بخشی از مقاله
چکیده
یکی از پدیده هایی که هرساله و به خصوص در دوره گرم سال استان خوزستان را به شدت متأثر نموده و موجب بروز خسارات فراوان در ابعاد گوناگون میشود پدیده نامطلوب گردوغبار بوده که در مواردي نیز با غلظت قابل ملاحظه اي همراه می باشد. این پژوهش به منظور تحلیل آماري و روند گردوغبار طی یک دوره آماري ده ساله 2005 - - 1996 – بر اساس اطلاعات آماري ده ایستگاه سینوپتیک استان خوزستان که شامل دادههاي ساعتی، روزانه، ماهانه، سالانه، دید افقی و دوره تداوم پدیده گردوغبار بوده انجام گردید. تعداد روزهاي گردوغباري بر اساس کدهاي مصوب سازمان جهانی هواشناسی - WMO - که گردوغبارهاي با منشأ محلی - کد - 07 و منشأ فرامحلی - کد - 06 میباشند استخراج گردید. دوره تداوم امواج گردوغباري نیز به تفکیک هر ایستگاه استخراج و در جداول مربوطه ثبت گردید. نتایج بدست آمده بیانگر متفاوت بودن منشأ ، دوره تداوم و همچنین روند افزایشی امواج گردوغباري طی دوره آماري دراستان خوزستان بوده است.
مقدمه
پدیده هاي گردوغباري در ردیف بزرگترین مشکلات جدي محیطی در نواحی مشخصی از جهان هستند. این در حالی است که بیشترین گردوغبار موجود در جو با منشأ ذرات ریز دانه اتفاق میافتد و این ذرات ریز در مناطق خشک و نیمهخشک جهان از فراونی بالاتري برخوردار می باشند. یکی از پدیدههایی که هرساله و به خصوص در دوره گرم سال استان خوزستان را به شدت متأثر نموده و موجب بروز خسارات فراوان در ابعاد و زمینههاي گوناگون میشود پدیده نامطلوب گردوغبار بوده که در مواردي نیز با غلظت قابل ملاحظهاي همراه است. مدفون ساختن مناطق مسکونی در زیر ماسهها، از بین بردن زمینهاي کشاورزي و گسترش نواحی بیابانی، مدفون ساختن کانالها و آلوده ساختن آبهاي سطحی، ایجاد بارشهاي رنگین، ایجاد اخلال در سیستم حمل و نقل، آفت زدگی مزارع کشاورزي و باغات میوه، آلودگی هوا و بروز مشکلات و بیماریهاي تنفسی، بیماریهاي عفونی و ... از مهمترین عوارض طوفانهاي گرد و غباري می باشند
- حسینزاده، 1376، . - 103-127 در واقع ایجاد گردوغبار می تواند نوعی واکنش به تغییر پوشش گیاهی زمین باشد که در این رابطه نقش فعالیتهاي انسانی را در کنار شرایط طبیعی محیط هاي جغرافیایی باید در نظر گرفت - آري موتو، 2000 ،. - 30 از مهمترین شرایط ایجاد گردوغبار در کنار هواي ناپایدار، وجود یا عدم وجود رطوبت است به طوري که اگر هواي ناپایدار رطوبت داشته باشد، بارش و طوفان رعد و برق، و اگر فاقد رطوبت باشد طوفان گردوغبار ایجاد می کند - علیجانی، 1376، . - 95 گردوغبار به عنوان یکی از مهمترین اشکال آلودگی جوي از زوایاي مختلف مورد توجه محققین خارجی و داخلی قرار گرفته است که می توان به موارد زیر اشاره نمود :
از اولین کارها می توان به تحقیقات رومانوف1 اشاره کرد، وي طوفانهاي خاك در آسیاي مرکزي و قزاقستان را بررسی نمود و نشان داد که بیشتر این طوفانها در دوره گرم سال روي می دهد - رومانوف،1961، . - 21 اورلووسکی2 توزیع زمانی و مکانی طوفان هاي خاك و ماسه اي در ترکمستان را طی سالهاي - 1936 – 1960 - براي 40 ایستگاه هواشناسی مورد مطالعه و بررسی قرار داد - اورلووسکی، 1962، . - 42 سارونی3 و همکاران تأثیر طوفان هاي باد شرقی روي اسرائیل را مطالعه نموده و نشان دادند که طوفان ها بیشتر در ماههاي بین اکتبر و می مشاهده می شود و به عبارتی در فصول سرد بیشتر فعال می باشند و در طی ساعات شبانه روز در ساعت هاي اولیه صبح تکرار بیشتري ملاحظه می شود - سارونی، 1998، . - 61 انگلستادلر4 در رابطه با پهنه بندي مکانی فراوانی وقوع گرد و غبار هاي جهان، نقش بستر دریاچهها و صحراي بزرگ آفریقا را به عنوان تولیدکنندگان اصلی گرد و غبار مهمتر میداند و اعتقاد دارد که صحراي شمال آفریقا بیش از هر بیابان دیگري در دنیا گردوغبار تولید می کند - انگلستادلر، 2001، . - 56
