بخشی از مقاله
مقدمه
رشد انفجاری جمعیت، افزایش نیاز به غذا و پوشاک، کمبود منابع آب و خاک و گسترش فقر، بشر را برآن داشته است تا برای رفع نیاز خود با دخالت در اکوسیستمهای زیستی - مرتع، جنگل و ... - و تغییر کاربری اراضی با این مشکلات مقابله نماید
از اینرو به اقداماتی مانند جنگلزدایی و تبدیل آن به زراعت، انجام کشت و کار در مراتع، اجرای عملیات زراعی و خاکورزی نادرست مانند شخم مداوم، آیش و سوزاندن بقایا، زهکشی دست میزند که نه تنها موجب تخریب منابع طبیعی و غیر قابل تجدید شونده، آلودگی محیط زیست و فرسایش خاک میشود، بلکه موجب هدر رفت ماده آلی، افت شدید ویژگیهای کیفی و کاهش باروری زمینهای کشاورزی میگردد. جنگلزدایی، چرای بیرویه و تبدیل مراتع و جنگلها به زمینهای کشاورزی باعث تنزل کیفیت فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی خاک در ایران و دیگر نقاط جهان - دوران و همکاران، - 1998 گردیده است.
ماده آلی ذرهای - POM - بخشی از مواد آلی است که از نظر تجزیه حدواسط بقایای گیاهی تازه و هوموس میباشد و به عنوان مخزن موقتی مواد آلی شناخته میشود. این بخش هر چند سهم ناچیزی از حجم خاک را به خود اختصاص میدهد ولی به دلیل داشتن زمان بازگشت کوتاه و نیز غنی بودن از عناصر غذایی کربن یکی از شاخصهای مهم کیفیت خاک به حساب میآید
بنابراین استفاده از این شاخص برای بررسی تأثیر تیمارها و تناوبهای زراعی مختلف بر شاخصهای کیفیت خاک مناسبتر و دقیقتر خواهد بود. خرمالی و همکاران - 2009 - در تحقیقی در شمال ایران به بررسی تاثیر تغییر کاربری اراضی از جنگل به کشاورزی بر برخی از ویژگیهای خاک پرداختند. کاهش سرعت نفوذ آب به خاک، افزایش جرم ویژه ظاهری، از دست رفتن مقدار قابل توجهی از ماده آلی و کاهش ماده آلی سالانه ورودی به خاک و همچنین اکسیداسیون سریع مواد آلی و کاهش تنفس میکروبی از نتایج این تغییر کاربری بود.
هدف از انجام پژوهش حاضر بررسی تاثیر کاربری بر تعدادی از شاخصهای کیفیت خاک، بررسی روند تغییرات شاخص - های کیفیت خاک در کاربریهای مختلف و شناسایی خصوصیاتی از خاک است که در کاربریهای مرتع، باغ، کشت آبی یونجه و کشت گندم گویای کیفیت خاک و تاثیر نوع مدیریت میباشند.
مواد و روش ها
این تحقیق در سال زراعی 90- 91 در منطقه منظریه - طول جغرافیایی 31 دقیقه و 94 درجه شرقی و عرض جغرافیایی 51 دقیقه و 87 درجه شمالی - که در 90 کیلومتری جنوب غربی اصفهان واقع شده و دارای اقلیم گرم و خشک میباشد، اجرا گردید. ارتفاع این محل از سطح دریا 1200 متر است. آزمایش در قالب طرح کاملا تصادفی با 5 تکرار اجرا گردید . برای محاسبه POM کل در خاک و POM موجود در خاکدانههای ریز و درشت به ترتیب از روش های کامباردلا و همکاران - 2001 - و فلاح زاده وحاج عباسی - 2012 - استفاده گردید. به منظور بررسی یکسان یا متفاوت بودن POMکل و موجود در خاکدانههای ریز و درشت در سطوح کاربریهای مختلف، از آزمون تحلیل واریانساستفاده میشود.
نتایج و بحث
نتایج نشان می دهد که یونجه و پس از آن باغ بیشترین POM کلو گندم کمترین POM کلرا داشته و این دو سطح از نظر آماری نیز اختلاف معناداری دارند. دلیلبالاتر بودن POM کل در یونجه و باغ در مقایسه با گندم و مرتع فقیرگسترش بیشتر ریشههای یونجه و نیز درختان انار در خاک باشد. بنظر میرسد پایین بودن مقدار ماده آلی ذرهای کل - POM - در گندم به این علت باشد که علاوه بر برداشت محصول گندم، بقا یای آن نیز در اثر چرای دام مصرف می شود و درصد بازگشت بقا ایبه خاک بسیاراندک است. بونگیوانی و لوبارتینی - 2006 - کاهش %76 ماده آلی ویژه را بر اثر کشاورزی در زمینهای دست نخورده مشاهده و بیان کردند جزیی از ماده آل ی که عمدتا بوسیله شخم تحت تاثری قرار میگیرد، کربن آلی ویژه خاک میباشد.
شکل : - 1 - درصد ماده آلی ذرهای در عمق0-20 سانتیمتر در کاربریهای مختلف
در این زیرگروهها، باغ بیشترین POM ماکروو گندم کمترین POM ماکرورا داشته و این دو سطح از نظر آماری نیز اختلاف معناداری دارند - شکل . - 2 دلیل آنکه POM ماکرو در یونجه بیشتر از دو کاربری مرتع فقیر و گندم است به خاطر میزان ورود بیشتر بقایا به خاک در این کاربری نسبت به دو کاربری دیگر استو دلیل دیگر به خاطر عمقی بودن ریشهی یونجه است. سیکس و همکاران - - 2000 زیادتر بودن مقدار POM ماکرو را در خاک جنگل نسبت به خاک کشاورزی گزارش کردند. عملیات کشاورزی مقدار ورود بقایا و سرعت تجزیه آنها را تحت تاثیر قرار داده و تاثیر آن بر مواد آلی خاک شدیدتر و سریع تر از مقدار کل مواد آلی است .
شکل : - 3-4 - درصد ماده آلی ذرهای ماکرو در عمق0-20 سانتیمتر در کاربریهای مختلف
POM میکرو در سطوح کاربری چهارگانه به چهار زیرگروه مجزا با اختلاف معنادار تقسیم میشوند. در این زیرگروهها، باغ بیشترین POM میکرو و مرتع فقیر کمترین POM میکرو را داشته و این دو سطح از نظر آماری نیز اختلاف معناداری دارند . به دلیل برگر یزان باغ انار و بازگشت درصد بالا ی مواد آلی به خاک هنگام شخم - تیلر - مقدار ا ین پارامتر در باغ بیشتر از سا ری کاربریها میباشد . افزایشPOM در کاربر یهای کشاورزی نسبت به مرتع، ناشی از ورود باقیماندههای تازه و درشت - بزرگتر ازنظر اندازه و حجم - بیشتر در این کاربریها نسبت به مرتع است.در مطالعه کر میی - 1391 - کاربری مرتع فقیر کمترین و باغ بالاترینPOM را دارا بودند.
