بخشی از مقاله
چکیده
امروزه استفاده از مواد کمکی جهت بهبود شرایط رنگرزي، بسیار اهمیت دارد. برآن بودیم تا بتوانیم با استفاده از مواد کیتوسان به بالا بردن جذب رنگ بر روي الیاف نخی بکار برده در زیلو با استفاده از رنگزاهاي گیاهی - روناس و پوست گردو - دست یابیم . در این پژوهش دندانه، کیتوسان، رنگرزي با پودر رنگزا و رنگرزي با عصاره رنگزا متغیرهایی بودند که بر روي الیاف پنبهاي مورد آزمون قرار گرفتند.
نتایج بدست آمده از نمونه نخهاي پنبهاي حاکی از تاثیر بیشتر مواد کیتوسان نسبت به دندانه بر عمق رنگی نمونههاي رنگرزي شده است. ثبات نوري و شستشویی نمونهها نشان داد نمونههاي رنگرزي شده با دندانه نتایج مطلوب تري نسبت به کیتوسان دارند و همچنین رنگرزي با پوست گردو از روناس مطلوب تر گزارش شد. این درحالی بود که قدرت رنگی روناس نسبت به پوست گردو بالاتر بود. متدلوژي تحقیق و تفحص با استفاده از مطالعات کتابخانه اي و آزمایشگاهی به رشته ي تحریر در آمده است. در پایان نتایج این پژوهش می تواند جهت عینیت در تنوع رنگی زیلو به عنوان نماد و نشانه هویت مدار هنر ایرانی مورد استفاده قرار گیرد.
مقدمه
اگر چه به تازگی به دلیل افزایش آگاهی در مورد اهمیت محیط زیست، علاقه به استفاده از رنگهاي طبیعی افزایش یافته است، براي استفاده تجاري موفق از رنگهاي طبیعی لازم است تکنیکهاي رنگرزي استاندارد شده و بدون از دست رفتن کیفیت مواد نساجی رنگ شده، مورد استفاده قرار بگیرند.
با وجودکارایی بهتر رنگهاي مصنوعی، به تازگی رنگهاي طبیعی توجه محققین را براي تحقیق و بررسی به خود جلب کرده اند که از دلایل آن، دوام و ثبات گسترده رنگهاي طبیعی، پتانسیل قوي آنها و تاثیرات سمی و آلرژیک رنگهاي مصنوعی می باشند. پنبه از دسته الیاف گیاهی است که از الیاف پوشاننده دانه گیاه پنبه به دست می آید. ساختمان شیمیایی این الیاف از سلولز می باشد. کیفیت و مرغوبیت پنبه بسته به شرایط اقلیمی و محیط پرورش دارد. بهترین و مرغوبترین پنبه به رنگ سفید است.
الیاف سلولوزي به واسطه داشتن ژنتیک و ساختار خاص مولکولی، قادر به برقراري پیوندهاي محکم و مناسب با تمام رنگینه هاي طبیعی نیستند و تنها تعدادي از رنگینه ها، که عبارتند از: رنگینه هاي ایندیگوییدار، رنگینه هاي گروه تانن دار - مازوج دار - و رنگینه هاي گروه مستقیم قادر به رنگرزي الیاف سلولزي هستند.
زیلو بر خلاف سایر فرش هاي تولید شده در ایران از تنوع رنگی کمی برخوردار است. گفتنی است رنگ زیلوهایی که امروزه تولید می شود تماماً به صورت صنعتی تهیه می شود و در میبد که یکی از مراکز مهم تولید رنگ ثابت و گیاهی بوده است، دیگر هیچ استادکاري وجود ندارد و زیلوهاي تولید شده هم با رنگ هاي نامرغوب صنعتی تولید می شود.
استفاده از کیتوسان به منظور اصلاح سطحی نخ پنبه اي، یکی از تکنیکهایی است که می تواند بر روي جذب رنگ کالا تاثیر مثبت داشته باشد. هدف از انجام این پژوهش بهینه کردن شرایط رنگرزي از نظر جذب رنگی بر روي کالاي سلولزي با استفاده از کیتوسان به عنوان یک عامل کمکی می باشد.
-2 روش تحقیق
مواد و تجهیزات
روش مورد استفاده در این تحقیق از نوع آزمایشگاهی وکتابخانهاي بود و آزمایشات انجام شده بر روي نخ پنبهاي 10 کم تاب صورت گرفته است. از جمله مواد مورد استفاده، کیتوسان به عنوان ماده کمک کننده در اصلاح و بهینه سازي نخ پنبهاي براي رنگرزي و دندانهي معدنی سولفات آلومینیوم %8 بودند.
