بخشی از مقاله
چکیده
به جرات میتوان گفت سبزوار از لحاظ جاذبه های گردشگری یکی از بهترین نقاط ایران محسوب می شود . به همین منظور، دادههای آماری سالهای 1985 تا 2010 ایستگاه هواشناسی سبزوار دریافت گردید و بعد از تجزیه تحلیل دادهها، در نهایت ماههای فروردین، اردیبهشت و مهر به عنوان ماههایی با شرایط ایده آل و عالی و ماههای اسفند، خرداد، تیر، مرداد و آذر به عنوان ماههایی دارای شرایط آسایشی خوب مشخص گردیدند.
مقدمه و هدف
توریسم یکی از رشدیافتهترین صنایع نیمه دوم قرن بستم است و اغلب به عنوان یک کلید برای رشد اقتصادی هم در کشورهای توسعه یافته و هم در حال توسعه استفاده شده است
براساس برآوردهای انجام شده، توریسم بزرگترین فعالیت اقتصادی جهان میباشد و در حال حاضر بسیاری از کشورها منافع اقتصادی و اجتماعی خود را از این صنعت دریافت میکنند و درآمدهای توریسم را برای توسعه زیر ساختهای خود به کار میبرند .از آنجا که بخش اعظمی از توریسم مدرن امروزی بر مبنای استفاده از ویژگیهای طبیعی- فیزیکی استوار است، توسعه مکانهای توریستی متکی به یک منبع نبوده، بلکه مستلزم طیف گستردهای از منابع و بویژه منابع طبیعی است .به طوری که در بسیاری از کشورها آب و هوا و اقلیم به عنوان یک سرمایه با ارزش برای توریسم محسوب میشوند .
بدین ترتیب اقلیم به مثابه یک منبع بنیانی و یا مکمل تلقی میشود . به طوری که اطلاع از آسایش اقلیمی آن روزهایی که گردشگران به دیدن اماکن می-روند برای برنامه ریزان بسیار ارزشمند است و برنامهریزان به اطلاعات اقلیمی قبل، بعد و در زمان بازدید اماکن نیاز دارند. بنابراین، تعیین شاخصی برای آسایش هرچه بیشتر توریسم اهمیت بسیاری دارد
تاکنون تلاشهای زیادی در زمینه ابداع شاخصهای تجربی برای ارزیابی آسایش حرارتی انسان صورت گرفته که در مقیاسها مختلف جهانی تا محلی مورد استفاده قرار گرفتهاند .[2] آملونگ و وینر - 2006 - 2 در مقاله خود با عنوان توریسم مدیترانهای، بررسی آینده با شاخص آسایش اقلیمی توریسم - TCI - ، سناریوی تغییرات اقلیمی آینده را برای مناطق مدیترانهای با استفاده از شاخص - TCI - آزمایش میکنند. این آزمایشات نشان میدهد که در تابستان، در مدیترانه، آب و هوا بسیار گرم میشود و در مناطق شمالی اروپا آب و هوا مناسبتر و جذابتر میشود .[6] هاوارد - 2009 - 1 در مقالهای تحت عنوان تغییرات آب و هوایی و آینده توریسم در کارائیب، زمان مناسب برای فعالیتهای توریستی در آمریکای شمالی، شرق و غرب اروپا و سواحل اقیانوس آرام را بین ماههای می و آگوست و در شرق میانه، آسیا و آفریقا بین دسامبر و آوریل تعیین میکنند
ناظم السادات و مجنونی - 1387 - اقلیم آسایش را در شهرهای مختلف کشور مورد ارزیابی قرار دادند .[5] گندمکار - 1389 - به بررسی کاربرد GIS در پهنهبندی شاخص TCI استان اصفهان پرداخت و به این نتیجه رسید که ماههای مهر، اردیبهشت و فروردین بهترین ماههای جهت حضور گردشگران در استان اصفهان میباشد .[4] از دیگر کارها در این زمینه میتوان از اسکات و مک بویل 18 ، ماتزاراکیس ومیر 13 ،اسکات و همکاران 17 ، هین و همکاران 12 ، آشویلی و همکاران 7 ، فریتاس 9 ، اسمیت 19 و پری 16 نام برد. بنابراین در این پژوهش بر آنیم که تا به ارزیابی پتانسیل گردشگری در منطقه سبزوار بپردازیم تا مسولان را جهت برنامهریزی و گردشگران را جهت تفریح یاری نماییم.
