بخشی از مقاله
چکیده
کمبود آب یکی از مهمترین فاکتورهای محدود کننده تولید محصولات زراعی در سراسر جهان است. دو سوم زمین های کشاورزی ایران در مناطق خشک و نیمه خشک قرار دارند، که عملا با تنش خشکی مواجه هستند.در این مناطق دستیابی به ارقامی که قادر به رشد و نمووتولید محصول بالا باشند،بسیار مورد توجه است.تنش خشکی رشد ریشه وساقه،تعداد پنجه زنی،فتوسنتز برگ،تعداد دانه،وزن دانه ودر نهایت عملکرد گیاه را تحت تاثیر قرار می دهد.
به منظور بررسی اثر سطوح مختلف خشکی برعملکرد بیولوژیک و اقتصادی گیاه جو آزمایشی در بهار1390 در یکی از مزارع روستای کریم آباد شهر جوپار استان کرمان انجام شد. آزمایش انجام شده در قالب بلوک های کامل تصادفی و با انجام سه تکرار واعمال تنش آبیاری با استفاده از سیستم Line source در پنج سطح شامل:آبیاری بیش از نیاز آبی - - I1، آبیاری در حد نیاز آبی - - I2،آبیاری با تنش ملایم - - I3،آبیاری با تنش متوسط - - I4وآبیاری با تنش زیاد - I5 - بود.
در طول فصل رشد عملیات داشت برای کلیه تیمارها یکسان انجام شده ودر زمان مناسب اقدام به برداشت محصول واندازگیری عملکرد بیولوژیک و عملکرد اقتصادی و وزن هزار دانه گردید . نتایج این طرح نشان داد که سطوح مختلف کم آبی هم بر روی عملکرد بیولوژیک وهم بر روی عملکرد اقتصادی گیاه جو تاثیر معنی داری داشته است و بیشترین آن مربوط به تنش اول - - I1 با تنش پنجم - I5 - می باشد. همچنین بررسی بر روی وزن هزار دانه گیاه جو نشان داد که بین تنش - - I1وتنش - I2 - اختلاف معنی داری وجود ندارد ودر مقایسه این دوسطح تنش با دوتنش - I4 - و - - I5 اخنلاف معنی داری وجود دارد، که باعث کاهش وزن هزار دانه می گردد.
مقدمه
پس از گندم، برنج و ذرت، جو چهارمین و مهمترین ماده غذایی محسوب میشود - مارتین ، - 1976 از مهمترین کشورهای تولیدکننده جو در جهان میتوان به کشورهای آلمان، اتریش، انگلیس، فرانسه، ایرلند، دانمارک و مغولستان اشاره کرد
جو به خاکهای لومی، لوم رسی و لوم شنی نیاز دارد - یوسف زاده، - 1388ولی معمولاً در زمینهایی کشت میشود که برای کشت سایر غلات چندان مناسب نیست. در مناطق خشک، چون جو نسبت به شرایط نامساعد محیطی تحمل بیشتری دارد، و از سوی دیگر زودتر از گندم میرسد، برای پرهیز از خطر خشکی در آخر فصل، کشت جو بر گندم ارجحیت داده میشود
میزان تولید جو در کشور حدود 3/45 میلیون تن برآورد شده است که حدود 70 درصد آن از اراضی آبی حاصل شده است.
خشکی بصورت فقدان و یا کمبود نزولات در محیط گیاه میباشد که بر اثر آن به گیاه صدمه وارد میشود. خسارت وارده تابع نوع گیاه، ظرفیت نگهداری آب در خاک و شرایط جوی مؤثر بر تبخیر و تعرق میباشد - سارامر و همکاران، . - 1989 تنشهای محیطی مهمترین عوامل در کاشت عملکرد گیاهان زراعی به شمار میآیند و معمولاً موجب میشوند متوسط عملکرد گیاهان زراعی فقط 10 تا 20 درصد عملکرد پتانسیل آنها باشد - بسرا و بسرا،. - 1999 خشکی، مقاومت مکانیکی حاصل از خشکی و شوری از عوامل محدودکننده رشد و عملکرد محصولات در مناطق خشک میباشند
در بسیاری از محیطهای نیمه خشک، رطوبت نسبی هوا در ابتدای فصل رشد بیشترین مقدار خود را دارد و به صورت تصاعدی کاهش مییابد، بنابراین در واریتههایی که رشد اولیه و زمان رسیدگی سریعتری دارند، کارایی مصرف آب نیز بیشتر است - آیوستین،. - 1989 هر چه در شرایط تنش خشکی گیاه زودتر وارد مرحله گلدهی شود، عملکرد بالاتری دارد
متوسط افت عملکرد سالانه به واسطه خشکی در جهان حدود 17 درصد است که تا بیش از 70 درصد در سال میتواند افزایش یابد
کمبود آب در اوایل فصل رشد سبب کاهش سطح برگ شده و به علت وجود همبستگی شدید بین سطح برگ و عملکرد محصول کاهش مییابد
سانتوز، لوپز و پارانتونی - 1999 - اعلام نمودند که یکی از زیانبارترین اثر تنش خشکی اختلال در روند جذب و تجمع عناصر غذایی است زیرا باعث کاهش عملکرد می گردد و همچنین هدر روی کود را به دنبال دارد.
