بخشی از مقاله
چکیده
زمینه و هدف: برای رسیدن به جسمی سالم و آرام نیاز به روانی سالم است و روان سالم بدون جسم سالم میسر نیست و جسم هم بدون تغذیه نمیتواند سالم باشد، چرا که سلامتی جسمی و روانی انسان به میزان قابل توجهی به نوع تغذیه، کیفیت مواد غذایی و ویتامینها مربوط است. لذا پژوهش حاضر با هدف بررسی تاثیر گوشت ماهی در سلامت روانی و تربیت اجتماعی از دیدگاه اسلام و علم پزشکی صورت پذیرفت.
روش بررسی: این پژوهش بر پایه مطالعات کتابخانهای و به روش تحلیل محتوای کیفی بود که با فیش برداری از کتاب قرآن، گنجینه احادیث، سایر کتابها و نشریات، اطلاعات جمعآوری شد و جمعبندی صورت گرفت.
یافتهها: امروزه ثابت شده است که تغذیه تاثیر مهمی بر اعصاب و روان انسان دارد و تغذیه ناکافی و غلط میتواند آثار نامطلوبی بر اعصاب و روان انسان بگذارد و موجب افسردگی شدید و اختلالات روانی جدی شود چنانچه در برنامه غذایی روزانه کمبود شدید امگا 3 و DHA به مدت طولانی باعث بیماریهای قلبی عروقی، اختلال در رشد و نمو پوست و مو، مفاصل و ناراحتیهای اعصاب و روان و سیستم ایمنی و اختلال در عملکرد مغز شده و سبب ایجاد آلزایمر میگردد که این گروه در گوشت و روغن ماهی به وفور یافت میشود.
نتایج: با بررسی متون انجام شده میتوان نتیجه گرفت که تاکید قرآن به گوشت تازه ماهی دلیل بر اهمیت تغذیهای آن بوده و امروزه نیز علم پزشکی تایید کننده خاصیت درمانی گوشت ماهی میباشد.
مقدمه
در دنیای امروزه مسئله تغذیه و رابطه آن با سلامتی و بهداشت روح و روان اهمیت اساسی یافته است، زیرا پایه و بنیان یک زندگی موفق و سرشار از تلاش و سازندگی را تشکیل میدهد . تغذیه نه تنها عاملی است برای حفظ سلامت جسمی، بلکه وسیلهای است برای حفظ تعادل و سلامت روحی که اگر به این امر مهم توجه نشود عاملی میشود برای شیوع بیماریهای روانی مختلف و ناشناخته که خصوصاً در قرن حاضر به صورت فوق العاده افزایش یافته است. عوامل مؤثر در حفظ سلامت روانی عبارتند از ویتامینها به ویژه گروه »ب« باعث تعادل روحی و جلوگیری از هنجارهای روحی میشود که به مقادیر زیادی در میوهجات و ماهی یافت میشود . امروزه با زیاد شدن غذاهای صنعتی و کاهش مصرف غذاهای ویتامیندار، بیماریهای روحی و روانی چون افسردگی، صرع، جنون و ... زیاد شده است
از آنجا که نیاز انسان به غذا، مهمترین و حیاتیترین نیاز روزمره است که از تولد تا مرگ وی را همراهی میکند، و حتی انبیاء و اولیای الهی نیز از این قاعده مستثنی نیستند، رشد، طول عمر، تندرستی، آرامش اعصاب و روان، خلق و خوی و رفتار، توانمندی و قدرت، تکثیر نسل و تولید مثل و ... همه به نوعی وامدار تغذیه سالم هستند
انسان دارای دو بعد روحی و جسمی است که بر همدیگر تأثیر میگذارند و رشد و تعالی هر کدام به دیگری وابسته است. از این رو حفظ سلامت بخش مادی به عنوان وسیلهی ارزشمند در جهت تعالی و کمال او بسیار حائز اهمیت میباشد. بیتردید لازمه رسیدن به چنین هدفی، بهرهمندی از سلامت جسم و روان است که نوع غذا و روش تغذیه نقش اساسی در تحقق آن ایفا میکند، چنان که پیامبر اکرم - ص - منشاء بروز و ظهور هرگونه بیماری را مربوط به آن دانسته، و فرمودهاند: معده خانه همه بیماریهاست
