بخشی از مقاله
بررسي ميزان نيترات و نيتريت در منابع آب آشاميدني شهرستان بردسير در سال ١٣٨٨
چکيده :
مقدمه : دستيابي به آب آشاميدني سالم يکي از اهداف مهم و ملي ايران است . حضور نيترات در منابع آبهاي زيرزميني بعنوان يک آلاينده ، امروزه بدليل افزايش توليد فاضلاب هاي شهري و کشاورزي در منابع آب رو به افزايش است . هدف از اين تحقيق بررسي غلظت نيترات و نيتريت در منابع آب شرب روستاهاي تحت پوشش مرکز بهداشت بردسير و مقايسه با استاندارد رايج در سال
١٣٨٨ بود.
روش تحقيق : اين تحقيق از نوع توصيفي – مقطعي بود . پس از بازديدهاي ميداني و با توجه به جمعيت روستاهاي تحت پوشش درکل ٦٢ نمونه آب شرب در طي سال ١٣٨٨ برداشت و براي انجام آزمايشات مطابق روش هاي استاندارد به آزمايشگاه حمل شد ، تمام نمونه ها در آزمايشگاه شيمي مرکز بهداشت استان توسط نويسندگان مقاله به روش اسپکتروفتومتري با کمک دستگاه
اسپکتوفتومتر Hach مدل DR٢٥٠٠ اندازه گيري شد و نتايج حاصله با روش آماري t-test و نرم افزار Excel مورد تجزيه و تحليل آماري قرار گرفت .
يافته ها : ميانگين غلظت نيترات و نيتريت در منابع آب شرب شهرستان بردسير به ترتيب ٤.٥٤±٧.٨٤و ٠.٠٢٦±٠.٠٢٣بدست آمد . ميانگين غلظت نيترات در فصل زمستان ، پاييز ، تابستان و بهار به ترتيب ٧.٦ ±٧.١١،٧١.٨٣ ±٨.٨٥ ، ٤.٢٤±٧.٤ ، ١.٤±٣.٣ بود .
نتيجه گيري : ميزان نيترات و نيتريت در کليه نمونه ها آب بردسير کمتر از حدود مجاز و توصيه شده استاندارد تحقيقات صنعتي ايران مي باشد و بيشترين ميانگين غلظت نيترات در فصل زمستان رخ داد . بر اساس تحليل نتايج داده هاي آزمايشگاهي ، اطلاع از غلظت نيترات و نيتريت در منابع آب هاي مصرفي مي تواند در مديريت و برنامه ريزي تامين آب شرب منطقه مفيد باشد و سنجش و کنترل منظم نيترات و نيتريت در منابع آب زيرزميني به دلايل مصرف بي رويه کودهاي ازته و در نهايت احتمال افزايش آلودگي اين منابع توصيه مي شود .
کلمات کليدي: نيترات ، نيتريت ، بردسير، آب زيرزميني
مقدمه :
آب آشاميدني حاوي املاح و مواد معدني است که افزايش و يا کاهش آن در آب باعث ايجاد مشکلات مختلفي مي شود . پايش کيفيت شيميايي آب به عنوان يکي از مهمترين ويژگي هاي آب آشاميدني بايد هميشه مدنظر قرار گيرد [ ١ ] . ترکيبات نيترات و نيتريت از منابع آلاينده آبهاي زير زميني هستند که در سالهاي اخير بدليل گسترش منابع آلودگي چون فاضلاب ها و استفاده از کودهاي ازته مقدار آنها در اين منابع آب زيرزميني رو به افزايش است [ ٢ ] . نيترات يک مولکول محلول در آب و محصول نهايي اکسيداسيون آمونياک در اثر فعاليتهاي حياتي باکتريها است ، در طي اين عمل آمونياک ابتدا به نيتريت و سپس به نيترات تبديل مي شود [٣ ] چهار منشا ورود نيترات به آبهاي زيرزميني : ١- ورود فاضلابهاي شهري و کشاورزي و همچنين شيرابه توليدي از مراکز دفن مواد زائد جامد شهري به درون آبهاي زيرزميني ٢- افزودن کودهاي شيمياي و فضولات حيواني و انساني به منظور بهبود کيفيت خاک ٣- انحلال نهشته هاي تبخيري يا خاکهاي غني از نيترات توسط آبهاي زير زميني ٤- تثبيت زيستي نيتروژن در خاک توسط باکتريها را مي توان نام برد [٤ ] . غلظت طبيعي يون نيترات در منابع آب زيرزميني بستگي به نوع خاک و شرايط زمين شناختي و عمق چاه داشته و مقدار