بخشی از مقاله
چکیده
استفاده از تالار ستون دار و اتاق های پیرامون تالار از شاخصه های معماری است که در معماری شرق باستان شکل گرفته است. تالار ستون دار به معنای عام آن در ایران برای اولین در بنای های سوخته ی دوره ی پنجم حسنلو - 1200-1500ق.م - محوطه ای که در جنوب دریاچه ی ارومیه و در دشت سلدوز قرار گرفته است،ایجاد شد.بعدها وقتی اورارتوها بر این محوطه غلبه کردند، در معماری خود از این سبک استفاده کردند و تالار های ستون دار بی نظیر خود را ایجاد کردند.شناخت تالار های ستون دار اورارتوییان،ویژگی های این تالار ها و نقش فرهنگ اورارتویی در گسترش این فرهنگ و تاثیر آن بر سایر فرهنگ های همجوار از مهمترین پرسش های این پژوهش می باشد.مهمترین هدف این پژوهش معرفی تالار های ستون دار اورارتوییان و ارائه ویژگی های این نوع معماری می باشد. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می دهد که ترکیب سالن ستون دار در معماری اورارتیان و ایوان ستون دار از معماری بیت هیلانی باعث ایجاد الگوی کهن آپادانا شد.در این پژوهش سعی شد به بررسی تالارهای ستون دار و بحث کاربری آنها در حوزه ی فرهنگی اورارتو در هزاره اول قبل از میلاد پرداخته شود.
مقدمه :
معماری هر ملتی انعکاسی از اندیشه ، ارزش های اخلاقی ، اقتصادی و روحیات آن می باشد. همچنین شرایط اقلیمی و جغرافیایی نیز در شکل گیری معماری نقش تعیین کننده دارد. معماری نیز همچون بسیاری دیگر از مظاهر فرهنگی آن در طول تاریخ حیات خود از تداوم کم نظیری برخورداربوده است. دولت اورارتو نیز از این قاعده مستثنی نبوده است. اورارتو دولتی مقتدر بود که از سده نهم پ.م در برابر آشور قد برافراشت. این دولت دشمن و رقیب سرسخت آشور بود و در جنگها گاه بر آنها غلبه میکرد. دولت اورارتو در اوج قدرت توانست سرزمینهای تحت نفوذ و تابعیت آشور مانند سرزمین ماننا، در جنوب دریاچه ارومیه، را نیز به تصرف درآورد. - آورزمانی. - 86 :1376 آثار باستانی و پژوهشهای تاریخی در این زمینه نشان میدهد که سرزمین اورارتو از نظر قومی و فرهنگی و باورهای دینی سرزمینی مرکب با روابط قومی و فرهنگی میان خود و سرزمینهای مجاور و در ارتباط و تبادل متقابل با این سرزمینها بوده است. - پیوتروفسکی. - 1348:36سرزمین اورارتو،تقریباً همان حیطه جغرافیایی ارمنستان امروزی و ناحیه دریاچه وان در ترکیه کنونی را نیز شامل میشود.ایجاد تالار های ستون دار در عصر آهن ، باعث شد تا تمدن اورارتو نیز از این ابداع بی بهره نماند و تالار های ستون دار با شکوهی ایجاد کنند.از این رو در این مقاله سعی خواهد شد به معرفی این تالار های ستون دار در هزاره ی اول قبل از میلاد پرداخته شود و به سوالاتی نظیر تکنیک ساخت این تالار های ستون دار به چه گونه بوده است ؟ کاربری این تالارهای ستون دار به چگونه بوده است؟ و تاثیر و تاثر تالار های ستون دار به مناطق همجوار ، هم عصر چگونه بوده است؟پاسخ داده شود.