منطقه مورد مطالعه
شهرستان سبزوار با عرض و طول جغرافیایی 36 21 شمالی و 57 67 شرقی، در غرب استان خراسان رضوی، قرار گرفته و از شمال به خراسان شمالی ، از شرق به نیشابور و کاشمر و از غرب به استان سمنان، از جنوب به بردسکن محدود است.
شکل.1 موقعیت شهرستان سبزوار در استان خراسان رضوی
مواد و روش
دادههای ماهانه عناصر اقلیمی برای یک دوره 26 ساله از سال 1985 تا 2010 مربوط به ایستگاه هواشناسی شهر سبزوار از سازمان هواشناسی کل کشور دریافت شد. عناصر مورد نیاز در شاخص اقلیم گردشگری از بین تمامی عناصر، انتخاب و بررسیهای کیفی لازم در مورد آنها انجام گرفت. در نهایت 7 متغییر اقلیمی تحت عنوان دمای متوسط روزانه هر ماه، حداکثر دمای روزانه هر ماه، متوسط و حداقل رطوبت نسبی روزانه هر ماه، تعداد ساعات آفتاب روزانه، متوسط بارش ماهانه و متوسط سرعت باد، برای محاسبه مقادیر شاخصهای فرعی و اصلی TCI، مورد استفاده قرار گرفت. در شاخص TCI، به طور کلی متغییر اقلیمی مورد استفاده قرار میگیردکه در بخش دادهها به آنها اشاره شد. هفت متغییر مذکور 5 شاخص فرعی را به وجود میآورند که مجموعه 5 شاخص فرعی در نهایت، شاخص کلی TCI را تشکیل میدهند. شاخصهای پنجگانه فرعی به صورت زیر هستند:
-1 شاخص آسایش شبانه روزی - CIA - با ترکیب دو عنصر میانگین دما و میانگین رطوبت نسبی می باشد. در واقع کمترین امتیاز را در شاخص اقلیم گردشگری دارد - ضریب . - 10 برای به دست آوردن ضریب آسایش شبانه روزی هم از همان نمودار آسایش رطوبتی - شکل - 2 استفاده می کنیم. نقطه تلاقی میانگین رطوبت نسبی و دما، ضریب اولیه شاخص محاسبه می کند.
-2 شاخص CID شاخص آسایش روزانه با دو مولفه حداکثر دما و حداقل رطوبت نسبی است. یعنی ترکیب این دو عنصر، شاخص آسایش روزانه را برای ما محاسبه می کند - شکل . - 2
شکل .2 شاخص آسایش [15]
-3 حرف P یا Precipitation شاخص بارش ماهانه را نشان می دهد. بارش در اقلیم گردشگری یک عامل منفی تلقی می شود . بنابراین بارش کم یک مزیت برای اقلیم گردشگری به حساب می آید. به همین خاطر ضریب 5 ایده ال و به سمت صفر رو به نارضایتی پیش می رود. برای محاسبه ضریب بارش، از جدول زیر استفاده می کنیم. بارش ماه مورد نظر استخراج و در هر دامنه ای از جدول که قرار گرفت، ضریب مربوط به آن را می گیرد. ضریب نهایی بارش 20 می باشد.
جدول.1 نحوهی طبقهبندی رتبه بارش در شاخص [15] TCI
-4 حرف S یا sunshine میزان ساعات آفتابی یک منطقه یا ایستگاه را نشان می دهد. این شاخص در مجموع مثبت ارزیابی شده ولی خطر آفتاب سوختگی و روزهای داغ به عنوان عامل منفی یاد می شود. در مجموع از 5 تا صفر به سمت نارضایتی پیش می رود. برای محاسبه ضریب اولیه ساعات آفتابی، از جدول زیر استفاده می کنیم. لازم به ذکر است که اعداد جدول، ساعت آفتابی را بر حسب روز را نشان می دهد و اگر چنانچه به آمار ساعات آفتابی روزانه دست نیاقتید، باید آمار ساعات آفتابی ماهانه را بر تعداد روزهای یک ماه تقسیم و سپس عدد را در جدول قرار داده و ضریب اولیه ساعات آفتابی را بدست می آوریم. ضریب نهایی ساعات آفتابی 20 می باشد.