همچنین از اسید سیتریک%10 به عنوان ماده کمکی به منظور عمل-آوري محلول کیتوسان و اسید استیک براي جذب و ثبات بیشتر رنگزا در دندانه استفاده شد . رنگزاهاي مورد استفاده در این آزمایش عبارتند از: رنگزاي روناس و پوست گردو %30 و%60، عصاره ي روناس و پوست گردو %30 و .% 60 نسبت وزن به کالا L:R، 1:50 در نظر گرفته شد.
به منظور از بین بردن مواد زائد نخ هاي پنبه اي، قبل از دندانه کردن، کالاي پشمی مورد نظر در حمام شستشو با مقدار g/l 2 صابون غیر یونی - دترجنت - و L:R، 1:50 تحت عملیات شستشو قرار گرفت. پس از پایان عملیات رنگرزي، مولفههاي رنگی و انعکاس نمونهها در سیستم - CIE L*a*b* - تحت منبع نوري D65 و خط کش هاي آبی و خاکستري براي تعیین میزان ثبات ها بود. مشاهده کننده استاندارد 10درجه توسط دستگاه اسپکتروفتومتر انعکاسی 62 X-riteSP اندازه گیري شدند.
به منظور محاسبه قدرترنگی ، انعکاس نمونهها در طول موج ماکزیمم جذبی - λ=400mm - مورد محاسبه قرارگرفت و طبق دادههاي انعکاسی نمونهها - - R به دادههاي جذبی شاخص K/S نمونه ها با استفاده از معادله کیوبلکا-مانک محاسبه شد.
کیتوسان
کیتوسان مشتقی از کیتین است. تعداد گروه هاي استیل موجود روي زنجیر پلیمر، تفاوت این دو پلیمر را مشخص می کند. پلیمري که صد درصد گروه هاي آمین آن استیل دار شده باشند را کیتین و پلیمري بدون گروه هاي آمیدي را کیتوسان می نامند .
به منظور آماده سازي محلول براي رنگرزي الیاف، کیتوسان به روش زیر عمل آوري شد. 10 گرم کیتوسان را در 500 سیسی آب ریخته و به مدت 2 ساعت در دماي 80 درجهي سانتیگراد روي همزن مغناطیسی قرار داده شد. براي افزایش حلالیت کیتوسان در آب اسیدسیتریک % 10 به محلول اضافه گردید. 25 میلیلیتر از محلول و 4 میلیلیتر اسیدسیتریک pH - تقرباًی - 4 به همراه نمونهي یک گرمی کالا به مدت 1 ساعت در دماي 90 درجهي سانتیگراد قرار داده شد. سپس نمونهها بهوسیلهي فولارد، پد %100 میشود و به مدت 4 دقیقه در دماي 130 درجهي سانتیگراد در آون قرار گرفت. بعد از عمل آوري کیتوسان رنگرزي بر روي الیاف پنبه اي انجام شد.
نتیجه حاصل شده از مقایسه رنگرزي با کیتوسان و دندانه نشان داد کیتوسان قدرت رنگی بالاتري نسبت به دندانه داشت و برخلاف انتظار ثبات نوري و شستشویی دندانه بالاتر از کیتوسان نشان داده شد.
در این بخش به تشریح نتایج آزمایشات انجام شده بر روي نمونههاي رنگرزي شده در شرایط متفاوت پرداخته شده است. نتایج حاصل از اسپکتروفتومتر انعکاسی - CIE L*a*b - بررسی پارامترهایی همچون مولفههاي رنگی، قدرت رنگی و اختلاف رنگی را میسر میسازد. بررسی ثباتهاي نوري و شستشویی و همچنین میزان لکه پذیري نمونهها نیز مورد تحلیل قرار گرفت.
جدول :1 کدگذاري متغیرها
-3 مشاهدات و نتایج
مولفههاي رنگی نمونهها، بیانگر مقدار روشناییL* ، سبزي - قرمزيa* و زردي - آبیb* میباشند. در جدول 2مولفه هاي رنگی رنگزاي روناس و در جدول 3 رنگزاي پوست گردو مورد بررسی قرار گرفت.
جدول :2 مولفه هاي رنگی نمونه هاي رنگرزي شده نخ پنبه اي با روناس
جدول :3 مولفه هاي رنگی نمونه هاي رنگرزي شده نخ پنبه اي با پوست گردو
نمونههاي دندانه شده در سه فاکتور - روشنایی، سبزي-قرمزي و آبی زردي - ، نتایج بالاتري نسبت به نمونههاي کیتوسان داشتند. مقایسه نتایج نمونههاي رنگرزي شده با پوست گردو و روناس نشان داد در فاکتور روشنایی، نمونههاي دندانه شده
