بخشی از مقاله
چکیده
امروزه پرایمینگ بذر به طور گسترده جهت اصلاح جوانهزنی و استقرار بهتر دانهرست تحت تنشهای محیطی در مورد گیاهان مختلف استفاده میشود. در تحقیق حاضر تاثیر پیشتیمار کلریدسدیم بر ویژگیهای مورفوفیزیولوژیک - غلظت رنگیزههای فتوسنتزی، وزن تر و خشک اندامهای هوایی و نشت الکترولیت - تحت تنش شوری - صفر، 100 و 150 میلیمولار کلریدسدیم - در گیاه دارویی بادرشبویه طی آزمایشی بهصورت فاکتوریل و در قالب طرح کاملا تصادفی بررسی شد. آنالیز دادهها نشان داد افزایش درجه شوری بهنحو معنیدار تاثیر منفی بر پارامترهای مورد بررسی داشت، بهطوری که در سطح 150 - میلیمولار - درصد نشت الکترولیت افزایش ولی میزان رنگیزههای فتوسنتزی، وزن تر و خشک اندامهای هوایی کاهش یافت. پرایمینگ با کلریدسدیم 1 - مولار - توانست از اثرات منفی تنش شوری بر شاخصهای مذکور بکاهد. در این سطح از پرایمینگ و تحت شوری 100 و 150 میلیمولار کلریدسدیم، وزن تر و خشک اندام هوایی و رنگیزههای فتوسنتزی آنها بیشتر و از درصد نشت الکترولیتها کاسته شد.. نتایج این بررسی نشان میدهد که پیشتیمار بذر با هالوپرایمینگ - کلریدسدیم - ، بعنوان یک تیمار فیزیولوژیکی سبب افزایش مقاومت به تنش شوری و کاهش اثرهای مضر شوری در گیاه بادرشبویه میشود
-1 مقدمه
رویکرد جهانی در استفاده از گیاهان دارویی و ترکیبهای طبیعی در صنایع دارویی، آرایشی-بهداشتی و غذایی و در پی آن توجه صنایع به بهرهگیری از گیاهان دارویی و معطر، نیاز مبرم به تحقیقات گسترده کاربردی را در این زمینه نمایان میسازد. گیاهان دارویی از دیرباز در طب سنتی جایگاه ویژهای داشتهاند. تاکنون از 350 هزار گونه گیاهی در جهان نزدیک به 300 هزار گونه از آنها که از 30 خانواده میباشند، به عنوان گیاه دارویی شناخته شدهاند .[8] معمولا گیاهانی که در مناطق خشک و نیمهخشک تحت کشت قرار میگیرند بهطور بالقوه در خطر رویایی با کاهش فزاینده منابع آب و شوری آب و خاک قرار دارند. شوری خاک به عنوان یک عامل محیطی غیرزنده تنشزا، از مهمترین عوامل محدود کنندهی رشد گیاهان زراعی به ویژه در مناطق خشک و نیمهخشک جهان محسوب میشود و به عنوان مشکلی مهم در کشاورزی آبی شناخته شده است به طوری که شوری، سدیمی شدن و سمیت یونها از جمله مسائلی میباشند که مانع گسترش کشاورزی پایدار مناطق خشک و نیمهخشک میشوند. هر سطحی از شوری که باعث تفاوت معنیدار در سازگاری گیاه گردد تنش محسوب میشود .[1] ارزیابی تحمل به تنش شوری در گیاهان دارویی به منظور کشت درمناطق شور از اهمیت ویژهای برخوردار است. گیاه بادرشبو با نام علمی - Dracocephalum moldavica L. - و نامهای فارسی بادرشبی، بادرشبو، بادرشبویه و شاطرامرزه .[9] از خانواده نعنائیان - Lamiaceae - گیاهی علفی، یکساله و زیباست که منشأ آن جنوب سیبری و سراشیبیهای هیمالیا گزارش شده است.
