بخشی از مقاله
چکیده
هدف از انجام این تحقیق بررسی رابطه دوگانگی وظیفه مدیر عامل و رئیس هیأت مدیره با قیمت سهام، حجم معاملات و بازده سهام در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران بوده است. این تحقیق به روش توصیفی- همبستگی انجام شده و از نوع تحقیقات کاربردی است. جامعه آماری تحقیق را کلیه شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران طی سالهای 1388 تا 1394 تشکیل میدهند که تعداد 114 شرکت در تمام طول دوره تحقیق در بازار بورس فعال بوده و مورد مطالعه قرار گرفتهاند. دادههای تحقیق از صورتهای مالی شرکت ها استخراج گردیده و با استفاده از مدلهای رگرسیونی به روش دادههای ترکیبی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت شده است. یافتههای تحقیق نشان میدهد که دوگانگی نقش مدیر عامل و رئیس هیات مدیره شرکتها تاثیر معکوس و معناداری بر روی ارزش سهام و بازده سهام شرکتها دارا میباشد. همچنین نتایج حاکی از آن است که دوگانگی نقش مدیر عامل و رئیس هیات مدیره بر روی حجم معاملات سهام شرکتها تأثیر معناداری نداشته است.
کلمات کلیدی: ساختار مالکیت، ترکیب هیات مدیره، ارزش سهام، حجم معاملات.
1. مقدمه
یکی از عوامل اصلی بهبود کارایی اقتصادی، حاکمیت شرکتی - نظام راهبری - است که در برگیرنده مجموعهای از روابط میان مدیریت، هیئت مدیره، سهامداران و سایر گروه های ذینفع است. حاکمیت شرکتی ساختاری را فراهم می کند که از طریق آن هدفهای بنگاه تنظیم و وسایل دستیابی به هدفها و نظارت بر عملکرد تعیین میشود. به این ترتیب، شرکتها منابع را با اثر بخشی بیشتری به کار میگیرند. حاکمیت شرکتی عبارت است از سیستمی که به وسیله آن شرکت ها هدایت و کنترل میشوند. هیات مدیره در قبال حاکمیت بر شرکت مسئول هستند. نقش سهامداران در حاکمیت، تعیین و منصوب نمودن مدیران و بازرسان در شرکت در جهت اطمینان خاطر دادن به آنها در مورد برقرار بودن ساختار حاکمیتی مطلوب در شرکت است. مسئولیتهای هیئت مدیره شامل تعیین اهداف استراتژیک شرکت، فراهم کردن رهبری جهت دستیابی اثر بخش به این اهداف، نظارت بر مدیران و ارائه گزارشات به سهامداران است. اقدامات هیئت مدیره مبتنی بر قوانین، مقررات و خواستههای سهامداران در مجمع عمومی میباشد - کادبری1، . - 2011
2. بیان مسئله
یکی از حوزههای این نظارت، نظارت بر فعالیتهای مدیر عامل است. در برخی ازشرکتها دیده میشود پست ریاست هیأت مدیره و مدیر عامل به شخص واحدی سپرده میشود که این امر می تواند بر وظیفه نظارت رئیس هیأت مدیره بر تصمیمات مدیر عامل اثرگذار باشد و مدیرعامل بتواند نظر خود را با نفوذی که در پست رییس هیأت مدیره دارد ، در شرکت اعمال نماید. لذا اهمیت دارد بررسی شود که دوگانگی وظیفه مدیرعامل چه مشکلاتی را مانند کنترل و نظارت بر عملکرد مدیر عامل میتواند فراهم نماید. ضمن اینکه این دوگانگی وظیفه چه تاثیری بر قیمت سهام، حجم معاملات سهام و بازده سهام خواهد داشت و تهدیدها یا فرصتهایی که برای سهامداران بوجود میآورد چیست. تشکیل شرکت سهامی و گشودن مالکیت شرکت برای عموم، بر روش اداره شرکتها، تاثیر قابل ملاحظهای گذاشت. نظام بازار به گونهای سازماندهی شد که مالکان شرکتها، اداره شرکت را به مدیران شرکت تفویض کنند. جدایی مالکیت از مدیریت به عمومیت مساله نمایندگی منجر شد. با جدا شدن مالکیت و مدیریت، مدیران به عنوان نماینده سهامداران، شرکت را اداره میکنند.
باشکلگیری رابطه نمایندگی، تضاد منافع بین مدیران و سهامداران و ذینفعان دیگر ایجاد میشود و به طور بالقوه این امکان به وجود می آید که مدیران اقداماتی انجام دهند که در جهت منافع خودشان بوده و ضرورتاً در جهت منافع سهامداران و ذینفعان دیگر نباشد . - شریعت پناهی ، سید مجید ، - 1380 در این مساله ، تضاد بین به حداکثر رساندن منافع کارگماران وکارگزاران ، مفروض است. حل مشکل نمایندگی تاحدودی اطمینان خاطر سهامداران را فراهم می کند، که مدیران در تلاشند تا ثروت آنان را به حداکثر برسانند. اعمال نظارت و مراقبت در این زمینه مستلزم وجود ساز وکارهای مناسبی است. ازجمله این سازکارها، طراحی واجرای "راهبری شرکتی" مناسب در شرکتها و بنگاه های اقتصادی است. صاحبنظران علوم اقتصادی و حسابداری در ایران بیشتر معنی حاکمیت شرکتی را برای این واژه به کاربردهاند که ترجمه چندان گویایی نیست. از آنجا که کاربرد این واژه ایجاد ساز و کارمناسب برای هدایت و کنترل شرکتها و بنگاههای اقتصادی است، نزدیکترین و مانوسترین معنایی که میتوان برای این واژه انتخاب کرد "راهبری شرکتی" است. بدین روی در این پژوهش از واژه "راهبری شرکتی" استفاده میشود.
