بخشی از مقاله
چکیده
به منظور بررسی اثر اسید هیومیک بر کارآیی فسفر موجود در کودهای مختلف در گیاه کنجد، آزمایشی گلخانهای در سال 1392 در دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی داراب، دانشگاه شیراز انجام گردید. تیمارهای آزمایش شامل 3 سطح اسید هیومیک - صفر، 3500 و 6500 گرم در هکتار - و 5 سطح کودی - نانوکلات فسفر 18 %، بارور2 ، سوپرفسفات تریپل، گوسفندی و شاهد - به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی انجام شد. تفاوت وزن خشک ریشه در تیمارهای کودی در سطح 5 درصد معنیدار بود به طوریکه تیمارهای کود بیولوژیک 4/411 - گرم - و گوسفندی 3/978 - گرم - بیشترین و پس از آن به ترتیب تیمارهای سوپر فسفات تریپل - 2/144 - و نانو کلات فسفر - 1/678 - و شاهد کمترین - 1/5 - وزن خشک ریشه را نشان دادند. اثر معنیداری ازمقادیر مختلف اسید هیومیک و اثر متقابل آن با تیمارهای کودی بر سایر ویژگیهای رشد اولیه گیاه کنجد مشاهده نشد. احتمالاً این امر به علت کودپذیری پائین ارقام محلی کنجد و کارایی کم فسفر در اوایل رشد گیاه بود.
کلمات کلیدی: کود گوسفندی، محصولات ارگانیک، پایداری، نانوتکنولوژی، نانو کود
مقدمه
در بحث تولید محصولات ارگانیک، گیاهان روغنی از اهمیت به سزایی برخوردارند. کنجد یکی از مهمترین گیاهان روغنی مناطق گرم و نیمه گرم است که روغن خوراکی بسیار خوب و پروتئین بالایی دارد .[4] ایران هم در کشت و کار دانههای روغنی به ویژه کنجد قدمتی طولانی دارد .[16] کوددهی یکی از اعمال مدیریتی خاک و گیاه است که اثری عمده روی کیفیت خاک دارد .[10] امروزه پایداری عملکرد، تولید غذای سالم و حفظ محیط زیست یکی از مسائل مهم در علوم مختلف از جمله کشاورزی می باشد. به این منظور جایگزینی کودهای شیمیایی با کودهای آلی و بیولوژیک امری ضروری است .[11] یکی از کودهای مهم اسید هیومیک است که یک پلیمر طبیعی میباشد Bulent Asik .[2] و همکاران [9] نشان دادند که اسید هیومیک موجب افزایش جذب فسفر، پتاسیم، منیزیم، سدیم، مس و روی در گندم دوروم میشود. امروزه لزوم افزایش کیفیت و سلامت محصولات کشاورزی همراه با افزایش عملکرد موجب ترغیب استفاده از مواد آلی مانند کودهای دامی به منظور بهبود خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک و کاهش مصرف کودهای شیمیایی در راستای کشاورزی پایدار گردیده است .[18]
یکی دیگر از کودهایی که امروزه به دلیل مشکلات ناشی از مصرف بیرویه کودهای شیمیایی در کشاورزی پایدار مورد توجه است کودهای بیولوژیک است .[5] این کودها موجب تغییر در مرفولوژی ریشه و ترشح هورمون توسط انواع مختلف میکروارگانیسمها و کاهش رشد پاتوژنهای بیماریزا میگردند .[13] نانوتکنولوژی به تدریج در حال عملیاتی شدن و کاربردی شدن میباشد و این امر منجر به حضور محسوستر این فناوری در بخش کشاورزی خواهد گردید .[8] نانو کودها به منظور کنترل دقیق آزادسازی عناصر غذایی یکی از روشهای رسیدن به پایداری در کشاورزی میباشند .[12] ورود فسفر به دریاچهها سبب رشد جلبکها و ایجاد پدیده سرشارسازی میشود .[6] کاربرد نانو کودها باعث رهاسازی تدریجی و کنترل شده عناصر غذایی میشود و از پدیده سرشارسازی آبهای ساکن و آلودگی آبهای آشامیدنی جلوگیری میکند .[14] هدف از انجام این پژوهش بررسی اثر اسید هیومیک و کودهای نانو، بیولوژیک، شیمیایی و آلی - دامی - بر ویژگیهای رشد اولیه گیاه کنجد بود.
