بخشی از مقاله
چکیده فارسی:
به دلیل اهمیتی که نفت خام از جنبههای مختلف، در اقتصاد ایران دارد، در این مطالعه تلاش شده است، پیشبینی پذیری قیمت نفت خام ایران با استفاده از قیمت سهام شرکتهای مرتبط با اکتشاف، استخراج و توسعه نفت خام مورد بررسی و ارزیابی قرار گیرد. از آنجا که برای ثابت ماندن ظرفیت تولید و استخراج نفت باید، سرمایه گذاری در این بخش به صورت مداوم صورت گیرد لذا میتوان انتظار داشت میزان سرمایه گذاری در بخشهای مختلف صنعت نفت، بر قیمت نفت خام موثر باشد.
از سوی دیگر با توجه به اینکه بخشی از این سرمایه های مورد نیاز صنعت نفت، از طریق بازار سهام تامین میشود بنابراین میتوان انتظار داشت قیمت سهام شرکت های مرتبط با صنایع نفت با قیمت نفت خام رابطه داشته باشد. در مطالعه حاضر با استفاده از دادههای ماهانه قیمت نفت خام و قیمت سهام از ماه هفتم سال 1376 تا ماه دوازدهم سال 1392، تلاش میشود وجود رابطه علیت از قیمت سهام به قیمت نفت خام، با استفاده از آزمون علیت گرنجر مورد ارزیابی قرار گیرد.
نتایج تحقیق نشان میدهد یک رابطه علی از شاخص سهام به قیمت نفت خام در کوتاه مدت وجود دارد.
1 مقدمه
نفت خام، به عنوان یکی از این منابع مهم تامین انرژی جهان، برای کلیه کشورهای وارد و صادر کننده، حائز اهمیت است و با توجه به اینکه 75 درصد از کل منابع نفت موجود جهان در خاورمیانه قرار دارد و ایران به عنوان یکی از دارندگان ذخایر عظیم نفتی در جهان به شمار میرود، سیاست گذاری مناسب در زمینه فروش و سرمایه گذاری در این حوزه اهمیت فراوان دارد - بیدآباد، پیکارجو؛ . - 1387 از سوی دیگر ، قسمت عمده ای از درآمد های دولت از بخش نفت تامین می شود و بخش عمده ای از تصمیم گیری های اقتصادی دولت مربوط به حوزه ی نفت وگاز است. در این راستا پیش بینی صحیح قیمت نفت می تواند در پیشبرد این تصمیم ها و اهداف دولت موثر واقع شود.
گفته میشود سوختهای فسیلی، 95 درصد کل سوخت مصرفی جهان را شامل می شود - شکیبایی، :1381 ص . - 21 ارزش و اهمیت نفت برای کشورهایی که دارای ذخایر عظیم نفتی هستند بیش از دیگر کشورها است و با توجه به اینکه ایران یکی از پنج کشور دارای بیشترین ذخایر نفت خام جهان است - 1 سالنامه آماری اوپک، - 2014، مطالعهی رفتار قیمت آن ضروری است. پیشبینی صحیح قیمت نفت علاوه بر اینکه میتواند در تصمیمگیریهای بهینه برای تولید و فروش آن و سرمایه گذاری در صنعت نفت مفید واقع شود، در تصمیم گیری های مرتبط با حوزه انرژی دولت نیز حائز اهمیت است.
در سال های اخیر قیمت نفت با تغییرات فراوانی روبه رو بوده است که مطالعه ی رفتار قیمت آن را ناگزیر کرده است. به دلیل اهمیتی که نفت- به عنوان یکی از نهاده های مهم تولید انرژی جهان-دارد، این تغییرات قیمتی می تواند دولت ها را با چالش مواجه کند و در صورتی که بتوان قیمت آن را به درستی پیش بینی کرد می توان بخشی از این چالش را مدیریت کرد
در این زمینه مطالعات مختلفی انجام شده است و با توجه به اینکه در ایران مطالعهای در راستای ارزیابی امکان پیشبینی قیمت نفت خام با استفاده از قیمت سهام شرکتهای مرتبط با صنعت نفت انجام نشده است، در این تحقیق تلاش می شود پیشبینی پذیری قیمت نفت خام با استفاده از سهام مرتبط با نفت و با استفاده از روش علیت گرنجر، بررسی و ارزیابی گردد. در واقع این مطالعه تلاش میکند وجود رابطه علی بین قیمت سهام و قیمت نفت را به صورت تجربی بررسی کند. طبیعی است اگر چنین رابطه ای از سمت قیمت سهام به قیمت نفت خام وجود داشته باشد، بتوان با استفاده از دادههای بازار سهام، قیمت نفت خام را پیشبینی کرد.