تالار ستون دار آلتین تپه
آلتین تپه ، در 20 کیلومتری شهرستان ارزین جان - ERZENCAN - و در کنار جاده ارزروم - سیواس - ERZURUM-SIVAS - و در یک دشت حاصلخیز واقع شده است.. آلتین تپه به سرپرستی پروفسور تحسین اوزگوچ - Tahsin Özgüç - و با اشتراک موسسه تاریخ و سازمان میراث فرهنگی مورد کاوش قرار گرفته است. اولین استقرارهای این منطقه مربوط به عصر مفرغ است ولی درخشانترین دوره آن مربوط به دوره اورارتو است.سالن ستون دار مربوط به دوره اورارتو است . - Özgüç.1961:267 - این تالار ستون دار در طبقه ی دوم این محل کشف گردیده است - تصویرشماره. - 1 معبد که از یافته های مهم طبقه I به شمار می رود ، بخشی از این تالار بر روی بناهای فوق احداث گردیده است و ابعاد آن از داخل 44*25,30 متر می باشد .بلندترین نقطه ی تپه را که معبد نیز در آن ساخته شده برای ساختمان تالار ستون دار انتخاب کرده اند .سقف تالار را سه ردیف ستون شش تایی با پاستون های سنگی به قطر 1,5 متر حمل می کرد - . - dLOLQJLUR OX.1979:98 ارتفاع تیرک های سالن خیلی زیاد بود و تیرک های چوبی به حد کافی صخیم بودند.به همین دلیل سقف سالن توسط تیرک های خشتی حمایت می شده است - . - Özgüç.1966:10 نور سالن از طریق پنجره هایی که در بالای دیوار ایجاد شده اند و یا از طریق دریچه های ایجاد شده در سقف تامین شده است. در داخل بنا، یکسری موتیف و فیگور تصویر شده اند که عبارتند از : ترکیبی از بوته و گل و نقوش هندسی است.در اطراف درخت مقدس حیوانات بالدار و یا اسفکنس های بالدار - تصویرشماره - 2 ، حیوانات مقدس و مجادله ی حیوانات و حیوانات مختلف را در صحنه نشان می دهند. نقاشی های دیواری متفاوت بوده اند و به همین دلیل در هر 4 دیوار ، نقاشی ها در یک راستا هستند. اورارتو ها این صحنه ها را بعدها در تالار ستون دار آرین برد ، مجددا به کار می برند.بعدها که هخامنشیان بر آلتین تپه تصرف پیدا می کنند با این سبک معماری آشنا شده و با کمی خلاقیت آپادانای معروف خود را ایجاد می کنند.
بسطام
بسطام یکی از بزرگترین و مهمترین محوطه های اورارتویی در استان آذربایجان غربی در حدود 45 کیلومتری شمال شهرستان خوی و 85 کیلومتری جنوب شرقی شهرستان ماکو قرارگرفته است.دژ بسطام که از بزرگترین دژ های اورارتویی می باشد در جوار روستای بسطام در حاشیه ی دشت قره ضیاالدین و بر روی یکی از کوه های حاشیه ی جنوبی دشت واقع شده است - - Kliess.1980:229-304 .در سال 1969 میلادی یک تیم باستانشناسی به سرپرستی پروفسور ولفرام کلایس - W. Kleiss - و مرکب از باستانشناسانی از کشورهای آلمان، ایران ،ایتالیا، آمریکا و برخی کشورها، این دژ را تا سال 1978و به مدت 9 سال مورد کاوش قرار دادند. تالارهای ستون دار این قلعه در کنار دروازه های شمالی و جنوبی قرار گرفته اند. در تالار ستون دار دروازه ی جنوبی که طرح آن ذوزنقه ای شکل است ، دو ردیف ستون چهارگوش سنگی که گویا تیرهای چوبی بر روی آن قرار می گرفته در کف تالار مشاهده می شود .یک ردیف 7 تایی و دیگری 8 ستون داشته روی هم 15 ستون این سقف این تالار را نگه می داشته است. تالار ستون دروازه ی شمالی به ابعاد 29*10,5 متر و دارای 14 ستون در دو ردیف 7 تایی ساخته شده است - تصویر شماره. - 3 روی بعضی از پایه ستون ها ، بقایایی از چوب ذغال شده ستون ها به جای مانده است.که نشان می دهد ستون ها از جنس چوب بوده اند و در شرق این تالار ، مجموعه اتاق هایی وجود دارد که یکی از آنها به عنوان انبار مورد استفاده بوده است.بقیه قسمت های جانبی تالار هنوز حفاری نشده اند - - kroll.1988:93 .متاسفانه اشیایی که حاوی نشانه ای از مورد استفاده این تالار باشد ، به دست نیامده است .با در نظر گرفتن جنبه های دفاعی می توان تالار ستون دار را اقامتگاه قراولان دروازه دانست زیرا که با فضای سه گوشه که احتمالا اقامتگاه دربان بوده است ، ارتباط داشته است - . - Kleiss.1970:130