تاهسیونگلین5 در زمینه تأثیر طوفانهاي خاك شرقآسیا بر روي تایوان و انتقال ذرات گردوغبار بر این ناحیه تحقیق و بررسی نمود و اظهار داشت که در دهههاي اخیر روند طوفان هاي آسیا به طور چشمگیري یک روند افزایشی بوده و بیشتر این طوفان ها در ماههاي مارس و می رخ دادهاست - تاهسیونگلین، 2001، . - 35 الفرجی6 و همکاران در زمینه گسترش بیابانها در عراق و تأثیرات منفی طوفان هاي خاك و ماسه اظهار نمودند که این طوفانها روي منابع آب، اقتصاد منطقه و معیشت مردم تأثیرات زیانباري دارد - الفرجی، 2001، . - 42گودي7 و همکاران در زمینه طوفان هاي شمال آفریقا و اثرات نامطلوب زیست محیطی آن پژوهشهایی را به انجام رسانده و محدوده تأثیرگذاري گردوخاك ناشی از این طوفانها را تعیین نمودند که تا نواحی مرکزي اروپا و حتی انگلستان گردوغبار این طوفانها گسترش یافتهاست
- گودي، 2002، . - 56 از دیگر موارد میتوان به مطالعات نات سگورج و همکاران اشاره نمود. آنها به تحلیل طوفان هاي خاك مغولستان و بیابان گپی در طی سالهاي 1999 - - 1937 پرداختند و همچنین تأثیر طوفان هاي ماسه و ماسه هاي روان و گسترش آنها را در محیط جغرافیایی این ناحیه مورد بحث قرار دادند - نات سگورج، 2003، . - 3- 12 هیم کوتیل منابع اصلی و ویژگیهاي زمانی، مکانی طوفان هاي گردوخاك خاورمیانه را مورد مطالعه قرار داده است. او با تجزیه و تحلیل خوشهاي داده هاي گردوغباري و با استفاده از ویژگیهاي زمانیومکانی آنها، چهار ناحیه اصلی که بیشترین فراوانی وقوع گرد و غبار در خاورمیانه را دارند مشخص نموده است .
- هیم کوتیل، 2003، . - 419 اورلووسکی و همکاران به تحلیل و بررسی توزیع زمانی، مکانی، تغییرات فصلی طوفانهاي خاك ترکمنستان با استفاده از دادههاي 56 ایستگاه هواشناسی پرداخته و نشان دادند که بیشترین تعداد روزهاي گردوغباري در فصل بهار و در منطقه بیابانی قرهقوم وجود دارد - اورلووسکی، 2004، . - 29 همتی با استفاده از اطلاعات آماري 16 ایستگاه نواحی مرکزي و جنوبغرب کشور در فاصله سالهاي - 1981 - 1990 - علت طوفانهاي گردوخاك شدید جنوبغرب ایران را حضور سیستمهاي چرخندي منشأ گرفته از نواحی شمالی عراق و مرکز عربستان می داند - همتی، 1374 ،. - 119 امیدوار با تحلیل همدیدي طوفانهاي ماسه در دشت اردکان یزد نشان میدهد که درکم فشارهاي دینامیک که با جبهه سرد همراهند جریانهاي قائم هوا سبب ناپایداري شدید جو و ایجاد طوفانهاي شدید ماسه در منطقه میگردد - امیدوار،
1383، . - 43 علیجانی ضمن بررسی علل گرد و غبارها در ایران , نقشه پهنه بندي زمانی و مکانی گرد و غبارها را ارائه داده است - علیجانی، 1385، . - 97 پس از وقوع خشکسالی در منطقه سیستان، تعداد و شدت طوفان هاي گرد و خاك افزایش یافته است، به طوري که تعداد روزهاي با طوفان گرد و خاك از 8 روز در سال 1377 به 33 روز در سال 1378 و 74 روز در سال 1380 افزایش یافته است - راشکی و همکاران، 1386، . - 75 استان خوزستان به دلیل قرارگرفتن در منطقه خشک جهان و همجواري با پهنه هاي بزرگی از بیابانهاي همسایه به طور مکرر در معرض گردوغبارهاي شدید قرار میگیرد. به عنوان مثال درسال 1991 براي ایستگاه دزفول 179 و ایستگاه اهواز 159 روز گردوغباري گزارش شده است. ایستگاه آبادان نیز در سال 1960 داراي 178 روز گردوغباري بوده است - سازمان هواشناسی استان خوزستان - . اخیرا" - اردیبهشت و بهمن ماه - 1386 گردوغبار در برخی از نقاط استان باعث تعطیلی 5 روزه مدارس, لغو پرواز هواپیما, بروز تصادفات فراوان به علت کاهش دید افقی و ... گردیده است.
بر اساس گزارش سازمان هواشناسی این استان در سه ماهه نخست سال 1387 حدود 57 روز همراه با گرد و غبار اتفاق افتاده است که حکایت از روند رو به رشد روزهاي همراه با پدیده گردوغبار در سالهاي اخیر دارد. بنابراین این استان به طور مکرر از این پدیده نامطلوب محیطی متأثر گردیده و شرایط زیستی این استان به علت خشکسالیهاي اخیر که منجر به فراوانی روزهاي همراه با گردوغبار بخصوص در دوره گرم سال شده، بسیار بحرانی گردیدهاست. منطقه مورد مطالعه استان خوزستان میباشد که با وسعتی در حدود 64236 کیلومتر مربع در حنوب غربی ایران قرار دارد. این استان بین 47 درجه و 31 دقیقه تا 50 درجه و 39 دقیقه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ و 29 درجه و 58 دقیقه تا 33 درجه و 4 دقیقه عرض شمالی از خط استوا قرار گرفته است - سازمان هواشناسی کشور، 1380، - 17