راهبری شرکتی مجموعه ساز و کارهای کنترلی داخلی و خارجی شرکت است که تعیین میکند شرکت چگونه و توسط چه کسانی اداره شود. نظام راهبری شرکتی که با حفظ تعادل میان اهداف اجتماعی و اقتصادی و اهداف فردی و جمعی سروکار دارد، موجب ترغیب استفاده کارآمد از منابع و الزام پاسخگویی شرکتها درخصوص ایفای وظیفه مباشرت برای اداره منابع می شود. - فاهی، مارتین و روچه، جری و وایز، آناستازیا، - 1387 راهبری شرکتی به یک سری فرایندها؛ عادات ورسوم ، سیاستها و نهادهایی گفته میشود که بر نحوه هدایت، اداره یا کنترل شرکت تاثیر میگذارد. راهبری شرکتی همچنین شامل روابط بین بسیاری از بازیگران از جمله ذینفعان و اهدافی است که شرکت آنها را هدایت می کند. - فاهی، مارتین و روچه، جری و وایز، آناستازیا، - 1387 تشکیل شرکتهای سهامی عام درصورتی که با شناخت و آگاهی همراه باشد،
می تواند پس انداز مردم را به سمت آنها و بازار سرمایه هدایت نماید و بر عمق بازار سرمایه بیفزاید. از روشهای تامین مالی شرکتها مراجعه به بازار اوراق بهادار و عرضه اوراق سرمایهای و اوراق بدهی - اوراق مشارکت، صکوک و دیگر اوراق بهادار به پشتوانه داراییها - است. اگر قرار باشد مردم پس اندازهایشان را در این شرکتها سرمایه گذاری کنند، اداره شرکتها چگونه باید باشد که این پس اندازها درست به کارگرفته شده و بازدهی خوبی عاید مردم شود و اعتماد و اطمینان آنها جلب و حفظ شود ؟ - حساس یگانه، یحیی و معیری ، مرتضی - ایرادی که به نظامهای متکی بر بازار اوراق بهادار گرفته میشود این است که به دلیل فاصله بین مدیریت و مالکیت، شرکتها در راستای منافع سهامداران وجامعه مدیریت نمیشوند و کارایی پایینتر از نظامهای بانک محور است با توجه به موارد بیان شده این موضوع مطرح است که: آیا بین دوگانگی وظیفه مدیر عامل و قیمت سهام، حجم معاملات سهام و بازده سهام رابطه وجود دارد؟
3. اهمیت و ضرورت انجام مسئله مورد بررسی
دوگانگی وظیفه مدیرعامل می تواند به طور بالقوه ریسک تصمیم گیرنده نهایی بودن مدیرعامل در زمینه گزارشگری مالی را افزایش داده، درنتیجه ممکن است هزینه نظارت بر رفتار مدیریت - ارزش شرکت - را افزایش دهد. بنابراین، این موضوع میتواند نقش مهمی در تعیین سرنوشت شرکت ایفا کرده و رعایت و یا عدم رعایت آن تاثیر مستقیمی بر ارزش شرکت و از همه مهم تر دیدگاه سهامداران جزء و نهادی نسبت به وضعیت مالی و ارزش شرکت داشته باشد.
4. فرضیه های مطرح در مسئله
فرضیه اول: بین دوگانگی وظیفه مدیر عامل و رئیس هیات مدیره و ارزش سهام شرکتهای پذیرفته شده دربورس اوراق بهادار تهران رابطه وجود دارد. فرضیه دوم: بین دوگانگی وظیفه مدیر عامل و رئیس هیات مدیره و بازده سهام شرکتهای پذیرفته شده دربورس اوراق بهادار تهران رابطه وجود دارد. فرضیه سوم: بین دوگانگی وظیفه مدیر عامل و رئیس هیات مدیره و حجم معاملات سهام شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران رابطه وجود دارد.
5. روش شناسی تحقیق
با استفاده از دادههای جمع آوری شده از نمونه آماری تحقیق که شامل 114 شرکت در دوره زمانی 1394-1388 میباشد، فرضیههای تحقیق مورد آزمون قرار میگیرند. ارائه اطلاعات مشتمل بر دو بخش آمار توصیفی و استنباطی میباشد. در بخش آمار استنباطی نرمال بودن توزیع متغیرهای وابسته آزمون میگردد.
أ. آمار توصیفی متغیرهای تحقیق
در این بخش، شاخصهای مرکزی همچون میانگین و شاخص پراکندگی انحراف معیار برای هریک از متغیرهای تحقیق ارائه میگردد. در این ارتباط میانگین، اصلیترین شاخص مرکزی بوده و متوسط دادهها را نشان میدهد، به طوری که اگر دادهها بر روی یک محور به صورت منظم ردیف شوند، مقدار میانگین دقیقاً نقطه تعادل یا مرکز ثقل توزیع قرار میگیرد. انحراف معیار از پارامترهای پراکندگی بوده و میزان پراکندگی دادهها را نشان میدهد - مومنی و قیومی، . - 1390 خلاصه وضعیت آمار توصیفی مربوط به متغیرهای مدل در جدول 1 ارائه شده است. باتوجه به شاخصهای ارائه شده در جدول - 1 - مشاهده میشود که متوسط بازده سهام شرکتها طی دوره تحقیق برابر با 29/51 درصد و متوسط حجم معاملات آنها برابر با 14/528 بوده است. ارزش بازار سهام شرکت ها به طور میانگین برابر با 13/366
