بخشی از مقاله
چکیده
پهنه تکتونو-ماگمایی تکنار متشکل از مجموعه سنگهای آتشفشانی-رسوبی با ترکیب اسیدی تا حدواسط، سنگهای نیمه عمیق بازیکو سنگهای رسوبی شیل و ماسهسنگهای دگرگونه میزبان ذخایر و رخدادهای معدنی سرب و روی، مس، طلا و آهن است. سنگ میزبان منطقه متشکل از متاریولیت، کوارتز-کربنات شیست و فیلیت تا مرز رخساره شیستسبز دگرگون شده و دگرسانیهای کلریت-پیریت، پروپیلیتیک، اپیدوتی و سیلیسی دگرسانیهای شاخص کانسنگ هستند. واحدهای سنگی منطقه شامل سه افق زیرین، کانهساز و تأخیری - فازهای نفوذی - بوده که تغییر تدریجی در لیتوژئوشیمی سنگکل با غنیشدگی نسبی عناصر قلیایی، Zr و LREE - نظیر Laو - Y بین افق زیرین تا تأخیری مشاهده میشود. بر این اساس، ریولیتهای افق زیرین دارای مقادیر پایینتری از نسبتهای Zr/Y و - La/Yb - n در مقایسه با ریولیتهای افق کانهساز و تودههای نفوذی و نیمهنفوذی افق تأخیری هستند. طبق شواهد به نظر میرسد اینتحولات احتمالاً ناشی از کاهش تدریجی دمای ماگما بوده که میتواند ناشی از کاهش نرخ ذوب ماگما در فشار بالا باشد که موجب تغییرات کانیشناسی از مجموعه فاقد آمفیبول در افق زیرین به حاوی آمفیبول در افق تأخیری شده است.
کلیدواژهها: لیتوژئوشیمی، متاریولیت، نسبتهای Zr/Y و - La/Yb - n، شمال کبودان
مقدمه
قرابت زمانی-مکانی سنگهای آذرین اسیدی تا حدواسط با ماهیت قلیایی پتاسیم بالا تا شوشونیتی از قبیل آلکالی گرانیت، سینوگرانیت و ریولیت به ویژه در ذخایر گرمابی-ماگمایی نظیر ذخایر اکسید آهن-مس و طلا IOCG-Iron Oxide Copper - - Gold، سولفید تودهای آتشفشانزاد - VMS-Volcanogenic Massive Sulfide - ، ذخایر مرتبط با تودههای نفوذی IRDs- - - Intrusion Related Deposits و همچنین کانسارهای اسکارن، پورفیری و اپیترمال، از اهمیت بالایی برخوردار استSillitoe, 2010 - ؛ Piercey, 2011 ؛. - Groves et al., 2010 کمپلکس آتشفشانی-نفوذی تکنار - Karimpour and
- Malekzadeh Shafaroudi, 2005، به صورت یک مجموعه ماگمایی گوهای شکل در شمالیترین برونزد خرده قاره ایران مرکزی میان گسلهای تکنار - ریوش - در شمال و گسل درونه در جنوب، محصور شده است.
مطالعات انجام شده به همراه بررسیهای اکتشافی قبلی تاکنون منجربه معرفی بیش از 15 منطقه هدف از رخدادهای چندفلزی آهن، مس، سرب، روی، طلا و نقره در ناحیه شمال کبودان شده که بنظر میرسد این کانیسازیها دارای ارتباط زمانی-مکانی با رخداد تودههای نفوذی اسیدی و ریولیتها در پهنه تکنار باشند. رخدادهای چندفلزی این منطقه از نقطه نظر اکتشافی از اهمیت بالایی برخوردار است. در این پژوهش سعی شده با استفاده از دادههای لیتوژئوشیمی عناصر نادر خاکی - REE - بر روی سنگ میزبان کانیسازی، تودههای نفوذی اسیدی و ریولیتها به خاستگاه فلززایی، تحولات ماگمایی-کانیسازی و ارتباط زایشی کانیسازی با ماگماتیسم در منطقه دست یافت.
