و بیشترین درصد جوانه زنی مربوط به تیمار شاهد بود. کاهش قابل ملاحظه ای از شوری 800 میلی مولار تا 1600 میلی مولار - صفر درصد - را مشاهده نمودیم.
.1 مقدمه و هدف
شوری و دما از فاکتورهای مهم محیطی هستند که پایداری مناطق خشک و نیمه خشک، بویژه جایی که تبخیر و تعرق بیشتر از میزان بارندگی است را تهدید می کنند.[9] بیش از 800 میلیون هکتار - معادل - %7 از اراضی جهان تحت تأثیر شوری قرار دارد.
وسعت خاکهای شور در ایران 24 میلیون هکتار، معادل %15 اراضی کشور است. حفظ و توسعه پوشش گیاهی مراتع و مناطق بیابانی یکی از راه های بیولوژیکی بیانزدایی و از راهکارهای مدیریتی مراتع به عنوان اکوسیستم های طبیعی است. مناسب ترین گونه ها برای احیای این مراتع گونه های بومی سازگار با شرایط محیط، دارای ارزش علوفه ای بالا، موثردر تثبیت خاک و حفظ محیط زیست می باشند. متاسفانه این گونه ها دراثر بهره برداری غیر اصولی مراتع کشور به شدت رو به نابودی گذاشته اند بدین لحاظ اصلاح و احیای مناطق بیابانی که دارای شرایط اکولوژیک سخت می باشند، ضروری به نظر می رسد. .
وجود گیاهان شورپسند در اراضی شور به مقاومت آنها به تنش شوری در مراحل مختلف چرخه زندگی بستگی دارد.[8] یکی از مهمترین مراحل چرخه زندگی گونههای شورروی مرحله جوانهزنی است؛ زیرا شرایطی را که در مراحل بعدی در معرض آن قرار میگیرد مشخص میکند.
در واقع شوری با کاهش قابلیت دسترسی بذر به آب یا تداخل با برخی جنبه های متابولیسم، همانند تغییرموازنهی تنظیم کننده های رشد از جوانه زنی بذر جلوگیری می کند.[13] گام اول در احیاء پوشش گیاهی در این مناطق مطالعه نحوه جوانهزنی و استقرار گونههای موجود در چنین رویش گاه هایی است.
بنابراین نتایج چنین مطالعاتی میتواند در مدیریت جوامع گیاهی و نحوه بهره برداری اصولی از گونه-های گیاهی مؤثر واقع شود.
گونه مورد مطالعه با نام علمی Kochia prostrata گیاهی است بوته ای و دائمی از خانواده اسفناجیان - Chenopodiaceae - دارای واریته و اکوتیپهایی است که با آب و هوای گوناگون سازش دارند. در آسیای مرکزی از این گونه برای اصلاح مناطق خشک استفاده می شود. این گونه در مناطق خشک ونیمه خشک جهت تهیه سوخت مورد استفاده صحرانشینان قرار می گیرد. اسب و شتر علاقه زیادی به این گیاه دارند.
این گیاه بومی مناظق بیابانی، نیمه بیابانی، خشک و نیمه خشک آسیای مرکزی، قفقاز، ترکیه، تبت، روسیه مرکزی و ایران می باشد. این گونه در قسمتهای مختلف ایران شامل دماوند، کرج، جنوب تبریز،ارومیه، سبزوار، شهرضا، گلپایگان، اراک، لرستان پراکنده می باشد.[4] این تحقیق با هدف آگاهی از تاثیر سطوح مختلف دما و شوری برجوانه زنی و بازیابی بذر گونه Kochia prostrata و تعیین آستانه تحمل شوری این گونه انجام پذیرفت. هر چند حفاظت و حمایت از گیاهان مرتعی به ویژه گونههای کلیدی و خوشخوراک بومی در امر احیا و اصلاح مراتع امری اجتنابناپذیر است.
.2 پیشینه تحقیق
به عقیده شا نون - - 1984 در بسیاری از گیاهان، حساسترین مرحله از سیکل زندگی گیاه نسبت به تنش شوری، مراحل جوانه زنی و گلدهی می باشد. در حالی که گریم و کمپیل - - 1991 بیشترین حساسیت گیاهان به تنش شوری را هنگام جوانه زنی بذر و ابتدای رشد گیاهچه می دانند. علاوه بر این مشخص گردیده است که از بین شاخصهای جوانه زنی بذر، درصد و سرعت جوانهزنی بذر از مهمترین عوامل تاثیر پذیر در شرایط تنش شوری است
استون و همکاران - - 1979 گزارش کردند که گیاه یونجه در مراحل اولیه رشد و نمو فوق العاده به شوری حساس است و در مرحله جوانه زنی بذر، بین سطوح شوری و درجه حرارت اثر متقابل وجود دارد.
