بخشی از مقاله
تاملی بر کدهای فرم مبنا((FBC در شهرسازی و معماری
چکیده
در سالهای اخیر، یکی از مهمترین جنبشهای شهرسازی نظریه رشدهوشمند و وابسته به آن جنبش نوشهرسازی است. شکل گیری این جنبش به اوایل دهه 1970 برمیگردد زمانیکه برنامه ریزان محلی و برنامه ریزان حمل ونقل به ارائه مفهوم شهرها و جوامع محلی فشرده پرداختند، رشد هوشمند بعنوان یک رهیافت جدید وارد ادبیات برنامه ریزی شهری شد. این رویکرد ملاحظات بلندمدت و منطقهای نظریه توسعه پایدار رابه صورت متمرکز درکوتاه مدت مورد توجه قرار میدهد.یکی از ابزارهای اجرایی این جنبش، کدهای فرم مبنا است که چگونگی تنظیم طراحی شهرها را با مقررات تاکید بر فضای عمومی قابل پیشبینی با کنترل شکل فیزیکی پیگیری می نماید. این کدها زبان اتصال میان سیاستها و ضوابط و طراحی است بدین منظور این کد براساس پهنهبندی بخشی عمل می نماید.در مقاله حاضر ابتدا با معرفی اجمالی از رشد هوشمند اصول مورد نظر در این جنبش مورد بررسی قرار گرفته است. سپس به معرفی پهنهبندی بخشی بعنوان بستر اجرایی کدهای فرم مبنا و درنهایت به تشریح تاریخچه و اهمیت این کدها در توسعه شهرها پرداخته شده است.
کلمات کلیدی: رشد هوشمند, پهنه بندی بخشی, کدهای فرم مبنا, توسعه شهری، طراحی شهری.
1
مقدمه
افزایش جمعیت در شهرها به ویژه در کشورهای در حال توسعه،باعث عدم انسجام فرم واز بین رفتن محیط طبیعی شهرها شده است.این معضل در طول دهه های پیشین منجر به تجلی رویکردها و شیوه های مختلفی در برنامه ریزی شهری شده است.
لذا شهرسازی مدرن عکس العملی است نسبت به توسعه بی رویه شهرها و پراکندگی های نامنظم شهری ، که یکی از این واکنشها به رهیافت رشد هوشمند منجر شد.این رویکرد همزمان به دنبال جنبشهای روبه صعود میان معماران وطراحان و برنامه ریزان شهری براساس اصول بنیاد شده به سمت خلق جوامع انسانی با الولیت پیاده و ارتقای کیفیتهای محیطی است.
کدهای فرم مبنا که موضوع اصلی این پژوهش است به عنوان یکی ازراه حلهای است که در برخورد با مقوله ای جهانی به نام گسترش بی ضابطه شهرها است. گسترشی که بیش از هرچیز مبتنی بر کدهای زمین پایه شهرسازی مدرن و گرایشات استاندارد ستزانه پست مدرن است که در فرم کالبدی آشفته شهرهای امروزی تبلور یافته است.
رشد هوشمند
رشد هوشمند یک جنبش برنامه ریزی در آمریکا است که به ترویج توسعهی شهری فشرده تاکید دارد و با توسعه وابسته به اتومبیل و اتلاف زمین مخالف است (که در این مورد عموما به پراکندهرویی اشاره دارد). این جنبش بازسازی شهرهای موجود را به عنوان اولویت برتر نسبت به ساخت وساز پیرامونی، باتوسعه مسکونی تک کاربردی و مراکز تجاری مرتبطشان دنبال میکنند 2003: 195)،.(Talen در واژه نامه آمریکا (US)، از رشد هوشمند بعنوان واژهای پرمعنا که مجموعهای از سیاستهایی که در پاسخ به مشکلات شهری است یاد می-
شود .(Ye , Mandpe ,B.Meyer ,2005 ,301)
بنابراین سعی می کند که به جای توسعه شهرها در اطراف، آنها را در درون چارچوب موجود، توسعه دهد تا علاوه بر اینکه از گسترش بیرویه شهرها جلوگیری نماید، بتواند به ارتقای سطح کیفی درون جامعه نیز کمک نماید. به همین دلایل، امروزه گرایشهای توسعه شهری به سمت این الگو پیش میرود و سعی میشود در گسترش شهرها و رشد آنها اصول رشد هوشمند در نظر گرفته شود.
این عوامل باعث شده مشخصه اصلی رشد هوشمند به رسمیت شناختن ارتباط میان توسعه و کیفیت زندگی معرفی گردد .)Chaudhry ,2009:2(
در واقع این رهیافت ادعا میکند که با محدود کردن رشد فضایی شهر نتایج زیر به دست میآیند ْ
عرضه زمین برای توسعه مسکونی محدود می شود.
3
با محدودیت عرضه زمین، قیمتهای زمین شهری و در نهایت قیمت مسکن افزایش مییابد.
در واکنش به افزایش تدریجی قیمت، مصرف کنندگان میزان فضای مساکن شهری خود را کاهش داده و مساکن کوچکتر از وضعیت فعلی بنا میکنند. بنابراین مقابله با پراکندگی شهری در نهایت به شهرهای متراکمتر و مساکن کوچکتر می انجامد.
