بخشی از مقاله
چکیده
به منظور ارزیابی تاثیر ترکمهای مختلف علف هرز سلمهتره و پنبه پنبه بر برخی پارامترهای رشد گیاه پنبه، آزمایشی بهصورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در 3 تکرار در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه بیرجند انجام شد که در آن، فاکتور اول شامل 3 تراکم کاشت پنبه 6 - ، 9 و 12 بوته در متر مربع - و فاکتور دوم شامل 4 تراکم سلمهتره 0 - ، 6، 9 و 12 بوته در متر مربع - بود. نتایج نشان داد که در کشت خالص پنبه با افزایش تراکم کاهش ارتفاع مشاهده شد. در کشت مخلوط نیز در تراکم 6 بوته پنبه، در پی افزایش تراکم سلمه، کاهش شدید ارتفاع پنبه رخ داد %30 - کاهش در ارتفاع - . در تراکمهای دیگر پنبه نیز تراکمهای مختلف سلمه سبب کاهش ارتفاع پنبه شد. شاخص سطح برگ پنبه با افزایش تراکم پنبه افزایش و با افزایش تراکم سلمه کاهش یافت. بهطور کلی با افزایش تراکم پنبه، سرعت رشد محصول افزایش و سرعت جذب خالص کاهش یافت و تراکمهای مختلف سلمه نیز سبب کاهش هر دو صفت فوق در این گیاه شد.
کلمات کلیدی: پنبه، سلمهتره، تراکم کاشت، پارامترهای رشد.
1. مقدمه
شناخت استراتژیهای رقابتی علفهای هرز برای تلفیق اصول اکولوژیکی رشد علفهای هرز با مدیریت آنها حائز اهمیت است، اما پیچیدگیهای روابط رشد این گیاهان توسعه دستاوردهای مدیریت تلفیقی آنها را دشوارتر میسازد. برخی اعتقاد دارند تشخیص روابط رقابتی علفهای هرز و گیاهان زراعی در کشتهای مخلوط آنها میتواند تأثیر مهمی بر تصمیمگیریهای مدیریت علفهای هرز داشته باشد . - 6 - امروزه استفاده بیرویه از سموم علفکش یکی از بزرگترین نگرانیهای زیست محیطی است. از طرف دیگر استفاده مداوم از یک روش کنترل باعث افزایش فشار انتخابی در جمعیتهای گیاهی و تسهیل گسترش و پراکنش جمعیت علفهای هرز میگردد . - 12 - از اینرو مدیریت تلفیقی با بهرهگیری از روشهای زراعی، مکانیکی، بیولوژیکی، فیزیکی و شیمیایی مختلف میتواند نقش بسزایی در رفع این مشکل داشته باشد.
گیاهانی که الیاف تولید مینمایند از نظر ارزش و اهمیت برای انسان بعد از گیاهان غذایی در درجه دوم اهمیت قرار دارند. پنبه یکی از محصولات زراعی است که به دلیل تنوع فرآوردههایش و اهمیت آن در تأمین نیازهای اساسی جامعه و اشتغالزایی در بخشهای مختلف اقتصادی و صنعتی، جایگاه ویژه ای در تولیدات کشاورزی دارد. از آنجا که ایران از نظر تولید پنبه جزو کشورهای با عملکرد متوسط می باشد، هنوز ظرفیت لازم برای بالا بردن متوسط عملکرد این گیاه وجود دارد و به نظر میرسد یکی از مهمترین راهها برای نیل به این هدف کنترل علفهای هرز پنبه باشد، چرا که مشکل علفهای هرز، بخش عمدهای از کاهش عملکرد این محصول را به خود اختصاص میدهد. علفهای هرز، عملکرد پنبه را کاهش میدهند،
به کیفیت آن لطمه میزنند و سبب کاهش بازده ماشینهای برداشت میشوند . - 11 - سلمهتره 3 یکی از مشکل سازترین علفهای هرز دنیا و بهویژه مزارع پنبه میباشد . - 7 - رقابت بین علف هرز و گیاه زراعی بستگی به تراکم نسبی علف هرز و گیاه زراعی دارد. به این ترتیب که بسته به نوع محصول و علف هرز، ممکن است تراکمهای پایین آن موجب خسارت قابل توجهی به محصول نگردد و در نتیجه میتواند نادیده گرفته شود - مگر در شرایطی که این تراکم کم باعث مشکلات مدیریتی علفهای هرز در سالهای آینده نشود - . همچنین ممکن است در برخی شرایط حضور تعداد زیادی علف هرز نیز سبب افت چشمگیر عملکرد نگردد، بنابراین برای تعیین آستانه خسارت اقتصادی سلمه در مزارع پنبه لازم است تأثیر تراکمهای مختلف این علف هرز بر عملکرد پنبه مورد ارزیابی قرار گیرد.
