بخشی از مقاله
چکیده
امروزه در اثر شهرنشنی بدون برنامه، نابسامانی در ویژگیهای کاربری زمین، شهرها به وجود آمده است، جهت ارتقاﺀ کیفی شهرنشینی، ساماندهی کاربر ی اراض ی شهر ها از اهمیت بالایی برخوردار میباشد. مقاله حاضر کاربریهای شهر بجنورد را بر مبنای وضع موجود، طرح جامع قبل از استان شدن و طرح تجدید نظر عمران و توسعه - جامع - شهر، یعنی در دوره جدید، را مورد بررسی قرار داده است.
روش اصلی این پژوهش رویکرد توصیفی-تطبیقی سرانه های شهری و مساحت کاربریهای اصلی شهر طی این دو دوره - قبل و بعد از استان شدن - بوده است. که با در نظر گرفتن اهمیت و جایگاه کاربری اراضی شهری و نقش آن در برنامه ریزی شهری روش پژوهش در این پروسه به دو شیوه کتابخانه ای – اسنادی و عملیات میدانی بوده است.
نتایج بررسی و مقایسه کاربریهای اصلی شهر طی سالهای ۴۷۳۱ - وضع موجود شهر در طرح جامع - و ۸۸۳۱ - وضع موجود شهر در دوره جدید - نشان می دهد، که بجز سرانه کاربری تجاری، ورزشی و اداری که افزایش داشتهاند ، سایر کاربریها ی شهری کاهش داشته است. سرانه کل کاربریهای وضع موجود شهری در سال ۸۸۳۱ برابر است با ۲/۳۷ متر مربع که نسبت به جمع سرانه کاربریهای وضع موجود شهری قبل از استان شدن که ۸۵/ ۷۷ متر مربع است کاهش یافته است.
همچنین با مراجعه مستقیم نگارنده به مراکز اداری ایجاد شده پس از تغییر موقعیت سیاسی و اداری بجنورد مشاهده گردید، که به علت پیش بینی های لازم و صورت نگرفته برای مکان گزینی ادارات، اکثر آنها به صورت غیر مجاز - عدم تغییرکاربری - در واحدهای مسکونی استیجاری - به صورت موقت - استقرار یافتهاند.
بیان مساله
شهرهای سراسر جهان چه در دنیای توسعه یافته و چه درکشورهای در حال توسعه، در آستانه سده بیست ویکم، تنش های تازه ای را رودر رو دارند. تا سال ۰۰۸۱ میلادی، جمعیت شهر نشین تنها ۳ درصد جمعیت جهان را تشکیل می داد. به دنبال انقلاب صنعتی در قرن هیجدهم و رشد سریع تولیدات و چرخش اساسی در اقتصاد شهری، افزایش چشمگیر درآمد های شهری و افزایش ناگهانی مهاجرت از روستابه شهر، رشد جمعیت شهری شتاب گرفته و باعث رشد سریع شهرنشینی گردید. به نحوی که بسیاری از مراکز شهری نتوانستند خود را با هجوم ناگهانی مهاجران تطبیق دهند.
در نتیجه شهرها از نظر اقتصادی- اجتماعی دچار نارسائی های شدندکه در بسیاری ازموارد به صورت مسائل حاد جلوه گر شد. در قالب همین نارسائی ها، محیط زیست نیز در اثرجریانات شهری و احتیاجات دنیای صنعت و ماشینیسم در معرض خطر قرار گرفت
در طی دو دهه گذشته جمعیت ایران نیز از ۴/۹۴ میلیون نفر - درسال ۵۶۳۱ - به ۴/۰۷ میلیون نفر - درسال ۵۸۳۱ - رسیده است. رشد شهرنشینی نیز در این میان شتابان بوده است، در طی سه دهه اخیر ازسال ۵۵۳۱ تا ۵۸۳۱ جمعیت شهری از ۷۴ درصد به ۴/۸۶ درصد افزایش یافته است. رشد شتابان با گسترش بی رویه کالبدی و استقرار نامتعادل جمعیت در مراکز شهری همراه بوده است
با وجود مشکلات عدیده ای که شهرهای ایران با آن روبه رو بودند، مدیران شهری و دولتی تا دهه ۰۴، توجه چندانی به این مهم نداشته و تنها در برنامه سوم عمرانی کشور است که با دعوت از متخصصین خارجی و بعضا با همکاری برخی از اندیشمندان داخلی اقدام به مطالعه نموده اند و از این طریق به تصویب طرحهای جامع اهتمام میورزند. لیکن این اقدامات نه تنها مشکلات و گرفتاریهای ساکنین شهرهای ایران را برطرف نکرد، بلکه در بسیاری از موارد به این مشکلات دامن زد و ساکنین این شهرها را با سردرگمی بیشتر روبه رو ساخت - صابری فر،۴۸۳۱: ۰۷۱ - . امروزه برنامه ریزی کاربری اراضی شهری، بایستی مشکلات ومسائل شهرها را حل نموده و نوع مصرف زمین در شهر را در راستای ساماندهی فضایی- کالبدی وساخت شهر مهیا نماید
در این میان شهر بجنورد، وسعتی حدود ۰۰۵۲ هکتار از مساحت شهرستان را به خود اختصاص داده است، که در سال ۳۸۳۱ به عنوان مرکز استان خراسان شمالی از خراسان بزرگ جدا گردید که این امر باعث افزایش مهاجرت از خارج منطقه به این شهرشد.