افزایش دسترسی به فضای باز.
متعادل شدن تراکم ترافیک. .(Rahnama, 2004)
روشها و ابزارهای متعددی برای به مرحله اجرا درآوردن اصول و معیارهای رشد هوشمند وجود داشته که مورداستفاده دولتهای محلی در ایالات متحده امریکا قرار میگیرد. تعیین اینکه چه ابزارهایی باید مورد استفاده قرار گیرند تنها با شناخت عمیق از محدوده مورد مطالعه انجام پذیر است.
یکی از ابزارهای اجرایی رشد هوشمند"کدهای فرم مبنا" است که انجمن برنامهریزی امریکا، تمامی مدلهای کددهی رشد هوشمند که توسط مراکز دولتی وخصوصی طراحی شده را طی تحقیقی گردآوری و آنها را به سه دسته کلی تقسیم بندی کرده استْ
کدهای جامع: موضوعاتی که به صورت مدون به عنوان کد سازماندهی شده و مجموعه وسیعی از مقررات کاربری زمین را نظیر منطقهبندی و تفکیک شامل میشود؟
کدهای موضوعی: مدلهایی که بر موضوعات منفرد و یا ترکیبی از چند موضوع تأکید دارند، مانند مسکن قابل تأمین، استانداردهای طراحی دسترسی، هزینه تأثیرو؟ ؟؟؟
موضوعات مرتبطْ نمونههایی مانند کتاب راهنمای قوانین رشد هوشمند که به عنوان نمونه قوانین برنامهریزی و منطقه بندی آن شامل حداقل مفاهیم مورد نیاز برای طیف گستردهای از مقررات توسعه زمین است (حدادان یزدی، .(46 :1385
کد هوشمند به عنوان نمونهای از کدهای جامع، مفاهیم رشد هوشمند و نوشهرگرایی را به زبان کد و استانداردها درآورده و به عنوان یکی از شاخصترین روشهای اجرایی رشد هوشمند به شمار میرود , 2006 ) ،.(Duany
این کدها براساس پهنه بندی بخشی عمل می کنند که اصول بنیادین اشکال شهری را در یک چارچوب خاص، در مناطق مختلف براساس هویت روستایی به شهری پایه گذاری و اجرا می کنند.
پهنه بندی بخشی
رویکرد پهنه بندی بخشی یک روش تحلیل و استراتژی برنامه ریزی است 2002:294)،.)Talen پهنه بندی بخشی شهری به روستایی به عنوان یک ابزار سازماندهی محیط ساخته شده پیشنهاد شده است، که براساس سطح شدت شهری، عناصر ویژه شامل نوع ساختمان، موقعیت قطعه زمین، عقب نشینی، محوطه سازی، خیابانها، لبه پیادهرو در یک روش مناسب برای مکانیابی پهنهبندی ویژه تعدیل شده است. سیستم پهنهبندی به منظور تزریق نظم درمحیطساخته شده بکار میرود، در حالیکه همزمان، تنوع وسازش با مقتضیات محیط را در طیف وسیعی از عناصر شهری متفاوت براساس اصول پهنهبندی اجازه میدهد .)Laurie, Todd,2002 :341(
مهمترین مزیت پهنه بندی بخشی بعنوان یک نظریه پایه ای این است که ممکن است توان اجرایی شدن داشته باشد. تجربه نشان داده که پروژههای نوشهرگرایی از لحاظ فنی به سختی مجوز دریافت کردند. در حال حاضر کدها و استانداردها محلی، با وجود اجرایی شدن، شهرسازی مدرن شناخته شدهاند. .)Duany, 2002:256)
کد هوشمند یک ضابطه واحد برنامهریزی است که در سه سطح برنامهریزی کاربرد دارد؟ این سه سطح در ارتباط شبکهای با یکدیگر هستندْ
(1بخشهای منطقهای1دربرگیرنده انواع اختصاصی ازجوامع هستند. دراین نوع مقیاس "بخش"یک اصطلاح خنثی برای نواحی جغرافیایی محسوب میشود. درکد هوشمند، شش بخش در مکانهای شکل گرفته اند که الگوهای خاصی از توسعه در این بخشها مجاز است. این سیستم به حفظ و توسعه درسطح منطقهای تکیه دارد. که ناحیه ها به شرح ذیل هستند:
محدوده باز حفاظت شده)2فاقد استعداد توسعه)(ٌ-(O و محدوده باز ذخیره)3ٍ-(Oبرای حفاظت از اراضی باز؟
محدوده استعداد توسعه محدود(G-1)4، محدوده توسعه کنترل شده(G-1)5و محدوده دارای توسعه هدفمند6 برای محلات جدید(َ- .(G
محدوده استعداد توسعه مجدد7برای مدیریت محدوده های موجود شهری(.(G-4
(2اجتماعها:8دربرگیرنده نسبت مشخصی از زونهای بخشی میباشد. هریک از محدودههای منطقه ای در یک یا بیشتر سه نوع جامعه اصلی(توسعه خوشه ای زمین(CLD)9توسعه محلی(TND)10 وتوسعه مرکز منطقه ای(RCD)11 قرار دارند.
