بخشی از مقاله
چکیده:
حضرت آدم - ع - ، در منظومه خداوندنامه، از ابتدای آفرینش، مورد بررسی قرار میگیرد. صبای کاشانی، در پرداختن به این داستان زیبا، به قرآن نظر داشته است. آدم - ع - ، در نمت مورد پژوهشِ این مقاله، آفریدهای است خاص، که به دست خدا، موجود شده؛ او، مرحله به مرحله، طی طریق میکند تا برای خلیفه اللّهی آماده گردد. آدم - ع - در مسیر تکامل خویش، در معرض ابتلای الهی قرار میگیرد و نهایتاً با توبه و اظهار تضرّع به درگاه الهی، جایگاه خویش را مییابد. آدم - ع - ، جایگاه معرفت الهی است و به مرور، این محبّت، به پختگی میرسد و نجات بخش او می-گردد. او، طی سلوک خویش، با خالی شدن از غیر حق، سرانجام به مقام خلافت الهی دست مییابد.
1مقدّمه:
در مورد حضرت آدم - ع - چنین آمده:صفی» االله، ابوالوری و معلّمالاسماء نیز نامبردار است. در اشتقاق و معنی واژه آدم، بحثاست. برخی آن را مشتق از ادیم، برخی به معنی خاک و عدّهای به معنی سرخی و گندم گونی دانستهاند. به نظررسدمی نام آدم از اوّل، اسم خاص نبوده و بعدها به علّت کثرت استعمال، به عَلَمیّت رسیده و دلالت یافته بر انسان نخستین«خداوند در قرآن، بارها از آدم، حوّا، چگونگی آفرینش آنها، آزمون الهی و توبه آدم، سخن گفته است. صبا، در پرداختن به داستان آدم، به قرآن و تفاسیر، نظر داشته است. خداوندنامه، اثر ارزشمند فتحعلی خان صبای کاشانی، یک اثر منظوم مذهبی به شمار میرود.
در این اثر، به آفرینش آدم از خاک،توسّط خود خدا اشاره دارو پس از آن، آفرینش حوّا از وجود خود آدم؛ انس بیش از حدّ آدما بحوّا و در ادامه، وسوسه شیطان و تناول از میوه ممنوعه، باعث خشم خداوند و راندن آدم و حوّا از بهشت میگردد. استغفار آدم، در نهایت، موجب پذیرش توبه او می-گردد،امّا آنها به زمین هبوط میکنند. در خداوندنامه، به جنبههای مختلف داستان حضرت آدم - ع - ، پرداخته شده است. صاحب این منظومه، از بیان داستان حضرت دم،آ مفاهیم دیگری را مدّ نظر دارد.
گرچه این داستان از قرآن الهام گرفته شده است، امّا هدف نهایی این اثر، بیان یک داستان تکراری نبوده، چنان که صبا، در نهایت قصد دارد به این نتیجه برسد که نوری که همواره همراه حضرت آدم است، نور محمّدی است که نسل به نسل، از پیامبری به پیامبر دیگر میرسد. در حقیقت، هدف صبا، تبیین اندیشههای اسلامی است. به هر روی، داستان آدم، از زیباترین داستانهایی است که مورد توجّه اغلب شاعران و نویسندگان قرار گرفته؛ گر چه مقایسه این داستان در قرآن با اثر مورد پژوهش این مقاله، تفاوتهایی دارد،امّا به تفاسیر کهن قرآن، شباهت دارد.
1 1 پیشینه پژوهش:
با وجود این که به داستان حضرت آدم در متون مختلف پرداخته شده،امّا تحقیقات اندکی در این زمینه انجام گرفته است، از جمله پژوهشهایی که در این زمینه صورت گرفته: »تحلیل عناصر داستان آفرینش آدم در مرصاد العباد«، نوشته مریم شیرانی و محمود براتی، که به عناصر داستان آدم در مرصاد العباد پرداخته است؛ همچنین »داستان آفرینش آدم - ع - در مثنوی معنوی،«اثر عبدالرّضا سیف، به این داستان در مثنوی پرداخته است.
2 بحث:
2 1 آفرینش آدم - ع - :
در مورد آفرینش آدم، در قرآن، اشارههایی شده است، از جمله در آیه 59 سوره آل عمران:إنّمَثَلَ» عیسَی عِندَمَثَلِااللهِخَلَقکآدَهُمَثُمّمِن قالَتُرابٍلَهُ کُن فَیَکونُدر« - واقع، مَثَل عیسی نزد خدا، همچون مَثَل ]خلقت[ آدم است ]که[ او را از خاک آفرید، سپس بدو گفت: »باش«، پس وجود یافت - .
صبادر خداوندنامه، از پدید آمدن آدم از خاک توسّط خود خدا اشاره دارد:
خداوند ماه و خداوند هور فروزنده آن فرازنده نور
تن آدم آراست از پاک خاک که تا آشکار آرد آن جان پاک
شبی دست پرداز جان آفرین جهان مهین در جهان کهین
ز روشن ستاره فروزندتره ز فرّخ فرشته فزونتر به فر
بدان تن چو پیرایه بست از روان به فرّ و به فرهنگ دادش توان
- صبا، برگ 24 ج -