افزایش مهاجرت سبب افزایش نیاز به کاربریهای مختلف شده و از سوی دیگر اختصاص شهر بجنورد به مرکز استان لزوم افزایش کاربریهای اداری، فضایی سبز، کاربری مسکونی و سایر کاربریها را امری اجتناب ناپذیر نموده است.
در این تحقیق هدف آن است که میزان افزایش یا کاهش هر یک از کاربریها را پس از استان مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار دهیم؛ و تغییرات و تحولات کاربریها که به واسطه این موقعیت - استان شدن - پدید آمده بررسی شود تا از پیامدهای ناشی از این تغییرات جلوگیری شود و برنامه ریزیهای آینده با دقت بیشتری انجام گیرد
اهداف تحقیق
هدف کلی: تعیین وضعیت کاربری اراضی شهر بجنورد پس از استان شدن.
اهداف جزئی:
۱- تعیین وضعیت کاربریها قبل از استان شدن
۲- تعیین ملاکهای استاندارد کاربری اراضی
۳-تعیین وضعیت کاربری اراضی شهر بجنورد در حال حاضر - ۸۸۳۱ -
۴- تعیین وضعیت تغییر کاربری اراضی پس از استان شدن.
۵- اصلاح طرح جامع بر اساس نیازهای موجود.
فرضیه ها تحقیق
فرضیه عبارتی است که میتوان آن را حدس متوقع - مطالعه شده - یک ظن آگاهانه، یک پیش فرض، یک پیشنهاد، یک گمان یا یک تخمین به حساب آورد - صابری فر،۴۸۳۱: ۰۴۱ - . با عنایت به این که شرط موفقیت هر تحقیق انتخاب فرضیات درست، سنجیده و دقیق برای آ ن است - مهربان خمارتاش،۷۸۳۱: ۶ - . فرضیه های مورد نظردر این تحقیق عبارت است از:
۱- به نظر می رسد ارتقاﺀ موقعیت شهر بجنورد - استان شدن - باعث افزایش مهاجرت به داخل و در نتیجه کاهش سرانه های کاربریهای شهری شده است؟
۲- به نظر میرسد سرانه کاربریهای اداری شهر بجنورد بعد از استان شدن افزایش یافته است
روش تحقیق
در این مقاله روش تحقیق به صورت توصیفی و تحلیلی است و همچنین نوع تحقیق براساس هدف یک تحقیق کاربردی است. تکنیک گردآوری آمار و اطلاعات، مبنی بر روشهای کتابخانه ای و میدانی است، که از روش توصیفی مبتنی بر اطلاعات ارائه شده در اسناد و مدارک - طرح های جامع و تفصیلی - کتابخانه ای سازمانهای مختلف انتخاب شده است و در روش میدانی با مراجعه مستقیم نگارنده به منطقه تحقیق اطلاعات لازم جمع آوری گردیده است.
شناخت محدوده تحقیق
خراسان شمالی با وسعتی درحدود ۳/۷۴۳۸۲ کیلومتر مربع ۱۷/۱ درصد کل مساحت ایران را به خود اختصاص داده است. وسعت شهرستان بجنورد حدود ۵۴۲۷۱ کیلومتر مربع میباشد. شهرستان بجنورد در ۷۳ درجه و ۸۲ دقیقه عرض شمالی و ۷۵ درجه و ۰۲ دقیقه طول شرقی قرا ر گرفته است و این شهرستان در ارتفاع بین ۰۰۰۱ تا ۰۰۵۲ متر بالاتر از سطح دریا واقع شده است.
ارتفاع بجنورد از سطح دریا ۰۱۰۱ متر است. براساس نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۵۸۳۱، شهرستان بجنورد دارای ۹۸۴۸۲۳ نفرجمعیت بوده است. که از این تعداد ۱۵۷۲۸۱ - ۳۶/۵۵ درصد - در نقاط شهری - شهرهای بجنورد و راز، حصارگرمخان، سنخواست و... - ۷۵۰۵۴۱ - ۶۱/۴۴ درصد - در نقاط روستایی ساکن بودهاند؛ و بقیه غیر ساکن بودهاند.
