بخشی از مقاله
چکیده :
ایران باستان ، از مباحث مهم در هنر ایران است که با توجه به کشفیات باستانشناسی و بعضا تحت تاثیر آراء مورخین خارجی تاریخ نگاری شده است. بی شک قضاوت در مورد دورانی که بخشی از آن فقط متکی بر اسناد تصویری به جا مانده بر ظروف و قبور باستانی است امر آسانی نیست . لازمه نگارش در مورد تاریخ ایران باستان ، علاوه بر دقت و موشکافی در اسناد به جا مانده ، گستره اطلاعاتی بسیاری را طالب است. زیرا ایران مهد تمدنهای کهن در گستره جغرافیایی وسیع و اقوام و ادوار مختلف تاریخی است که تاریخ نگاری آنرا دشوار میسازد. و از سویی مستشرقین خارجی گاه برای درک و توصیف و یا توضیح هنر ایران باستان ، آنرا با هنر اقوام مجاور و البته بیش از همه با هنر یونان باستان مقایسه میکنند. این امر دسترسی به متون و کتابهای مفید جهت آموزش هنر را دشوار می سازد.در این مقاله بی آنکه قضاوت خاصی از این متون مد نظر باشد ، تاریخ نگاری هنر ایران باستان نمایه سازی می شود . البته به نظر می رسد، در سالهای اخیر کتاب های متعددی در مورد هنر ایران باستان نوشته شده است اما علی رغم سالها تلاش پژوهشگران ایرانی در این زمینه متن جامع در مورد هنر ایران باستان به قلم ایرانی کمیاب است. نظر به مشکلات استفاده از کتابهای ترجمه شده که ذکر خواهد شد و با توجه به منابع آموزش تاریخ هنر در دروس دانشگاهی و دوران حساس فرهنگی ، اصلاح وضعیت موجود ، همت نهادهای ذیربط و تلاش پژوهشگران را طالب است.
مقدمه :
دفن آثار تمدنهای گذشته بر اثر حوادث طبیعی از سیل و آتشفشان و یا بر اثر متروک ماندن شهرها و روستاها به دلیل مهاجرت و یا در پی حمله مهاجمین ، اتفاقی است که در طی تاریخ بشریت ،آثار گذشتگان وگاه تاریخ و فرهنگ برخی ملل را از دسترس مردم روزگار محفوظ نگاه داشته است.رسم کهن دفن ابزار و آلات و اشیاء قیمتی همراه مردگان رد پای دیگری از تاریخ بشری است که با توجه به طمع جستجوگران گنجینه ، از دستبرد زمانه در امان نبوده است. باستان شناسی در دوران معاصر به عنوان فعالیتی فرهنگی و قانونی به کشف گذشته های دور می پردازد و سرزمین ایران از این زاویه از گستره وسیع جغرافیایی و تنوع اقوام و دوران تاریخی مستمر برخوردار است. تاریخ هنرشامل هنر مکتوب ؛ معماری ،ادبیات و دست ساخته های بشر از نقاشی غارها تا نقش برجسته و حجاری بر دل کوه وصنایع دستی و مستظرفه مردم عادی تا آثار ویژه با کاربردهای آیینی و رسمی شاهان است. به عبارتی تاریخ هنر شرح ساده ترین اشیاء بامصرف شخصی مانند یک گردن بند استخوانی از انسان غار نشین ، تا عظیم ترین بناها با کاربردهای عبادی و سیاسی از گذشته تاکنون است .
تاریخ نگاری هنر با مباحث علمی متنوعی ازجمله ؛ مردم شناسی ، جغرافیای سیاسی و علوم طبیعی ، فرهنگ ، باستان شناسی ، تاریخ سیاسی و زیبا شناسی و فلسفه مرزهای مشترک دارد و در عین حال هیچکدام از آنها نیست. از اینرو در تاریخ نگاری هنر سرگذشت حکام ، تجار ، سفیران سیاسی ، سیاحان و باستان شناسان و هنرمندان حتی عتیقه بازان نیز آورده می شود . روایت کردن در این گستره فرهنگی ، و ساخته های متنوع در طول تاریخ و تمدنهای مختلف بویژه در مورد تمدن ایران ؛ با سابقه بیش از 5 هزار سال ، امر خطیری است که نیازمند تلاش مستمر و هزینه بسیار است. لذا در این مقاله بر آنیم تصویری از موانع ومشکلات تاریخ نگاری هنر ایران را برشمریم. مشکلاتی که با گسترش آموزش دانشگاهی هنر و شرایط فرهنگی و آموزشی موجود نیز پیوند خورده است و باز خوانی و باز نویسی متنی جامع از تاریخ هنر ایران ، جهت کاربردهای آموزشی از ضروریات فرهنگی می سازد.
