بخشی از مقاله
چکیده:
اهمیت انرژی در رشد و توسعه کشورها امری بدیهی بوده که باعث میگردد اکثریت قریب به اتفاق سیاستگذاریهای کلان در جهان امروزی، مبتنی بر مبحث امنیت انرژی باشد. افزایش جمعیت جهان و نیاز فزاینده به منابع انرژی، محدودیت منابع، آلودگیهای ناشی از سوختهای فسیلی، بحث گرمایش زمین و مشکلات ناشی از آن، توجه دولتها را به سمت استفاده از انرژیهای تجدیدپذیر و پاک معطوف کرده است . در سالهای اخیر سرمایهگذاریهای سنگینی در زمینه گسترش انرژیهای پاک صورت گرفته است.
افزایش شدید قیمت نفت نیز بر جذابیت سرمایهگذاری در این زمینه افزود. اما قیمت نفت در سه سال اخیر کاهش شدیدی یافته و برخی محققان آینده مبهمی را برای انرژیهای نو پیش بینی میکنند. با این حال، با بررسی دقیق سبد مصرفی انرژی در جهان، ملاحظه میگردد که به دلیل تفاوت در حوزه مصرف عمده نفت خام و انرژیهای تو، این دو رقیب همدیگر محسوب نمیگردند. بعلاوه ناپایداری قیمت نفت در طی سالیان میزان ریسک بالایی را پیرامون اتکا به نفت خام متوجه دولتها میکند، در حالی که انرژیهای نو قیمتهای پایدار و قابل پیشبینی تری را دارا میباشند. بنابراین سرمایهگذاری در انرژیهای تجدیدپذیر و نو از طرف دولتها همچنان با قدرت پیگیری میشود.
واژه های کلیدی: نفت خام، انرژیهای نو، نوسان قیمت، سبد انرژی، سرمایهگذاری
.1مقدمه
اگر قیمت یک منبع انرژی کاهش داده شود، به تبع آن، جذابیت سرمایهگذاری در منابع جایگزین آن، کاهش خواهد یافت. میتوان گفت که سقوط قیمت نفت بطور بالقوه، تهدیدی برای توسعه انرژیهای پاک و تجدیدپذیر میباشد. با این حال، اگرچه نمونههای تاریخی و حتی رشد سهام شرکتهای فعال در حوزه انرژیهای تجدیدپذیر، این نظر را تایید میکنند، اما مسئله به این سادگی نیست و جهان انرژی تغییرات بسیاری کرده است . در واقع، نفت با انرژی خورشیدی یا باد رقابت نمی کند.
چون که این انرژیها نقشهای متفاوتی را ایفا میکنند و نفت همچنان انرژی برتر در حوزه حمل و نقل است و انرژیهای تجدیدپذیر نیز بیشتر برای تولید برق به کار میروند.در کار حاضر، ابتدا سبد انرژی در جهان و حوزههای مصرف انواع مختلف انرژیها به تفکیک بررسی میگردد. تغییرات سبد مصرفی هر حوزه در طول سالها اخیر و آینده نزدیک مدنظر قرار گرفته و با فرض اجرایی شدن برنامههای توسعه انرژیهای نو، رقابت منابع مختلف انرژی با یکدیگر مورد مطالعه قرار میگیرد.
.2 سبد مصرفی انرژی جهان و جایگاه نفت خام در آن
برای درک اقتصاد کلان صنعت انرژی - یعنی تعامل بین حاملهای اصلی انرژی - باید تصویری از موارد اصلی مصرف حامل های پایه را در ذهن داشت. حامل های انرژی معمولا در چهار بازار اصلی زیر استفاده میشوند:
- 1 حمل و نقل زمینی و دریایی و هوایی - 2تولید برق - که بخش عمده آن نهایتا صرف مصارف خانگی و صنعتی و تجاری میشود - - 3 صنعت
- 4 سایر موارد از جمله مصارف خانگی - عمدتا گرمایش - شکل 1 نمودار مصرف انرژی در جهان در بخشهای چهارگانه فوقرا به تفکیک نوع سوختهای مصرفی در سال 2007 نشان میدهد:مقایسه دو نمودار نشان داده شده در شکلهای 1 و 2 برای سالهای 2007 و 2013 حاکی از این است که سبد مصرفی انرژی در جهان روند کاهش وابستگی به نفت خام را طی کرده است. پیشبینیها برای سال 2030 میلادی در نمودار شکل 3 نشان داده شده است. نمودار شکل 3 ادامه روند کاهشی فوق را تایید میکند.