.2 مواد و روشها
به منظور ارزیابی تاثیر ترکمهای مختلف علف هرز سلمهتره بر برخی پارامترهای رشد گیاه پنبه، آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی در 3 تکرار در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه بیرجند انجام شد که در آن، فاکتور اول شامل 3 تراکم کاشت پنبه 6 - ، 9 و 12 بوته در متر مربع - و فاکتور دوم شامل 4 تراکم سلمهتره 0 - ، 6، 9 و 12 بوته در متر مربع - بود. در این آزمایش، هر کرت از 5 خط کاشت به طول 7 متر و با فاصله ردیف 60 سانتیمتر از یکدیگر تشکیل شدند. پس از مهیا شدن شرایط اقلیمی، کاشت بهصورت دستی، ردیفی و خشکهکاری انجام شد. در ابتدا بذور پنبه - رقم ورامین - با چندین برابر تراکم معمول کشت شد و به علت آلودگی مناسب زمین از علف هرز سلمه از کاشت سلمه خودداری گردید.
پس از سبز شدن پنبه و رسیدن به مرحله 4 تا 6 برگی اقدام به تنک بوتههای پنبه گردید. بهطوریکه برای تراکمهای 6، 9 و 12 بوته پنبه در متر مربع، به ترتیب فاصلههای 28 ، 18/5 و 14 سانتی متر روی ردیف منظور شد. پس از سبز شدن علفهرز سلمه و رسیدن به مرحله 4 تا 6 برگی اقدام به تنک علف هرز سلمه و همچنین همه علفهای هرز دیگر غیر از سلمه شد. بدین منظور با علامتگذاری بوتههای سلمه، برای 3 تراکم 6 ، 9 و 12 بوته سلمه در متر مربع نیز مثل پنبه فواصل فوق در نظر گرفته شد. از 40 روز پس از کاشت، در طول فصل رشد 6 نوبت نمونهبرداری با فواصل تقریبی 20 روز یکبار انجام شد. در نهایت صفت ارتفاع گیاه زراعی از طریق انتخاب تصادفی 5 بوته از 3 ردیف میانی نیمه دوم هر کرت و اندازهگیری ارتفاع از سطح زمین تا مریستم انتهایی ساقه توسط خطکش میلیمتری، صفت سطح برگ از طریق نمونهگیری، بدین ترتیب که 3 بوته پنبه - در تراکم 6 بوته پنبه و سلمه مساحتی شامل 0/252 متر مربع، در تراکم 9 بوته، 0/333 مترمربع و در تراکم 12 بوته 0/504 متر مربع برداشت شد - از سطح زمین قطع گردید، و پس از قرار دادن در پلاستیک و برچسب گذاری به آزمایشگاه منتقل شد. اندازه سطح برگ توسط دستگاه اندازه گیری سطح برگ تعیین گردید. همینطور پارامترهای رشد گیاه زراعی شامل سرعت رشد محصول و سرعت جذب خالص که از دادههای مربوط به سطح برگ و وزن خشک گیاه زراعی به ترتیب زیر استفاده شد اندازه گیری شدند.
سرعت رشد محصول : - 1 - که در آن = W2 وزن خشک در نمونه برداری - n - ام، = W1 وزن خشک در نمونه برداری - n-1 - ام، =GA مساحت سطح نمونه برداری و = t فاصله بین نمونه برداری - n - ام و - n-1 - ام میباشد. سرعت جذب خالص : - 1 - که در آن = W2 وزن خشک در نمونه برداری - n - ام، = W1 وزن خشک در نمونه برداری - n-1 - ام، = LnLA2 لگاریتم طبیعی سطح برگ در نمونه برداری - n - ام، = LnLA1 لگاریتم طبیعی سطح برگ در نمونه برداری - n-1 - ام، = LA2 سطح برگ در نمونه برداری - n - ام، = LA1 سطح برگ در نمونه برداری - n-1 - ام و = t فاصله بین نمونه برداری - n - ام و - n-1 - ام است. تجزیه دادههای بدست آمده با استفاده از نرم افزار MstatC و مقایسه میانگینها نیز در سطح پنج درصد و با آزمون چند دامنهای دانکن انجام شد. سایر محاسبات آماری به کمک نرم افزارهای CurveExpert و Excel و تمامی شکلها در محیط Excel ترسیم شدند.
