بخشی از مقاله
چکیده
کمبود آب از محدودکننده ترین عوامل تولید محصولات زراعی در سراسر جهان است . کشور ایران دارای تنوع آب و هوایی زیادی است و این درحالی است که دو سوم زمین های کشاورزی ایران در مناطق نیمه خشک قرار دارند که عملا با تنش خشکی مواجه هستند. در این مناطق دستیابی به ارقامی که قادر به رشد و نمو و تولید مثل بالا باشند بسیار مورد توجه است.گیاه جو، گیاهی است که در شرایط سخت از لحاظ زیستی ، عملکرد مناسبی از خود به جای می گذارد .
به منظور بررسی اثر سطوح مختلف کم آبی بر عملکرد بیولوژیک و اقتصادی جو و نیز بدست آوردن وزن هزار دانه در این گیاه، آزمایشی مزرعه ای در سال 1390 در روستای کریم آباد از توابع شهر جوپار ، استان کرمان در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی ، در 3 تکرار و با اعمال تنش های آبیاری در 5 سطح شامل آبیاری بیش از نیاز آبی - - I1، در حد نیاز آبی - I2 - ،با تنش ملایم - - I3،با تنش متوسط - - I4و با تنش زیاد - - I5انجام گرفت. کلیه ی عملیات کاشت بر اساس دستورالعمل های موجود انجام گرفت.برداشت ها نیز در زمان های مناسب انجام شد .
اطلاعات این طرح در نرم افزار MSTATC آنالیز شدند . نتایج طرح نشان داد که اعمال سطوح مختلف کم آبی هم برعملکرد بیولوژیک و هم اقتصادی جو تاثیر معنی داری داشت. در هر دو عملکرد در سطوح I1و I2 اثر معنی داری دیده نشد ولی از سطح I3 این اثر به وضوح مشاهده شد و در سطوح I4وI5 نیز نسبت به هم تفاوت چندانی مشاهده نگردید. در نهایت بهترین سطوح از لحاظ عملکرد ، سطوح اول و دوم شناخته شدند . همچنین در خصوص وزن هزار دانه ،تنش خشکی I1و I2 با سایر تنش ها اختلاف معنی داری داشت و در تنش خشکی I5 با متوسط 24/31 کمترن میزان وزن هزار دانه بدست آمد .
مقدمه
جو از قدیمیترین گیاهان زراعی است - پلمن ،. - 1959جو در دوره زندگی خود به 4 تا 7 هزار متر مکعب آب نیاز دارد. اگر جو به طور موقت تحت تنش رطوبتی قرار گیرد و مجدداً آب مورد نیاز به گیاه برسد، با رشد سریع گیاه اثر سوء تنش رطوبتی را جبران مینماید. ولی اگر این تنش در زمان گرده افشانی و یا رسیدن دانهها اتفاق بیفتد، باعث عقیمی و چروکیده شدن دانهها میشود
میزان تولید جو در کشور حدود 3/45 میلیون تن برآورد شده است که حدود 70 درصد آن از اراضی آبی حاصل شده است.
مهمترین ارقام جو آبی که در حال حاضر در نقاط مختلف کشور کشت میشوند، عبارتند از:
- ماکویی و بهمن در اقلیمهای سرد.
- نصرت، کویر، ریحان، ریحان 03، افضل، والفجر، فجر 30 و یوسف در اقلیمهای معتدل.
- صحرا، نیمروز، دشت پروداکتیو و تومار در اقلیمهای گرم.
عملکرد جو آبی در کشور حدود3330 کیلوگرم بوده است که استان کرمانشاه و خوزستان به ترتیب با 4680 و 1220 کیلوگرم در هکتار ، بیشترین و کمترین عملکرد را داشته اند.عملکرد جو آبی در استان کرمان 3399 کیلوگرم در هکتار بوده است.