این گیاه به طور خودرو در مناطقی از آسیا مانند ایران، قزاقستان، مغولستان، چین و روسیه میروید. این گیاه دارای گلهای شهدآور و اندام هوایی اسانسدار است .[10] گلها به رنگ بنفش تیره مایل به آبی و به ندرت سفید هستند. ریشه بادرشبو مستقیم و طول آن 20 سانتیمتر است که انشعابهای فراوانی دارد. ساقه بادرشبو مستقیم، ارتفاع آن متفاوت و بین 80 تا 120 سانتیمتر است. در اواخر دوره رویشی گیاه قسمت تحتانی ساقه - پای ساقه - کم و بیش چوبی میشود. ساقه اصلی از انشعابات زیادی برخوردار است. برگها متقابل، به طول 1/7 تا 2/8 و به عرض 0/9 تا 1/6 سانتیمتر میباشند. رنگ برگها سبز تیره است و در حاشیه آن بریدگیهای دندانهای وجود دارد.. در طب سنتی از گیاه بادرشبو به عنوان دارویی آرامبخش، مدر، قابض ، ضد تب و ضدنفخ استفاده میشود .[11] نرال و ژرانیال خاصیت ضدویروسی و ضدباکتریایی دارد .[12] عصاره دارای ترکیبات قطبی شامل هیدروکسی سینامیکاسید و فلاونوئیدها با اسیدهای فرولیک و کافئیک، اسید رزماریک، لوتئولین- -7 ا- گلوکوزید، لوتئولین و آپیجین است. به عصاره آبی بادرشبویه خواص آنتیاکسیدانی نسبت داده میشود. استفاده موضعی از این گیاه در درمان التهابات پوستی موثر است. از این اسانس همچنین در صنایع غذایی، نوشابهسازی و صنایع آرایشی و بهداشتی نیز استفاده میشود .[11] تاکنون از روشهای گوناگونی برای تولید گیاهان مقاوم به شوری استفاده شده است. یکی از بهترین روشهای بیولوژیکی برای مقاومسازی بذرها در مرحله جوانهزنی و رشد اولیه، پرایمینگ بذر میباشد .[2] مطالعات نشان میدهد که پیشتیمار بذر یا پرایمینگ بذر، قبل از کاشت در برخی از محصولات زراعی، برای تقویت بنیه بذر و بهبود جوانهزنی آن تحت شرایط نامساعد مانند شوری، خشکی و سرما مفید است. پرایمینگ با کلریدسدیم - هالو پرایمینگ - ، به عنوان یک روش ساده برای بهبود تحمل بذر به شوری تلقی میگردد. برخی گزارشها نشان دهنده وجود اثرات مثبت پرایمینگ با کلریدسدیم روی گیاه بالغ و عملکرد آن است. تحقیقات دیگر نشان دادند که تحمل به شوری بالاتر گیاهان در نتیجه ظرفیت بالاتر برای تنظیم اسمزی میباشد و از آنجاییکه گیاهان با بذرهای پرایم شده، سدیم و کلر بیشتری در ریشه و قند و اسیدهای آلی در برگ را نسبت به گیاهان با بذرهای بدون پرایم دارند بنابراین، در این بررسی نقش هالوپرایمینگ به عنوان یک روش مناسب برای بهبود پارامترهای فیزیولوژیکی گیاه بادرشبو در شرایط تنش شوری مورد بررسی قرار گرفته است.
-2 مواد و روشها
بهمنظور بررسی تاثیر پرایمینگ کلریدسدیم بر افزایش تحمل به شوری بادرشبویه - Dracocephalum moldavica L. - در مرحله گیاهچه ای، آزمایشات حاضر در دانشکده کشاورزی دانشگاه شهرکرد - سال - 94 انجام گرفت. بذرهای بادرشبویه از شرکت پاکان بذر اصفهان خریداری شد. جهت آزمایش از محیط کشت هیدروپونیک با بستر جامد - به نسبت مساوی پرلیت و ماسه - استفاده شد. بررسیها در دو سطح پیش تیمار کلرید سدیم - صفر و 1 مولار - و تنش شوری - صفر، 100 و 150 میلی مولار کلرید سدیم - انجام گرفت. جهت پیش تیمار بذرها، بذرهای بادرشبو به مدت 24 ساعت تحت شرایط تاریکی و دمای 25 درجه سانتی گراد در غلظت های فوق بصورت جداگانه خیسانده شد. پس از سپری شدن این مدت زمان، بذر ها به گلدان های جداگانه منتقل شده و در محیط گلخانه قرار گرفتند. دانه رستها پس از ظهور به مدت هفت روز تحت تاثیر محلول غذایی هوگلند با نصف غلظت اصلی و پس از آن تا انتهای آزمایش با محلول غذایی هوگلند تمام غلظت مورد تغذیه قرار گرفتند. غلظت رنگیزههای فتوسنتزی بر حسب میلیگرم بر گرم ون تر بافت گیاهی با روش استرین و اسوک 1966 محاسبه گردید. وزن خشک و تر نمونهها با دقت 0/001 گرم اندازهگیری و بر حسب گرم گزارش شد. درصد نشت الکترولیت غشاء نیز با استفاده از دستگاه هدایت سنج الکتریکی اندازه گیری گردید .[3] در این پژوهش دادهها به صورت آزمایشفاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی در سه تکرار تجزیه شد. تجزیه واریانس دادههای بدست آمده با استفاده از نرم افزار SAS - 9/4 - و مقایسات میانگین داده ها نیز با آزمون LSD در سطح 5 درصد انجام گرفت. رسم شکل های مربوطه از طریق نرم افزار Excel - 2010 - انجام گردید.
غلظت نمکهای هوگلند - کوارترو و مانوز - 1999 مورد استفاده در 1 لیتر محلول غذایی عبارت بودند از: .[4] × نمک های ماکرو نوترینت شامل: : KH2PO4,4Mm; MgSO4,1mM; KNO3,6Mm; Ca - NO3 - 2,2Mm;
نمکهای میکرونوترینت شامل:
MnCl2,4H2O,10ʽM; H3BO3,60ʽM; ZnSO4,7H2O,2ʽM; H2MoO4,H2O,2ʽM; FeEDTA,65ʽM
.برای نمکهای ماکرو با غلظت 10 برابر و برای نمکهای میکرو با غلظت 100 برابر محلول مادر تهیه شد.
-3 نتایج و بحث
بررسی نتایج تجزیه واریانس - جدول - 1 پرایمینگ و تنش شوری و اثر متقابل آن ها بر بادرشبو نشان از تاثیر معنی دار بر صفات وزن تر و خشک اندام هوایی و رنگیزههای فتوسنتزی و عدم معنی داری پرایمینگ و اثر متقابل پرایمینگ و تنش شوری بر پارامتر نشت الکترولیت داشت . - p<0.01 -