.3 نتایج و بحث
ارتفاع اثر تراکم سلمه بر ارتفاع پنبه معنیدار شد و در این بین اثر متقابل تراکم پنبه و سلمه نیز معنیدار گردید - جدول . - 1 بررسی اثرات متقابل نشان داد، در کشت خالص پنبه با افزایش تراکم کاهش ارتفاع مشاهده شد - جدول - 2 و ارتفاع از 92 سانتیمتر در تراکم 6 بوته پنبه به 79 سانتیمتر در تراکم 12 بوته رسید. دو کرت از سه کرت مربوط به کشت خالص پنبه در تراکم 6 بوته ساعاتی از روز در معرض سایه درختان بود، که شاید در افزایش ارتفاع در این تراکم نسبت به تراکمهای دیگر مؤثر باشد. در پژوهش دیگری نیز به کاهش ارتفاع پنبه در تراکم های بالاتر اشاره کردهاند . - 5 - همچنین در پژوهشی نیز در شرایط محدودیت منابع - کمبود نیتروژن - ، کاهش ارتفاع را در پنبه گزارش دادهاند . - 16 - در کشت مخلوط نیز در تراکم 6 بوته پنبه، در پی افزایش تراکم سلمه، کاهش شدید ارتفاع پنبه در تراکم 12 بوته سلمه در متر مربع رخ داد %30 - کاهش در ارتفاع - . در تراکمهای دیگر پنبه نیز تراکم های مختلف سلمه سبب کاهش ارتفاع پنبه شد. اما با این وجود بین تیمارهای مختلف علف هرز اختلاف معنیداری مشاهده نشد - جدول . - 2 بهنظر میرسد فراهمی بیشتر منابع در تراکم کمتر پنبه و استفاده بیشتر سلمه سبب اثرگذاری بیشتر بر ارتفاع پنبه میشود. در طول فصل رشد نیز سلمه ارتفاع کمتری نسبت به پنبه داشت. لذا به نظر میرسد رقابت نوری بین دو گونه صورت نگرفته و بیشتر کاهش ارتفاع پنبه به علت رقابت برای منابع زیرزمینی بوده است. در آزمایش دیگری نیز به استفاده بیشتر سلمه از منابع نسبت به گیاه زراعی اشاره شده است . - 13 - اما در تراکم 12 بوته پنبه مشاهده میشود که اختلاف معنی داری بین ارتفاع تیمار شاهد و تیمارهای شامل علف هرز در تراکمهای موجود وجود ندارد. این امر میتواند به کاهش منابع و افزایش رقابت درونگونهای سلمه مربوط باشد.
در کرت های شامل علف هرز تا هفته دهم، ارتفاع پنبه تقریباً برابر سلمه بود - شکل - 35 و با سایهاندازی بر گیاه زراعی سبب کاهش جذب نور خورشید توسط گیاه زراعی شد. در واقع میتوان گفت که محدود کردن در دریافت نور گیاه زراعی توسط علف هرز در هفته های آغازین، سبب کاهش ارتفاع پنبه در تیمارهای شامل علف هرز نسبت به کشت خالص در پایان آزمایش گردید. در رقابت پنبه و اویارسلام زرد1 در اوایل فصل ارتفاع اویارسلام برابر یا بیشتر از پنبه بود، اما در انتهای فصل پنبه ارتفاع بیشتری پیدا کرده و در جذب نور موفق تر بود . - 8 - کاهش ارتفاع گیاه در اثر رقابت علفهای هرز در بسیاری از تحقیقات دیگر در طول فصل رشد نیز گزارش شده است. در رقابت پنبه و تراکمهای مختلف گاوپنبه نیز با افزایش تراکم علف هرز، ارتفاع پنبه کاهش یافت و بیشترین اثر تراکم علف هرز بر کاهش ارتفاع پنبه در هفته 11 پس از کاشت رخ داد . - 3 - در رقابت علف هرز کروتون2و پنبه، تراکم های مختلف کروتون سبب کاهش ارتفاع پنبه از هفته 6 پس از کاشت شد و وابستگی ارتفاع پنبه با تراکم علف هرز در هفته های 10 ، 11 و 12 پس از کاشت رخ داد. بهطوریکه در هفته 10 پس از کاشت رابطه بین تراکم علف هرز و پنبه، خطی کاهشی بود . - 2 -