تاریخِ تاریخ نگاری هنر تاریخ نگاری هنر با حوادث تاریخی فتوحات جنگی و مهاجمین وسیاحان داستان های مشترکی دارد. علاوه بر تاریخ نگارانی که در خدمت دربار بودند ، تاجران و سفیران و بزرگان سیاسی و حماسه سرایان نیز بخشی از تاریخ را نوشتند . در اواخر قرون وسطی ، اوایل قرن 16 م کنجکاوی اروپائیان در کنار سود جویی و سلطه طلبی اقتصادی انگیزه قویی برای شناخت سرزمین های دیگر گشت. کنترل بر تجارت خاور زمین ؛ هند و افریقا ، در رقابت با اعراب با پیروزی بر رقایبان خود در جنگ دیو1 ، کسب انحصار تجارت و امپراطوی بارزگانی برای پرتغالی های و ثروت فراوانی را در پی داشت و برای استحکام این پیروزی شوق کشور گشایی و یافتن منابع جدید ، رسما با فرمانی از پادشاه ، فردیناند و ملکه ایزابلا به سال 1492 م . دریانوردان پرتغالی را به سوی سرزمین های جدید کشاند و منجر به کشف قاره امریکا توسط کریستف کلمب 2 گشت و در پی او پرتغالی دیگر کابرال 3، با سفرش کرانه های برزیل را فتح کرد. - لوکاس - 44-39 : 1368 پرتغالی ها به پشتوانه کشتی های پیشرفته خود که تا قرن 17 بلامنازع ماند ند ، اما اسپانیایی ها با تعداد اندکی توسط هرناندو کورتز امپراتوری آزتک ها را در سال های - 1519-21 - تسخیر کردند . فرانسیسکو پیزارو با استفاده از اختلافات داخلی و ضعف حاکمین ، امپراتوری اینکاها را در سالهای 1532-5 تحت استیلا خود در آورد ، با اینهمه استرالیا تا اوایل قرن 17 نا شناخته ماند . - توین بی - 635- 634 :1362 و بدین ترتیب تمدن ها از هم مطلع و بهم نزدیک شدند .
از زیر خاک وخاکستر در آمدن هرکولانیوم و پمپئی در دل اروپا در اوایل قرن 18 م خود اتفاق مهمی بود که هنر نئوکلاسیسم دستآورد آن بود. شاید بتوان از این رویداد به عنوان یک حرکت مهم فرهنگی و نه تلاشی برای یافتن دفینه های گرانبها مانند طلا و جواهرات ، بلکه توجه به دستاوردهای تمدن گذشتگان یاد کرد . بویژه آنکه این حادثه در انتهای قرون وسطی ، در عین ارج نهادن به افکار رنسانس ، باستان شناسی و شناخت تمدنها را معنا بخشید . در همین دوران در جنب انجمن عتیقه بازان انگلیس که رسما در سال 1751م ثبت شده بود مجله آرکئولوگیا1770 - 4م - منتشر شد و می توان گفت آغازی برای ثبت تجربه های باستان شناسی بود . - ملک شهمیر زادی - 1375:44 با حمله ناپلئون به مصر در سال 1798 هنر و تاریخ مصر باستان توسط مهاجمین فرانسوی مورد توجه و باز خوانی قرار گرفت. به عبارتی دری تازه بر دیگر تمدنهای باستان و دنیای کهن گشوده شد . ناپلئون در سال 1799 هیئتی از فرانسویان و مصریان برای باستانشناسی مامور و» انستیتو مصر« را تاسیس کرد که حاصل آن پس از چند دهه ، کتاب 24 جلدی » وصف مصر« بود . - دورانت - 142:1370 در واقع کنار شوق دستیافتن به ثروت وگنجینه های گران قیمت و کشور گشایی ، باب مطالعه بر مسائل فرهنگی و شرق شناسی رسما گشوده شد و رقابت بر سر آن میان دولت های غرب بالا گرفت.
امروزه وقتی کتاب تاریخ هنر جهان را می گشاییم در مورد دست آوردهای مهم و خاص تمام تمدنها از شرق تا غرب ، از دوان باستان تا معاصر در آن مطالبی گرد آوری شده است. در واقع تاریخ نگاری هنر تنها روایت هنر یک منطقه نیست، تاریخ دستاوردهای بشر و پیشرفتهای او است . نخستین بار عبارت تاریخ هنر بر کتابی به عنوان " تاریخ هنر دوران باستان " - 1764 - از یوهان وینکلمان5 آلمانیچاپ شد . نیکلاس پِوزنِر که کتابی در مورد تاریخ آکادمی ها نوشته اولین استاد تاریخ هنر را فرانتس کوگلر عضو اکادمی هنر برلین میداند. او در سال 1837 کتابی با عنوان تاریخ نقاشی نوشت. و در سالهای 1841 - 1742 راهنمای تاریخ هنر را نگاشت. - ماینر - 1387:62 تاریخِ تاریخ نگاری ایران بخشی از تاریخ نگاری در دوران کهن به سفرهای طولانی و عبور از راه های سخت می انجامید. تعداد کسانیکه به بهانه های مختلف از سفارت یا تجارت تن باین امر می دادند و نتیجه سفر خود را می نگاشتند انگشت شمار
