بخشی از مقاله
چکیده
در راستاي پرداختن به مقوله ادبیات تطبیقی، در این مقاله تلاش شده است دو اثر ارزشمند ادبی، "مرصاد العباد" نجم الدین رازي و "بهشت گمشده " جان میلتون، مقایسه شوند. از آنجا که یکی از موضوعات جذاب ادبیات تطبیقی، مطالعه مضامین مشترك در آثار ادبی ملتهاي مختلف است، خلقت و هبوط آدم به عنوان زمینه مشترك دو اثر مذکور، محور اصلی این پژوهش قرار گرفته است. "بهشت گمشده" منظومهاي عرفانی است که از معروفترین آثار کلاسیک قرن هفدهم میلادي بهشمارمیرود.
"مرصادالعباد الی المعاد" نیز یکی از متون ارزشمند عرفانی در قرن هفتم هجري قمري - حدود قرن چهاردهم میلادي - است که "نجم الدین رازي"، آن را در پنج باب و چهل فصل به فارسی نوشته و مضمون کلی کتابش را سرگذشت انسان از ابتداي خلقت، زندگی در دنیاي مادي ، دریافت معرفت الهی و نهایتاً بازگشت ابدي قرار داده است. بنابراین ابتدا به معرفی مختصر دو کتاب مرصادالعباد و بهشت گمشده پرداخته، آندو را از نظر مضمون وساختار کلی بررسی میکنیم؛ سپس داستان آفرینش آدم و رانده شدن او از بهشت را تحت عنوان سیماي آدم در مرصادالعباد و بهشت گمشده، و هبوط آدم، بیان مینماییم. در آخر به تحلیل زبان تمثیلی و طرز بیان دو اثر مذکور میپردازیم.
مقدمه
ادبیات هر ملت، تصویري است از اعتقادات و علایق آن ملت و بررسی این تصویر، سبب گسترش آفاق اندیشه و احساسات بشر میشود؛ این امر بهتنهایی میتواند نشانگر نقش مهم ادبیات تطبیقیدر پیشرفت ادبی و فرهنگی ملتها باشد. از سوي دیگر متون عرفانی مختلف در نهایت، هدف مشترکی دارند و آن نشان دادن مسیر تعالی بشر است؛ اگرچه مضمونپردازي هریک از نظر شکل ظاهري با دیگري متفاوت است. از آنجا که این متون همواره مبناي دینی و اعتقادي دارند، در تحلیل محتواي آنها باید کتب مقدس دینی را نیز مورد مطالعه قرار داد.
در مورد موضوعخلقت انسان و آغاز حیات بشر در عالم مادي، یهودیت،مسیحیت و اسلام نظراتیمشابه دارند و این امر در دو کتاب "مرصادالعباد" و "بهشت گمشده" بهروشنی منعکس شدهاست. بهاین معنا که بسیاري از عبارات دو متن مذکور با آیات قرآن کریم و روایات تورات و انجیل مطابقت دارند. "نجم الدین ابوبکر رازي" معروف به دایه، از صوفیان مشهور نیمه اول قرن هفتمهجري قمري است که "مرصادالعباد من المبدأالی المعاد" مهمترین اثر عرفانی اوست.
- رك صفا، ذبیحاالله، - 206 آنگونه که خود در دیباچه بیان کرده » این کتاب در بیان سلوك راه دین و وصول به عالم یقین و تربیت نفس انسانی بر پنج باب و چهل فصل بنا میافتد - .« رازي، نجمالدین ، صفحه - 53 وي در فصل چهارم و پنجم از باب دوم کتابش، چگونگی آفرینش انسان، عصیان او و نهایتا رانده شدنش از بهشت را بهزیبایی توصیف نموده است. "جان میلتون"، شاعر انگیسی 1608-1674 - میلادي - نیز اثر معروف خود، "بهشت گمشده " را بر مبناي همین مضمون پایهریزي کرده است واز ماجراي نخستین نافرمانی انسان و شکست او در برابر وسوسه شیطان حکایت میکند.
این منظومه که یکی از شاهکارهاي ادبیات کلاسیک و از جمله آثار عرفانی- حماسی بهشمار میرود، شامل دوازده دفتر استو در قالب شعر سپید سروده شده است. - رك تراویک، باکنر، صص - 1005-1007 لازم به ذکر است کهدو متن مورد نظر، از لحاظ حجم کاملا متفاوت هستند - بهشت گمشده حدود ششصد صفحه است و مرصادالعباد حدود سی صفحه - ؛ اما در محتوا با هم مطابقت دارند؛ طوريکه گاه احساس میشود روایت هر دو اثر از یک منبع نشات گرفته است.
الف - سیماي آدم در مرصادالعباد و بهشت گمشده
انسان موجودي دو بعدي است که جسم و روح دارد. روح او داراي منشأ الهی و معنوي است و جسم او بعد مادي دارد و از خاك بهوجود آمده است. بنابراین داراي صفات و نیازهاي دوگانهاي است.برخی از این صفات در مقام خلیفه و نائب خداوند بر روي زمین بروز پیدا می - کند و بعضی دیگر در تشابه با دیگر مخلوقات خداوند. در مرصادالعباد، داستان با خلقت انسان آغاز میشود و اینکه قالب جسمانی آدم از خاك و در حقیقت از آمیزش عناصر چهارگانه طبیعت بهوجود آمده است.