روش مطالعه
پس از تهیه تعداد 70 مقطع نازک و اطمینان از غیرهوازده بودن نمونهها، تجزیه شیمیایی تعداد 25 نمونه با روشهای دستگاهی طیفسنج جرمی پلاسمای جفتشده القایی - ICP-MS - - کد - ME-MS81 و فلورسانس اشعه ایکس - XRF - - کد - ME-XRF26 در آزمایشگاه ALS-Chemex بریتیش کلمبیا - کانادا - ، انجام شد. به منظور تخریب کامل نمونه و افزایش دقت تجزیهها در آزمایش XRF، نمونهها به روش قرص ذوب - fused disc - مورد آماده سازی قرار گرفت. حد حساسیت دستگاه ICP-MS برای عناصر مختلف بین 0/01 تا 0/1 گرم در تن - ppm - بوده و برای اطمینان از تجزیه کامل عناصر لیتوفیل و تخریب کامل کانیهای مقاوم - نظیر زیرکن، مونازیت و روتیل - از روش آمادهسازی ذوب قلیایی متابورات لیتیوم - LiBO3 - ، استفاده شده است. جزئیات کامل این روشها در سایت www.alsglobal.com بخش Schedule of Services and Fees ارایه شده است. با توجه به قدیمی بودن سنگها و دگرسانی آنها در حد امکان تلاش شده از عناصر نادر خاکی غیرمتحرک برای تعیین محیط تکتونیکی و پتروژنز استفاده شود و عناصر اصلی و کمیاب متحرک جهت تعیین اندیس دگرسانی به کار گرفته شد.
نتایج و بحث زمینشناسی
زون گوهای شکل تکنار - Lindenberg and Jacobshagen, 1983 - محصور بین گسل راستگرد تکنار - ریوش - در شمال و گسل چپگرد درونه در جنوب متشکل از واحدهای سنگی پرکامبرین تا ترشیری است. زمینشناسی ناحیهای این منطقه نخستین بار توسط افتخارنژاد و همکاران - 1976 - ، Muller and Walter - 1983 - و Lindenberg and Jacobshagen - 1983 - مورد بررسی قرار گرفته است. بر اساس مطالعات افتخارنژاد و همکاران - 1976 - ، سنگ بستر این منطقه از متاولکانیکهای گدازه آندزیتی و توف به سن پرکامبرین تشکیل شده که گرانیت بورناورد آن را قطع کرده است. بر اساس مطالعات Muller - and Walter - 1983، کمپلکس تکنار با ضخامت تقریبی 1800 متر به عنوان واحد اصلی منطقه از سه عضو زیرین - توف وگدازههای جریانی ریولیت - ، میانی - تناوبی از سنگهای کربناته و متاآرکوز - و بالایی - شیل، ماسهسنگ و سیلتستون - تشکیل شده است.
طبق این مطالعات کمپلکس تکنار در محدوده پنجره فرسایشی تکنار واقع شده که سنگهای آتشفشانی و آذرآواری پرکامبرین هسته پنجره فرسایشی را تشکیل داده و بر روی آن توالی سنگهای رسوبی آواری و کربناته نئوپروتروزوییک تا پرمین در یک محیط نریتیک نهشته شده است. قویدل سیوکی - 1382 - ، بر اساس مطالعات پالینولوژی سن سازند تکنار را اردوویسین معرفی کرده است. طی پالئوزوییک این مجموعه دچار چینخوردگی و دگرشکلیهای متعددی شده که تا رخساره شیستسبز دگرگون شده است. کمپلکس تکنار بطور متناوب توسط ریولیت و مجموعه سنگهای نفوذی اسیدی تا بازیک با ماهیت تأخیری تحت تأثیر قرار گرفته که طبق مطالعات Bagherzadeh et al - 2015 - ، واحدهای اسیدی جوانتر از واحدهای نفوذی بازیک هستند.
بر اساس سنسنجیهای رادیوژنیک U-Pb انجام شده بر روی زیرکن توسط کریمپور - 1389 - و منظمی و همکاران - 1390 - ، سن ریولیت و گرانیتوئیدهای منطقه معادل اواخر نئوپروتروزوئیک 538/2 2 - تا 552/7 10 میلیون سال - بدست آمده که سن کمپلکس تکنار پیش از آن در نظر گرفته میشود - شکل . - 1 کمپلکس تکنار که بخش عمده آن را سنگهای گرانیتوئیدی تشکیل میدهد در بخشهای مرکزی شامل نفوذیهای گابرو، دیوریت و کوارتزدیوریت بوده که این مجموعه طی پالئوزوئیک توسط دایکهای تأخیری دیاباز و دولریت قطع شده است.