2 چارچوب نظری
یکی از متغیرهایی که احتمال دارد بتواند قیمت نفت را پیش بینی کند دادههای تاریخی1 بازار سهام است. امروزه بازار سرمایه به عنوان بخش تاثیرگذاری از بازارهای مالی، نقش مهمی در اقتصاد مدرن دارد. در دوران حاضر بازار های سرمایه به عنوان ابزار پیوند، بین پسانداز بخش خصوصی و بخش صنعت به حساب میآید. مقبولیت عمومی سرمایه گذاری در بازار سهام در بین مردم باعث شده است، این بازار ها رونق بگیرند و نقدینگی لازم برای سرمایه گذاریهای جدید در صنایع مختلف، به خوبی، فراهم شود
به طور خلاصه می توان گفت با گسترش بازارهای سهام و افزایش مبادلات مالی در آن، میزان پسانداز هدایت شده به سمت شرکت ها و صنایع افزایش می یابد و زمینه سرمایه گذاری بیشتر و در نتیجه تولید بیشتر را فراهم میکند . - Greenwood, Jovanovich; 2000 - مطالعات صمدی و هکاران :1385 - ص - 15 نیز نشان می دهد بین شاخص سهام و متغیرهای کلان اقتصادی رابطهی مثبت و معناداری وجود دارد.
انتظار بر این است بازار سهام، از دو کانال بر روی قیمت نفت خام تاثیر گذار باشد. از یک سو با تاثیر گذاری بر روی تقاضای نفت و از سوی دیگر با اثر گذاشتن بر روی میزان عرضه آن میتواند بر قیمت نفت خام موثر باشد. در ادامه، به توضیح بیشتر مکانیسم اثر گذاری قیمت سهام بر قیمت نفت از دو کانال عرضه و تقاضای نفت خام پرداخته میشود.
21 عوامل موثر بر قیمت نفت از سمت تقاضا
مرسومترین راه برای درک مکانیسم تغییرات قیمت هر کالا و بهویژه نفت خام مطالعهی عرضه و تقاضای آنها است. تقاضا برای نفت خام به دلیل اینکه عمدتا برای مصرف فرآوردههای آن است لذا یک تقاضای مشتقه می باشد. بسیاری از مشتقات نفت خام جزء کالاهای ضروری به حساب می آیند هم به عنوان کالای واسطهای و هم به عنوان کالای مصرفی .
بدیهی است در دوران رونق اقتصادی تقاضای نفت خام هم افزایش می یابد و با فرض اینکه در کوتاه مدت تابع عرضه نفت خام ثابت باشد می تواند منجر به افزایش قیمت آن گردد. از سوی دیگر به دلیل اینکه بازارهای سهام نقش مهمی در اقتصاد ایفا می کنند در دوران رونق اقتصادی قیمت سهام نیز رشد می کند. به عبارت دیگر رشد قیمت سهام همسو با رشد قیمت نفت است.
با توجه به مطالعاتی که در زمینه رابطه دوسویهی رشد بازارهای سرمایه و رشد اقتصادی صورت گرفته است، می توان این طور بیان کرد که رشد و گسترش بازارهای سهام باعث رشد اقتصاد می شود و رشد اقتصادی تقاضا برای نفت خام را افزایش می دهد و با افزایش تقاضا برای نفت خام قیمت آن در کوتاه مدت، در شرایطی که عرضه ثابت باشد، افزایش می یابد
نکته دیگر اینکه بازار های سهام روز به روز یکپارچه تر و دارای اهمیت روز افزون می شوند، قیمت سهام می تواند مبین دوره های رونق و رکود اقتصادی شود. این در شرایطی است که دوره های تجاری منجر به افزایش و کاهش تقاضای نفت می شود و به دلیل اینکه قیمت کالاها با میزان عرضه و تقاضای آنها رابطه دارد ، لذا می توان انتظار داشت که قیمت نفت با رونق و رکود بازار سهام رابطه داشته باشد.