در بسیاری از محیطهای نیمه خشک، رطوبت نسبی هوا در ابتدای فصل رشد بیشترین مقدار خود را دارد و به صورت تصاعدی کاهش مییابد، بنابراین در واریتههایی که رشد اولیه و زمان رسیدگی سریعتری دارند، کارایی مصرف آب نیز بیشتر است - آیوستین،. - 1989 هر چه در شرایط تنش خشکی گیاه زودتر وارد مرحله گلدهی شود، عملکرد بالاتری دارد
از نظر فیزیولوژی گیاهی، بروز خشکی سبب به وجود آمدن تنش های مختلف در محیط رشد گیاه می شود. 30 تا 50 درصد کاهش عملکرد گیاهان در تنش خشکی به دلیل رطوبت نسبی پایین در محیط رشد گیاه اتفاق میافتد که نتیجه آن زیاد شدن تبخیر و تعرق، دمای زیاد و شدت نور خورشید میباشد. دمای زیاد ایجاد شده ناشی از تنش خشکی عامل افزایش تنفس، کاهش فتوسنتز و فعالیت آنزیمی در گیاه میباشد در رژیمهای کاهشی آبیاری خصوصیات مختلف جو از جمله عملکرد و اجزای آن بطور معنیداری نسبت به شرایط آبیاری کامل کاهش نشان میدهند
با توجه به تاثیر بسزای میزان آب در دسترس گیاه روی خصوصیات گیاه جو، و از جمله وزن هزار دانه ،عملکرد اقتصادی و عملکرد بیولوژیک آن در این تحقیق با اعمال تیمارهای تنش رطوبتی بر روی گیاه جو این پارامتر ها پرداخته شد.
مواد وروش ها
این طرح تحقیقاتی در بهار سال 1390 در یکی از مزارع روستای کریمآباد از توابع شهر جوپار در استان کرمان به ×منظور بررسی تاثیر تنش رطوبتی بر برخی خصوصیات گیاه جو،انجام گرفتکشت غالب منطقه گندم و جو است. مشخصات جغرافیایی و آب و هوایی منطقه طرح به شرح جداول 1 و 2 میباشند.
جدول -1مشخصات جغرافیایی منطقه اجرای طرح - کریمآباد، جوپار -
جدول-2مشخصات آب و هوای میانگین شهرستان کرمان
آب مزرعه نیز از چاه تأمین میشد. با نمونهبرداری از آب چاه مشخصات آن در آزمایشگاه بدست آمد
جدول 3 -مشخصات آب مورد استفاده در زمین زراعی
برای آماده سازی زمین اواخر زمستان مزرعه دو بار شخم زده شد . در وسط زمین و در جهت طولی برای ایجاد خط لوله سیستم آبیاری یک نهر حفر شد. طبق محاسبات لولهای که آبپاش ها روی آن قرار میگرفتند پلی اتیلن 63 بود که در نهر جایگذاری شد. لوله اصلی نیز پلی اتیلن 75 انتخاب شد. تعداد 16 عدد آبپاش با قطر پاشش 28 تا 36 متر که بر روی رایزر هایی که ارتفاع 80 سانتی متر و به فواصل 6 متر از هم قرار داشتند، روی لوله فرعی شدند. بعد از کار گذاری لوله ها زمین با لولر مسطح گردید.
در هر مترمربع از مزرعه بطور تقریبی 350 عدد بذر - طبق توصیه موسسه تحقیقات نهال و بذر کشور - با کشت شد. برای اعمال تنش بر روی گیاه از سیستم آبیاری بارانی تک شاخهای استفاده گردید.
محل جمعآوری آب حوضچهای به حجم 25m3 بود. آب با موتور WKl 40 به داخل سیستم پمپ میشد. میزان آبیاری با در نظر گرفتن نیاز آبی گیاه در خط دوم تیمارهای تنش آبی محاسبه گردید.
برای اندازه گیری میزان آب داده شده به هر کرت در طول رشد گیاه، در وسط هر کرت، بطری هایی قرار داده شد تا در تمام نوبتهای آبیاری میزان آب دریافت شده در تمام کرتها اندازهگیری گردد.این ظروف که توسط نقوی در سال 1380 طراحی و ساخته شدهاند، براساس روش کار بارانسنجها ساخته و در مزرعه بکار گرفته می شوند. مهمترین حسن این ظروف، عدم کاهش آب در آنها تا حدود 72 ساعت می باشد، در این روز وضعیت رطوبتی مزرعه اجازه ورود را به افراد برای اندازه گیری میزان آب موجود در ظروف را می دهد..این ظروف در طی رشد گیاه با پایه هایی بالا آورده شدند.
آبیاری تا حدود 20 روز مانده به رسیدگی فیزیولوژیکی محصول ادامه پیدا کرد. برای برآورد حجم آب مورد نیاز از معادله 1 استفاده گردید.