عسگریان - 1382 - در بررسی اثر شوری برجوانهزنی و استقرار دو گونه نهال مرتعی Elymus junceus و Kochia prostrata بیان کرد که با افزایش شوری، جوانهزنی، رشد و وزن گونهها کاهش می یابد، گلزار و همکاران - 2001 - نیز گزارش کردند که جوانهزنی بذور setulosa Urochondra با افزایش شوری کاهش یافته و کاهش درصد جوانه زنی با افزایش دما از 25 به 35 درجه سانتی گراد در مقایسه با تغییر دما از 15 به20 درجه سانتیگراد از شدت بیشتری برخوردار است.
.3 مواد و روشها
به منظور بررسی اثر سطوح مختلف شوری بر جوانه زنی و رشد بذور گونه K. prostrata ابتدا بذور این گونه از مراتع استان مرکزی در پاییز سال 1391 جمع آوری گردید، بذرهای جمع آوری شده با اسفاده از الک و با دست، کاملا پاک شدند. با وارسی آنها، بذرهای پوک و آفت زده از مجموعه حذف گردید. سپس تعداد 10 دسته 100 تایی از بذور به طور تصادفی انتخاب و توزین گردید. آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی در 3 تکرار و با سطوح شوری - صفر، 50، 100، 200، 800،400 و 1600 میلی مولار بر لیتر - نمک سولفات سدیم - - Na2So4 در دمای 15 درجه سانتی گراد انجام شد.
جدول.1 تعیین وزن هزاردانه
قبل از انجام آزمایش بذرها با محلول هیپوکلریت سدیم %5 به مدت 2 دقیقه به طور سطحی ضدعفونی و دوباره چند بار با آب مقطر شستشو شدند .بعد از استریل کردن کلیه وسایل اعم از پتری دیش، پیپت، پنس به مدت 2 ساعت در انکوباتور، تعداد 20 عدد بذر داخل پتریدیش های یک بار مصرف با قطر 10 سانتیمتر حاوی یک عدد کاغذ صافی واتمن قرار گرفت. به هر پتریدیش 5 میلی لیتر محلول سولفات سدیم در غلظت های مختلف افزوده و بعد از قرار دادن یک کاغذ صافی، درب پتری ها بسته شد. بر روی هر پتری تکرار، تیمار مربوطه و تاریخ درج گردید.
پتریدیش های حاوی بذر گونه مورد مطالعه به مدت 28 روز در تیمار درجه با تناوب نوری 16 ساعت روشنایی و 8 ساعت تاریکی در اتاقک رشد - ژرمیناتور - قرار گرفتند. برای ارزیابی جوانه زنی شمارش بذرهای جوا نه زده هر 24 ساعت یکبار انجام شد. منظور از بذرهای جوانه زده، بذرهایی است که جنین پس از آغازرشد، پوشش خود را شکافته و نمایان باشد وریشه چه به اندازه یک میلی متر از بذر خارج شده باشد. شمارش تا زمانی ادامه یافت که افزایشی در تعداد بذورجوانه زده مشاهده نشد و این حالت به مدت پنج روز متوالی ثابت ماند.
داده های حاصل از شمارش بذور جوانه زده در آخرین روز شمارش، برای محاسبه درصد جوانه زنی استفاده شد:
که در این رابطه: =n تعداد بذرهای جوانه زده، = N تعداد کل بذرها، =GP درصد جوانه زنی می باشد.
تجزیه و تحلیل داده ها: به منظور تجزیه و تحلیل داده ها، از نرم افزارSPSS17 و MSTAT-C استفاده شد. پس . پس از اطمینان از نرمال بودن داده ها و داشتن شرایط لازم برای تحلیل آماری، مقایسه میانگینها با آزمون چند دامنه ای دانکن صورت گرفت. در رسم نمودارها از نرم افزار Excel استفاده شد.
.4 نتایج و بحث
رابطه بین شوری - - Ec و غلظت - مولار - نمک سولفات سدیم
نتایج نشان می دهد که با افزایش غلظت در نمک سولفات سدیم میزان شوری افزایش می یابد
شکل .1 نمودار رابطه بین غلظت و شوری در نمک سولفات سدیم