تغذیه به عنوان مهمترین عامل سلامتی، تأثیر بسزایی در روند تکامل روح و جسم انسان دارد و از آنجا که تکامل روحی و روانی در سایه سلامت جسمی است از این رو نوع و کیفیت تغذیه بسیار مورد توجه اسلام و احکام بوده و دستورات ارزشمندی در قرآن به این موضوع مهم اختصاص داده شده است. در قرآن کریم برخی از مباحث مربوط به علوم پزشکی، از جمله مبحث تغذیه و نام برخی از خوراکیها و آشامیدنیها مطرح شده که نشان از اهمیت آنها در نظان هستی و آفرینش انسان دارد
همان طور که امروزه ثابت شده تغذیه مناسب تأثیر مهمی بر اعصاب و روان انسان دارد و تغذیه غلط و ناکافی میتواند آثار سوء و نامطلوبی بر روان انسان بگذارد و موجب افسردگی شدید و اختلالات عصبی جدی شود، شاید از نگاه اول نوع تغذیه با سلامت روان هیچ ارتباطی نسبت به هم نداشته باشند ولی بسیاری از کارشناسان با بررسیهای مکرر به این نتیجه رسیدهاند که اعمال برخی تغییرات رژیم غذایی طی 50 سال گذشته نقش مهمی در افزایش بیماریهای روانی و مهمتر از آن طول عمر انسان داشته است
قرآن علاوه بر توجه به اصول کلی و اساسی تغذیه از بعضی غذاها نام برده است که دانشمندان علوم تغذیه اهمیت و ارزش غذایی و درمانی آنها را یادرآور شدهاند، همان طور که خداوند در قرآن کریم برای بهتر و سالم ماندن جسم انسانها دستوراتی دارد و به وسیلهی پیامبر گرامیاش عمر مصطفی - ص - به بشریت ارزانی فرموده است
قرآن کریم در سورهی عبس آیهی 24 چنین فرمودهاند »فلینظر الانسان الی طعامه« یعنی آدمی باید به غذایش و به آنچه میخورد توجه داشته باشد که از هر نظر پاک و حلال و مباح و قابل خوردن باشد - کهف: . - 19
امام رضا - ع - فرمود: »بدان که نیرو و توان روح و روان، تابع مزاج بدنها میباشد.« توضیح روایت این است که مراد از نفوس، روح انسان است که چون مرغی اسیر قفس تن اوست. به هر اندازه که مزاج و جسم او سالم باشد، روح او نیز سالم و کاملتر خواهد بود، روح سالم در بدن سالم است. رمز سلامتی روح و جسم در یک قیاس منطقی چنین قابل تبیین است. سلامتی روح تابع سلامتی تن است، و سلامتی تن تابع غذا و تغذیه سالم، پس سلامتی، روح تابع غذا و تغذیه سالم میباشد
به گواهی آیات و روایات تغذیه در صفات روحی انسان اثر مستقیم دارد؛ مثل معروفی است که میگوید: »به من بگو چه میخوری، تا من بگویم که هستی!« بالغ بر پانصد روایت در این خصوص وارد شده است که دستهای به طور مستقیم در شادی مؤثرند و گروهی دیگر به طور غیرمستقیم زمینهساز فرح و نشاطاند. و انسان برای رسیدن به جسمی سالم و آرام نیاز به روانی سالم دارد و روان سالم بدون جسم سالم میسر نیست و جسم هم بدون تغذیه نمی-تواند سالم باشد، چراکه سلامت جسمی و روانی انسان به میزان قابل توجهی به نوع تغذیه، کیفیت مواد غذایی و ویتامینها مربوط است. امروزه ثابت شده که تغذیه تأثیر مهمی بر اعصاب و روان انسان دارد و تغذیه ناکافی و غلط میتواند آثار نامطلوبی بر اعصاب و روان انسان بگذارد و موجب افسرگی شدید و .. شود. پورحسینی - 1389 - و دریایی - 1390 - در منابع خود از تأثیراتی که ماهی بر مغز و متعاقب آن بر سیستم عصبی انسان میگذارد بیاناتی را ایراد کردند.