به این ترتیب می توان انتظار داشت تغییرات قیمت سهام بتواند تغییرات قیمت نفت را توضیح دهد - قیمت سهام یکی از علتهای قیمت نفت خام باشد - ، به عبارت دیگر تغییرات قیمت سهام بخصوص سهام مرتبط با صنایع نفت بتواند قیمت نفت خام را ،به خوبی، پیش بینی کند
22 عوامل موثر بر قیمت نفت از سمت عرضه
یکی از عواملی که بر عرضه نفت تاثیر می گذارد هزینههای تولیدکننده است. هزینههای تولید تحت تاثیر عوامل مختلفی است از جمله، هزینههای اولیه که مربوط به فرایند های اکتشاف، حفر چاه، نصب واحدها و خطوط لوله و ... است بسیار سنگین می باشد .
دیگر اینکه افزایش ظرفیت تولید در صنعت نفت زمانبر است. به این معنی که افزایش تقاضا برای نفت در صورتی که بیش از ظرفیت تولید باشد نمیتواند از سمت عرضه پاسخ داده شود. با توجه به فناپذیر بودن نفت و اینکه بازدهی مخازن در مراحل اولیه استخراج بالا است و به مرور با بهرهبرداری بیشتر از چاهها این بازدهی کاهش می یابد، لذا سرمایهگذاری های جدید لازم به نظر می رسد تا ظرفیت تولید کاهش نیابد.
موضوع مهم دیگر، کاهش هزینههای تولید به دلیل توسعه فنآوری است. با ابداع شیوههای اکتشاف و استخراج پیشرفته تر و بهکار گیری مدیریت کارآمدتر در مرحله سرمایهگذاری می تواند هزینهها را کاهش داده و طول مدت بازگشت سرمایه را کم کرد
با توجه به مطالب ذکر شده، هزینههای صرف شده در صنعت نفت به دو گروه کلی هزینههای عملیاتی و هزینههای سرمایهای تقسیم می شود. در مطالعه حاضر به بخش سرمایهگذاری در بخشهای مختلف تولید و استخراج و اکتشاف نفت توجه شده است. به عبارت دیگر یکی از عواملی که بر قیمت نفت تاثیرگذار است، سرمایهگذاری برای توسعه این صنایع است و بخشی از منابع این سرمایهگذاری از طریق بازار سهام تامین می گردد . هر چه سرمایه بیشتری به این حوزه وارد شود، میتواند روی میزان تولید و عرضه نفت تاثیر گذار باشد و بنابراین میتوان انتظار داشت این تاثیرگذاری در میزان عرضه نفت، روی قیمت آن نیز تاثیر داشته باشد
3 پیشینه تحقیق
به دلیل اینکه قیمت نفت خام یکی از متغیرهای کلیدی در پیشبینی متغیرهای کلان اقتصادی مانند تولید ناخالص داخلی، تورم و ... است؛ پیشبینی قیمت نفت کانون توجه اقتصاددانان و برنامهریزان کلان اقتصادی کشورها شده است
مطالعات اخیر همچنین به بررسی توانایی پیشبینی کنندگی متغیرهای گوناگون در مورد قیمت نفت پرداخته اند؛ متغیرهایی نظیر قیمت معاملات آتی نفت، میزان موجودی - ذخیره - نفت، قیمت مواد خام صنعتی، نرخ مبادله دلار، میزان صادرات و ...
از آنجا که در تحقیق حاضر به بررسی تجربی رابطه بین قیمت سهام و قیمت نفت خام پرداخته شده است، لذا از تحقیقات انجام شده، مطالعاتی مد نظر قرار گرفته است که به بررسی رابطهی علی بین تغییرات بازار سهام و قیمت نفت میپردازند. بر این اساس، در این قسمت مطالعات انجام شده در این زمینهها در دو بخش مطالعات داخلی و مطالعات خارجی ارائه می شود.