با توجه به تاثیر بسزای میزان آب در دسترس گیاه روی خصوصیات گیاه جو، و از جمله وزن هزار دانه ،عملکرد اقتصادی و عملکرد بیولوژیک آن در این تحقیق با اعمال تیمارهای تنش رطوبتی بر روی گیاه جو این پارامتر ها پرداخته شد
مواد و روش ها
این تحقیق در فروردین ماه سال 90 و در زمینی زراعی واقع در توابع شهر جوپار ، استان کرمان انجام گرفت. گیاه مورد مطالعه گیاه جو رقم محلی ترش و خاستگاه آن شهرستان های معتدل شهر کرمان می باشد. طرح تحقیقاتی مذکور در قالب بلوک های کامل تصادفی و در سه تکرار صورت گرفت.
در تاریخ اواخر اسفند 89 به وسیله تراکتور زمین شخم زده شد. سپس اقدام به حفر کانالی در وسط و در راستای طولی زمین به منظور کارگزاری لوله سیستم آبیاری گردید . سیستم آبیاری از نوع سیستم Line source یا آبیاری بارانی تک شاخه ای بود که پس از طراحی، قطر لوله لاترال 63 میلیمتر و طول آن 90 متر محاسبه و درون کانال قرار گرفت. قبل از ریختن خاک بر لوله لاترال به فواصل معینی کمربندهایی جهت نصب آبپاشها بر روی لوله بسته شد و سپس کانال به وسیله خاک پر شد.
فاصله آبپاش ها با توجه به توصیه Hanks در آبیاری لاین سورس باید کمتر از نصف شعاع پراکنش آبپاشها در نظر گرفته شود که با توجه به نوع آبپاش و شعاع پراکنش آن، آبپاشها با فواصل 6 متری از یکدیگر و از ابتدای زمین بر روی لاترال نصب شدند. پس از اجرای سیستم آبیاری زمین دیسک زده شد و به وسیله لولر سطح خاک آن به طور یکنواخت تسطیح گردید. در سیستم Line source با فاصله گرفتن از آبپاشها میزان آب دریافتی به ازای واحد سطح کاهش مییابد. آبیاری تا حدود 20 روز مانده به رسیدگی فیزیولوژیکی محصول ادامه پیدا کرد .
برای حذف اثر حاشیه، 2/5 متر بر عرض زمینها اضافه شد. یعنی در جهت عرض زمین 15 متر از هر طرف خط وسط زمین برای کشت آماده شد. در دو طرف زمین نیز یک کرت اضافه یعنی در مجموع 4 کرت برای حذف اثر حاشیهها به طرح اضافه شد.
عملکرد بیولوژیک:
عملکرد بیولوژیک عبارت است از کل ماده خشک تولید شده توسط گیاه .برای به دست آوردن عملکرد بیولوژیک پس از آنکه تمام قسمتهای گیاه به رنگ زرد در آمد و دانهها نیز از حالت خمیری خارج شدند قابی به مساحت 2/5 مترمربع تهیه شد. این قاب در وسط هر یک از کرتها قرار می گرفت و سپس کلیه بوتههای جو که در داخل آن قرار داشتند توسط داس از سطح زمین کف بر شدند. بوتههای جوهای بریده شده از هر کرت به وسیله ترازو توزین شدند و وزن آنها یادداشت گردید این همان وزن یا عملکرد بیولوژیک گیاه است.
عملکرد اقتصادی:
برای این منظور اقدام به جدا کردن دانه از کاه و کلش بوتههایی کردیم که برای بدست آوردن عملکرد بیولوژیک از هر یک از کرتها بریده شده بودند. سپس با وزن کردن دانه های جدا شده میزان عملکرد اقتصادی برای هر یک از کرتها به صورت جداگانه به دست آمد.
وزن هزار دانه
برای این منظور بعد از به دست آوردن عملکرد اقتصادی برای هر یک از کرتها، تعداد 1000 دانه، از هر یک از کرتها شمارش شد و وزن آنها توسط ترازوی دیجیتال به دست آمد و مقدار آن به عنوان وزن هزاردانه آن کرت یادداشت شد.
بدست آوردن نیاز آبی گیاه
برای برآورد حجم آب مورد نیاز از معادله 1 استفاده گردید.
=V حجم آب لازم - m3 - =S مساحت مزرعه - مترمربع - =d ارتفاع آب آبیاری - mm -
V=3950 m3/ha
محاسبات آماری:
با استفاده از نرمافزار MSTAT- C ، دادهها بررسی شدند و میانگینها با استفاده از آزمون چند دامنهای دانکن در سطح 5 درصد مقایسه گردید. نمودارها نیز با کمک برنامه EXCEL رسم شدند.
تجزیه و تحلیل نتایج
وزن هزاردانه:
سطوح مختلف تنش آبیاری بر روی وزن هزار دانه تأثیرگذار بوده و سبب ایجاد اختلاف معنیدار شده بود. بیشترین مقدار میانگین مربوط به تنش آبی اولی و کمترین مقدار میانگین مربوط به تنش آبی پنجم بود. میان تنش های آبی دوم و سوم اختلاف معنیداری مشاهده نشد. ولی این دو تیمار با سایر تیمارها دارای اختلاف معنی دار شده بودند.