واضح است که در حوزه حمل و نقل، نفت اصلیترین منبع مورد استفاده میباشد ولی در سایر حوزهها میزان مصرف نفت، کاهش قابل توجهی در سبد مصرفی انرژی مییابد. برای نشان دادن این تغییرات، نمودار مصرف انرژی به تفکیک حوزهها و نوع سوخت مصرفی در سال 2013 در شکل 2 نشان داده شده است.بخش برق، بزرگترین بخش مصرف انرژی جهان است، ولی سهم نفت در آن اندک است و پویایی بخش برق وابستگی چندانی به نفت ندارد. محل اصلی مصرف نفت، بخش حمل و نقل و بخش صنعت است که اتفاقا انرژی های نو حضور چندانی در آن ها ندارند. در نتیجه، قیمت نفت بطور مستقیم تاثیری بر بازارهایی که انرژیهای تجدیدپذیر در آن فعال هستند، ندارد.
از سوی دیگر، با پیشرفت فناوری و دستیابی به تولید انبوه از منابع انرژیهای تجدیدپذیر در 10 تا 15 سال اخیر، هزینه این دسته از انرژیها، کاهش قابل ملاحظهای یافته است. روشهای بهتر تولید، افزایش قابل توجه تقاضا و تشدید رقابتها در حوزه انرژی نیز موجب شده تا از هزینه ساخت توربینهای بادی و پنلهای خورشیدی کاسته شده و استفاده از آنها نیز فراگیرتر شود.در همین حال، به نظر نمی رسد که سیاستهای دولتی در حمایت از انرژیهای تجدیدپذیر و پرداخت یارانه برای حمایت از صنایع نوپای سبز، در آینده نزدیک تغییری کنند. تمامی این عوامل، موجب میشوند تا رشد انرژیهای تجدیدپذیر همچنان تداوم یابد.
.3 سهم بخشهای چهارگانه از مصرف کل حاملهای اولیه انرژی
در حال حاضر محصولات پالایشی نفتی - بنزین،گازوییل، دیزل، سوخت جت و تا حدی مازوت - مهم ترین ورودی بخش حمل و نقل را تشکیل می دهند. اندک سهم باقیمانده توسط سوختهای زیستی تامین می شود. آمریکا و اروپا دستورکارهایی برای ارتقای سهم سوخت های تجدیدپذیر در بخش حمل و نقل را دنبال می کنند ولی حتی در خوشبینانهترین حالت هم سهم سوخت های تجدیدپذیر از 20 درصد کل سبد حمل و نقل تجاوز نمیکند. شکل 4 سبد مصرفی سوخت موردنیاز در بخش حمل و نقل را در سه منطقه مهم جهان نشان میدهد:
همانطور که از شکل 4 ملاحظه میگردد، میزان مصرف سوخت در بخش حمل و نقل در بازه موردنظر در اروپا و آمریکای شمالی به حالت ثابت رسیده است، در صورتی که در جنوب شرقی آسیا رشد مصرفی سوخت قابل توجهی دیده میشود. در هر سه منطقه به مرور گاز طبیعی و سوختهای زیستی ظرفیت بیشتری را در حوزه حمل و نقل به خود اختصاص دادهاند. با این حال مشتقات نفت خام در حوزه حمل و نقل جهان سهم چشمگیری داشته و خواهند داشت. در حال حاضر نفت خام تقریبا 97 درصد انرژی مصرف شده در این بخش را تامین می کند ولی انتظار میرود تا سال 2035 سهم آن به 91 درصد کاهش یافته و در عوض سهم گاز و انرژیهای تجدیدپذیر رشد کند.
بخش حمل و نقل حدود 54 درصد مصرف جهانی نفت خام را به خودش اختصاص میدهد و بعد از آن بخش صنعت - از جمله صنعت پتروشیمی - سهم دوم را دارد. انرژی های تجدیدپذیر سهم بسیار اندکی در تولید انرژی صنعتی دارند.بخش مهم دیگر بخش برق است که اتفاقا نفت نقش چندانی در آن ندارد و عمده ورودی آن از دو سوخت فسیلی دیگر یعنی ذغالسنگ - رتبه اول - و گاز طبیعی - رتبه دوم - تامین میشود. انرژیهای نو، پاک و تجدیدپذیر عمدتا در بخش تولید برق متمرکز هستند. از بین انواع مختلف انرژی نو سه گزینه برق آبی، بادی و خورشیدی سهم قابل ملاحظه دارند و انتظار میرود رشد بالایی را در چند دهه آینده تجربه کنند. شکل 5 سبد مصرفی انرژی برای تولید برق در جهان در سال 2012 را نشان میدهد.