آن گاهي به mg.lit ١٥٠٠در منابع آلوده مي رسد [ ٥ ] موسسه استاندارد و تحقيقات صنعتي ايران بر اساس استاندارد شماره ١٠٥٣ حداکثر مجاز نيترات در آب آشاميدني mg.lit ٤٥ بر حسب نيترات و حداکثر مطلوب آن را صفر و در مورد نيتريت مقدار حداکثر مجاز آن را در آب آشاميدني mg.lit ٣ و حداکثر مطلوب آن را صفر تعيين کرده است [ ٦] . نيترات يک ماده غير ضروري براي انسان است و افزايش مقدار آن بيش از حد استاندارد باعث اثرات نامطلوبي بهداشتي مي گردد ، بعنوان مثال بيماري متهموگلبينا عارضه اي است که در نوزادان ، نيترات توسط باکتريهاي دستگاه گوارش به بدليل pH قليايي دستگاه گوارش به نيتريت تبديل شده و نيتريت توليدي جذب خون شده و باعث مي گردد آهن دو ظرفيتي هموگلبين تبديل به آهن سه ظرفيتي شده و در نتيجه هموگلبين به متهموگلبين تبديل شده و در اين حالت قابليت پيوند آن با اکسيژن کاهش يافته و در بيمار کمبود حاد اکسيژن نمايان و پوست کودک آبي رنگ ديده مي شود که به آن بچه آبي يا همان سيانوريسم گويند [ ٨ ، ٧] . علاوه بر عارضه فوق در بزرگسالان احياي نيترات در دستگاه گوارش و تبديل آن به نيتريت مي تواند باعث پيوند نيتريت با آمين هاي نوع دوم و سوم شده و تشکيل نيتروزآمين را بدهند و سرطان زايي ترکيبات نيتروزآمين به اثبات رسيده است [ ٧ ، ٨] طي مطالعه اي توسط نان بخش و همکاران بر روي آب قابل شرب شهرک صنعتي اروميه در سال ١٣٨٦
ميانگين غلظت نيتريت و نيترات در منابع آب فوق کمتر از استاندارد توصيه شده بوده و براي شرب مناسب مي باشد . [ 9]
همچنين طي مطالعه محمودي صدر (١٣٨٥ ) بر روي منابع تامين کننده آب شهر مهريز تعدادي از چاهها از لحاظ ميزان نيتريت و نيترات آلوده بوده و علت آن را مصرف بي رويه کودهاي ازته دانسته اند [١٠ ] . مطالعات انجام شده در شهر مشهد حاکي از آن است که در سال هاي اخير، غلظت نيترات در آب هاي زيرزميني با بيش از استاندارد ٤٥ ميلي گرم در ليتر افزايش داشته که علت اين امر افزايش نشت فاضلاب هاي خانگي در داخل آب هاي زيرزميني مي باشد
[١١ ] . در سالهاي اخير به علت گسترش مصرف انواع کودهاي شيميايي در زمين هاي کشاورزي شهرستان بردسير احتمال افزايش محتواي نيترات و نيتريت در منابع آبي وجود داشته و بدليل تامين آب شرب اين شهرستان از منابع آب زيرزميني فوق لزوم انجام پايش کيفي آب از لحاظ ميزان نيتريت و نيترات و جود دارد ولي تا کنون مطالعه اي در رابطه ميزان نيترات و نيريت در منابع آب شرب شهرستان بردسير صورت نگرفته است . از اين رو ، اين مطالعه با هدف تعيين ميزان غلظت نيترات و نيتريت در منابع آب آشاميدني شهرستان بردسير در سال ١٣٨٨ انجام گرفت .
مواد و روش ها :
اين مطالعه به روش توصيفي - مقطعي انجام گرفت ، مکان انجام پژوهش مناطق روستايي شهرستان بردسير بود . ٦٢ نمونه در طي سال ١٣٨٨ از منابع آب تامين کننده آب شرب شهرستان مشتمل بر٣٠ حلقه چاه ، ٣٢ حلقه چشمه طبق روش استاندارد برداشته شد . سنجش غلظت يونهاي نيترات و نيتريت با کمک دستگاه اسپکتوفتومتر Hach مدل DR٢٥٠٠ طبق روش استاندارد ذکر شده در کتاب استاندارد متود توسط نويسندگان انجام گرفت [ ١٢] و براي مقايسه فصلي آزمون آماري ، T-test و براي تهيه نمودارها و تجزيه و تحليل آماري از نرم افزار excel و spss استفاده گرديد .
