بخشی از مقاله
چکیده امروزه گر چه پرداختن به زندگینامه یا همان »بیوگرافی« در غرب یک تخصص کامل و یک کار رسمی و حرفهای بهشمار میرود، اما در کشور ما هنوز فاقد نگرش علمی و بنیادین است. در این میان، با توجه به اهمیت مضاعف تاریخ هنر نگاری در ایران، همچنان هنرمندی چون محمود فرشچیان، نگارگر نامدار معاصر، فاقد زندگی نامه ای روشمند و علمی بوده است. مسئله این پژوهش، این بوده که با توجه به جایگاه جهانی فرشچیان و با توجه به اهمیت بنیادین زندگی نامه نویسی علمی، آیا تالیف چنین اثری، اساسا ضرورتی دارد؟ اگر چنین است، مولفه های آن کدام است؟ هدف این نوشتار اثبات اهمیت بنیادین تالیف زندگی نامه علمی به ویژه در خصوص محمود فرشچیان و تبیین چگونگی این تاریخ هنر نگاری خواهد بود. این مقاله از نوع نظری و با روش توصیفی- تحلیلی انجام پذیرفته است، ضمن پرداختن به تاریخچه زندگی نامه نویسی در غرب، جهان اسلام و ایران، برای نخستین بار و با بهره گیری از اسناد کتابخانه ای و میدانی جامع، »زندگی و آثار محمود فرشچیان« در راستای مطالعات »فرشچیان پژوهی« نگارنده، مورد بررسی قرار گرفته است. اساسا زندگی نامه نویسی در نگارگری ایران، دارای اهمیت بنیادین است. به همین خاطر، نگارنده با رعایت مولفه های زندگی نامه نویسی، زندگی و آثار فرشچیان را در قالب کتاب نگار جاویدان، با نگرشی علمی و جامع کاویده است که در نوع خود، نخستین و جامعترین زندگی نامه از آغاز فعالیت حرفه ای فرشچیان، یعنی از حدود هفتاد سال پیش تا زمان حاضر محسوب می شود.
مقدمه
1»زندگی نامه نویسی«، یکی از قالب ها و گونه های اساسی در تاریخ هنر نگاری در غرب محسوب می شود. زندگینامهنویسی در خلال روایتمندی و روشمندی به موارد و مولفه هایی چون: تعیین و ثبت تاریخ تولد و مرگ افراد، هویت شخصی و خانوادگی، جهان بینی و باورها، ویژگیهای اخلاقی، میزان دانش و درجات علمی، تعهد و مشارکت اجتماعی، زندگی سیاسی، گفتگوها، سفرها و مهاجرت ها و به چشم اندازی کلی از حیات فردی و اجتماعی اشخاص می پردازد. جنسن در تاریخ هنر خود و در پیشگفتار چنین آورده است: »در تاریخ هنر-یا بهتربگوییم در هر رشته ای از تاریخ که باشد، هیچ گاه با واقعیت مسلم روبرو نمی شویم، بلکه تنها به درجاتی از مطالب موجه نما دست می یابیم. هر اظهار نظر به هر اندازه که مستند باشد، قابل تردید می ماند و صرفا تا زمانی واقعیت شمرده می شود که کسی آن را مورد شک و بازپرسی قرار نداده است. - «جنسن، 1379، پیشگفتار - حال اگر کشور و مردمانی اساسا تاریخ هنر خود را به همان درجات مشکوک نیز که جنسن می گوید، ثبت و ضبط نکرده باشند، چه پیش خواهد آمد و آیا اساسا واقعیت در دسترس قرار خواهد گرفت؟
به هر حال زندگی نامه نویسی به عنوان رکنی از تاریخ هنر نگاری، هنوز در ایران فاقد نگاه علمی و بنیادین و مبانی، مفاهیم و مصادیق آن دوام و قوام نیافته است. در این میان، با توجه به فقر منابع و مراجع علمی در تاریخ هنر نگاری ایران و به ویژه در نگارگری معاصر ایران، اهمیت مضاعف زندگی نامه نویسی برای نگارگران آشکارتر و روشن تر می شود. به طوری که هنرمندی چون محمود فرشچیان، نگارگر نامدار معاصر، با جایگاهی جهانی، همچنان فاقد یک زندگی نامه جامع، روشمند و علمی است. به هر روی، مسئله و چالش این پژوهش، این بوده که با توجه به ابداع سبک شخصی، آوازه فراگیر و شخصیت جهانی فرشچیان در راستای تاریخ نگارگری کلاسیک ایران، و همچنین با توجه به اهمیت بنیادین زندگی نامه نویسی با روش ها و رویکردهای علمی، آیا تاریخ نگاری و تالیف زندگی نامه علمی هنرمندان در دوران معاصر اساسا ضرورت و اهمیتی دارد؟ اگر چنین است، چگونه؟ و معیار و مولفه های آن کدام است؟ هدف این نوشتار اثبات اهمیت بنیادین تالیف زندگی نامه علمی نگارگران به ویژه در خصوص محمود فرشچیان و بررسی و تبیین چگونگی این تاریخ نگاری و تالیف خواهد بود.