مواد و روش
این آزمایش به منظور بررسی اثر اسید هیومیک و کودهای نانو، بیولوژیک، شیمیایی و آلی - کود گوسفندی - بر ویژگیهای رشد اولیه کنجد در گلخانه دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی داراب، دانشگاه شیراز انجام گردید. آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی - CRD - اجرا شد. در این آزمایش اسید هیومیک در سه سطح صفر، - 0/18 - 3500 و - 0/33 - 6500 گرم در هکتار برای مقایسه کارایی 5 سطح کودی صفر، نانو - نانو کلات فسفر 18 % - ، بیولوژیک - بارور - 2، شیمیایی - تریپل فسفات - و آلی - گوسفندی - به کار رفت. بذرهای گیاه کنجد در گلدانهای 2 کیلوگرمی کاشته شد. بر اساس آزمایش خاک، کودهای نانو، بیولوژیک، گوسفندی و شیمیایی به ترتیب به میزان 0/001، 0/0001، 150 و 0/2 گرم برای هر گلدان در نظر گرفته شد که کودهای نانو، گوسفندی و شیمیایی به صورت پیش کاشت و کود بیولوژیک به صورت تلقیح با بذر به کار رفتند. کود اوره به میزان 0/17 گرم به صورت سرک به هر گلدان اضافه شد. به منظور تعیین شاخصهای رویشی در طول فصل رشد 3 بار نمونه برداری انجام شد و ارتفاع بوته، وزن خشک اندام هوایی و ریشه اندازهگیری گردید. برای تجزیه آماری دادههای آزمایش از نرمافزار MSTATC و برای رسم نمودار از نرمافزار Excel استفاده شد.
نتایج و بحث
نتایج نشان داد که تیمارهای کودی تاثیر معنیداری بر وزن خشک ریشه داشتند - شکل - 1 به طوریکه تیمار کود بیولوژیک بیشترین و تیمار شاهد کمترین وزن خشک ریشه را نشان دادند. پس از کود بیولوژیک تیمارهای کود گوسفندی، شیمیایی و نانو به ترتیب بیشترین وزن خشک ریشه دارا بودند. Urashima و [19] Hori نیز افزایش رشد ریشه و ماده خشک کل اسفناج را بوسیله تلقیح با باکتریهای حل کننده فسفات گزارش کرده اند. کودهای دامی باعث افزایش ماده آلی خاک، فسفر قابل استفاده گیاه، ازت نیتراتی و سایر عناصر غذایی و نیز بهبود ساختمان خاک و افزایش میزان نگهداری آب در خاک و در نهایت افزایش کمی و کیفی محصولات میگردد .[17] اختصاص بیشترین وزن خشک ریشه به تیمارهای کود بیولوژیک و کود گوسفندی احتمالاً به علت تلقیح بذور با کود بیولوژیک و سطح تماس بیشتر کود با بذر و نیز غنی بودن کود گوسفندی از عناصر مغذی و مورد نیاز گیاه میباشد. و علت کمتر بودن وزن خشک ریشه در تیمارهای کود شیمیایی و نانو نیز ممکن است به علت حلالیت کمتر فسفر در این کودها باشد. احمدی و بحرانی [3] بیان کردند که ارقام محلی کنجد به دلیل کودپذیری پائین به مصرف کودهای شیمیایی واکنش چندانی نشان نمیدهند.
در این آزمایش تاثیر مقادیر اسید هیومیک و اثر متقابل آنها با تیمارهای کود دامی بر سایر خصوصیات رویشی کنجد معنیدار نشد. در بررسی سبزواری و همکاران [1] نیز غلظت اسید هیومیک بر وزن خشک و تر ریشهچه گندم معنیدار نشد. منحنی رشد گیاه با افزایش غلظت اسید هیومیک روند مستقیمی دارد ولی با افزایش این غلظت از حد مطلوب رشد گیاه، با افزایش غلظت مواد هیومیکی رشد گیاه کاهش مییابد .[11] همچنین ممکن است به علت کودپذیری پائین ارقام محلی کنجد [3] و نیز کارایی کم فسفر به علت حلالیت کم و تثبیت سریع در سال اول [7] کاربرد تیمار کودی تاثیر معنیداری بر خصوصیات رویشی کنجد نشان نداد. بنابر این به منظور تعیین غلظتهای بهینه اسید هیومیک برای تأثیر در رشد گیاه کنجد پژوهشهای بیشتری لازم است و نیز توصیه می گردد که در زمینه استفاده از کودهای بیولوژیک و نانو نیز تحقیقات بیشتری انجام شود.
نتیجه گیری
نتایج تاثیر معنیداری از تیمارهای کودی بر وزن خشک ریشه نشان داد، به طوریکه تیمار کود بیولوژیک بیشترین و تیمار شاهد کمترین وزن خشک ریشه را داشتند. در این آزمایش تاثیر مقادیر اسید هیومیک و اثر متقابل آنها با تیمارهای کود دامی بر سایر خصوصیات رویشی کنجد معنیدار نشد.
منابع
[1] سمیرا سبزواری، حمیدرضا خزاعی و محمد کافی، 1389، مطالعه اثر اسید هیومیک بر جوانهزنی چهار رقم گندم پائیزه - سایونز و سبلان - و بهاره - چمران و پیشتاز - ، نشریه پژوهشهای زراعی ایران، جلد 8، شماره 3، . 473480
[2] علیرضا سردشتی و محسن علیدوست، 1386، تعیین و شناسایی تر کیبات هیومیکی اسید خا کهای جنگلی شمال ایران، پانزدهمین همایش بلور شناسی و کانی شناسی ایران، دانشگاه فردوسی مشهد، 361ص.
[3] مصطفی احمدی و محمد جعفر بحرانی، 1388، تأثیر مقادیر مختلف نیتروژن بر عملکرد و اجزای عملکرد و میزان روغن دانه ارقام کنجد در منطقه بوشهر، مجله علوم و فنون کشاورزی و منابع طبیعی، .123-131: 48