لذا پژوهش حاضر با هدف گردآوری مطالعات در زمینه تأثیر گوشت ماهی در سلامت روانی و تربیت اجتماعی انسان از دیدگاه اسلام و علم پزشکی در متون دینی و علمی پرداخته است تا به این پرسش پاسخ گوید که آیا گوشت ماهی در سلامت روانی و تربیت اجتماعی انسان از دیدگاه اسلام و علم پزشکی تأثیرگذار است؟
روش تحقیق
این تحقیق از لحاظ هدف، نظری و از نوع دادهها کیفی است که بر پایه مطالعات کتابخانهای و به روش تحلیل محتوای کیفی بود که پژوهشگر با مراجعه به کتابخانههای مختلف و تهیه کتابهای مرتبط با موضوع به مطالعه و تحقیق و بررسی پرداخته و از نکات مهم و مورد استفاده یادداشت برداشته و با مراجعه به متون اسلامی - آیات و روایات - و کتابهای تفسیری و مرجع و تألیفی و کتب علمی و سایتهای اینترنتی مرتبط در این زمینه با سعی و تلاش پس از فیشبرداری و خلاصه کردن مطالب آنها را دستهبندی نموده و پس از قراردادن آنها در کنار یکدیگر به روش تحلیل منطقی نتایج ارائه شد.
یافته ها
«مائده : - 96،صید دریا و طعام آن برای شما حلال است تا شما و مسافران از آن بهره مند شوید. تکیه قرآن روی »لحم طری« اشاره پر معنایی به فواید تغذیه به چنین گوشت ها در برابر زیان های گوشت های کهنه و کنسرو، و امثال آن است. با تمام پیشرفتی که در زندگی و تمدن مادی بشر به وجود آمده، هنوز دریا یکی از مهمترین منابع تغذیه انسان را تشکیل می دهد، و همه سال صدها هزار تن از گوشت تازه ای که دست لطف پرودگار برای انسان پرورش داده از دریا صید می شود
ماهی تازه دارای خواص مفید است، و ماهی کهنه چه به صورت کنسرو و چه ماهی دودی اگر در یخچال هم نگهداری شود، ویتامین »ث« را رسوب می دهد
زندگی با طراوت و سلامت در سایه غذای تر و تازه »لحم طری« حاصل می شود و متخصصین علم تغذیه توصیه دارند که گوشت و فراورده های آن تر و تازه باشد تا سلامتی پایدارتر گردد.
امام صادق - ع - می فرمایند: »خوردن گوشت ماهی موجب آب شدن چربی های چشم می شود
امام موسی بن جعفر می فرمایند:» بر شما باد خوردن ماهی که اگر بدون نان بخوری تو را کفایت می کند و اگر با نان بخوری گوارا است و سنگینی در معده ندارد و آسان دفع می شود.« امام صادق - ع - : پیامبر خدا - ص - هر گاه ماهی می خورد، می فرمود: خداوندا برای ما در این خوراک، برکت قرار ده و بهتر از این را برای ما جایگزین کن
امام کاظم - ع - : ماهی تازه، چربی چشمان را ذوب می کند
هر چیزی اعتدال آن مناسب است، گوشت ماهی نیز وقتی سودمند است که در خوردن آن اعتدال رعایت شود وقتی به حد زیاده روی و عادت همیشگی رسید ضرر می رساند. پیامبر - ص - فرمود:»پیوسته خوردن ماهی تازه، گوشت را ذوب می کند.«امام علی - ع - فرمود:» به خوردن ماهی، مداومت نکنید، زیرا تن را ذوب می کند و اما دانستنیهای ماهی، ماهی سالم ترین و بی عارضه ترین عضو گروه گوشت هاست؛
از نظر حجم پروتئین و میزان کالری تولیدی شباهت زیادی میان ماهی و سایر گوشت ها می باشد ماهی نیز مانند سایر هم گروه های خود حدود 15 درصد پروتئین و 120 کیلو کالری انرژی دارد، اما اختلاف اساسی ماهی بر سایر گوشت در نوع چربی موجود در آن است.که دررشدو نمو پوست و مو، مفاصل و استخوان ها و حتی اعصاب و روان ما تاثیر می گذارد و به طور کلی سیستم ایمنی بدن را تقویت می کند. و در برابر بیماری های عفونی یا بیماری های درون زاد مانند سرطان ها یا بیماری ها ی خود ایمنی سدی محکم و مطمئن می سازد زیرا با فعال سازی سلول های کشنده طبیعی که یکی از رده های ایمنی بدن هستند در مقابل بی نظمی های درونی به شدت مقاومت می کند.
کلسترول موجود در ماهی از نوع کلسترول خوب و یا HDL است و علاوه بر آن طی فعل و انفعالاتی میزان کلسترول بد یا LDL را نیز کاهش می دهد؛ طبیعی است که در چنین شرایطی ویتامین های محلول در چربی با خوردن مقدار کافی ماهی یا روغن ماهی به بدن ما برسد و نیاز ما را برآورده سازد ویتامین A و Eو D هر سه به مقدار قابل توجه در ماهی موجودند