در این مقاله که از نوع نظری و با روش توصیفی- تحلیلی انجام پذیرفته است، ضمن پرداختن به تاریخچه زندگی نامه نویسی در غرب، جهان اسلام و ایران، برای نخستین بار و با بهره گیری از اسناد کتابخانه ای و میدانی جامع، »زندگی و آثار محمود فرشچیان« در راستای مطالعات »فرشچیان پژوهی« نگارنده که تحت عنوان کلی تر تاریخ هنر نگاری ایران است، مورد بررسی قرار گرفته است. »فرشچیان پژوهی«؛ مجموعه مطالعات علمی و جامع درباره زندگی و آثار استاد محمود فرشچیان است که از سال 1384 توسط اینجانب بنیان نهاده شده است و تاکنون تداوم و استمرار داشته است. دستاورد این مطالعات، چندین کتاب و مقالات متعدد علمی- پژوهشی است که برخی منتشر، برخی در نوبت انتشار و برخی نیز در حال آماده سازی هستند. آنچه امروزه »زندگینامه«، »سرگذشت« یا »احوال و آثار« مینامیم، در گذشته ایران اسلامی »ترجمه حال» و در ایران باستان، »کارنامه« نامیده میشد. ثبت زندگی، خود سرگذشتی به قدمت تاریخ انسان دارد و به عبارتی تاریخ شخصیتها است. زندگینامهها از گذشتههای دور، در فرهنگها و تمدنهای گوناگون دارای اهمیت فراوان بودهاند. امروزه پرداختن به زندگینامه یا همان »بیوگرافی1«در غرب یک تخصص کامل و یک کار رسمی و حرفهای بهشمار میرود و هر ساله هزاران کتاب در این زمینه به چاپ میرسند.
زندگی نامه نویسی در تاریخ هنر نگاری غرب، از نخستین نوشتارهایی آغاز می شود که ویژگی اساطیری دارند . اغلب هنرمندان با ایزدان در پیوند هستند و از الهام الهی و خاستگاهی خدایی برخوردارند.» در میان رودان باستان، گوده آ پادشاه لاگاش، ایزد بانو نین هورساگ را به خواب دید که او را برای بنا کردن یک معبد راهنمایی می کرد. در مصر هم ام هوتپ بنیان گذار معماری یادمان های سنگی شمرده می شد...پرومته ئوس برای زندگی دادن به تندیس های خود آتش را از ایزدان ربود، چون این تندیس ها با وجود زنده مانند بودن از نفس یا روح برخوردار نبودند و یونانیان نفس و روح را با آتش یکی می دانستند...در روایت برج بابل در کتاب مقدس، خدا ترسید که برج در پایان وارد قلمرو او شود، در نتیجه زبان سازندگان برج را متفاوت کرد تا نتوانندبا هم ارتباط بیابند و کارشان را در نیمه راه رها کنند.« - آدامز، 1394، - 126 -124 همچنین در متن هایی چون مسخ اووید و تاریخ طبیعی پلینی، نام بسیاری از هنرمندان و پشتیبانان آنان آمده است. بعدها و با آغاز تاریخ مسیحیت، سیره نویسی اولیای خدا به جای زندگی نامه نویسی رونق گرفت. در این دوران هنرمندان در گمنامی بسر می بردند و سیره نویسی درباره زندگی و معجزات قدیسان، جای رویکردهای زندگی نامه ای تاریخ هنر را پر کرد.
به هر روی، نخستین زندگینامهای که در تهیه آن دقت علمی به کار گرفته شده، اثر معروف پلوتارک2، زندگی های مقایسه شده، مورخ و زندگینامهنویس یونانی - حدود 120 -46م - است. این اثر مشتمل است بر 46 زندگی نامه از رجال یونان و روم که به صورت زوج هایی مرتب شده و در هر زوج احوال یکی از رجال یونان با یکی از رجال روم مقایسه می شود. - مرادی، 1390، - 204 همچنین، بعدها و در دوره رنسانس، »زندگینامهنویسی« از اهمیت بسیار زیادی برخوردار شد و به جهت فردگرایی در این عصر، تفسیرها و قرائتهای فراوان و مفصلی درباره اشخاص به نگارش درآمد. از نخستین سال های سده چهاردهم و با آغاز دوره نوزایی، زندگی نامه نویسی نیز از نو آغاز شده بود. زندگی نامه زنان و مردان نامدار اثر بوکاچیو - 1375 - 1313 - و پیروزی نام آوری اثر پترارک - 1374 -1304 - از این دست آثار می باشد. در نیمه سده پانزدهم نیز هنرمندانی چون گیبرتی و آلبرتی، زندگی نامه های خود را نوشتند. بعد ها نیز، یکی از برجسته ترین زندگی نامه نویسان در سراسر قلمرو تاریخ نگاری هنر، جورجو وازاری3، معمار و نقاش شیوه گرای ایتالیایی سر برآورد که اغلب از او با عنوان »پدر تاریخ هنر « یاد می شود. - ماری، 1389 ، - 143 سبب این لقب هم تالیف کتاب جریان ساز زندگی نامه ها یا عنوان کامل آن؛ زندگی نامه نامدارترین نقاشان، مجسمه سازان و معماران است که نخستین بار در 1550 میلادی و در شهر فلورانس انتشار یافت و سپس در 1568 مورد شرح و بسط و ویرایش قرار گرفت.
وازاری متاثر از باوری همه گیر در فلورانس آن زمان، »طراحی یا طرح بندی4« را اساس و پدر همه هنرهای تجسمی و اصل بنیادین هنر و طبیعت و ماخذ داوری هنرمندانه می دانست. - وازاری، 1388، - 28 همچنین »وازاری در مقام کسی که فرهنگستان طراحی را در سال 1563 در فلورانس بنیان نهاد، می کوشید تا در هنرها برتری و اهمیت طرح را که به عقیده او خصوصیتی وحدت بخش بود، آشکار سازد.« - تاونزند، 1393، - 412 از سپیده دم نوزایی و با آثار وازاری، چندین گونه زندگی نامه نویسی به صورت های گوناگون آشکار شد که دامنه آن ها از بحث های روایت گونه کوتاه درباره خود زندگی نامه ها - گیبرتی و چللینی - تا دفترها - لئوناردو داوینچی - ، شعر ها - میکل آنجلو - ، خاطرات - ویژه لوبرون - ، یادداشت های روزانه - دلاکروا - ، نامه ها - ون گوگ - زندگی نامه های داستانی - ماه و شش پشیز - و سرانجام حتی خود امضای هنرمند هم در بر می گرفت. - آدامز، 1394، - 143 بههر روی، همانگونه که مشهور است، اصطلاح »بیوگرافی« به معنای جدید آن، در دهه هفتم سده هفدهم، توسط درایدن5 در انگلستان پدید آمد. نخستین زندگینامه انگلیسی زبان را نیز به آیزاک والتون1683-1593 - 6م - نسبت میدهند و
