بخشی از مقاله
شناسايي شهرستان سبزوار
شهرستان سبزوار در شمال شرقي كشور جمهوري اسلامي ايران است. اين شهرستان از طرف شمال به شهرستانهاي قوچان و اسفراين ، و از طرف شرق به شهرستان نيشابور ، ازطرف جنوب شرقي به شرستان كاشمر،از جنوب به شهرستان بردسكن ، از غرب به شهرستان شاهرود و از سمت شمال غرب به شهرستان جاجرم - گرمه محدود مي باشد.
شهرستان سبزوار بين 56 درجه و 33 دقيقه تا 58 درجه و 16 دقيقه طول جغرافيايي شرقي و 35 درجه و27 دقيقه تا 36 درجه و 52 دقيقه عرض جغرافيايي شمالي واقع گرديده و مساحت آن حدود 18320 كيلومتر مربع و معادل 4/14 درصد مساحت كل استان خراسان رضوي مي باشد. مركز اين شهرستان شهر سبزوار بوده كه در طول جغرافيايي 57 درجه و 40 دقيقه شرقي و عرض جغرافيايي 36 درجه و 12 دقيقه شمالي بر سر راه مشهد- شاهرود قرار گرفته است. ارتفاع آن از سطح دريا 960 متر و فاصله اين شهر تا مشهد 226 كيلومتر و تا تهران 662 كيلومتر مي باشد.
ولايت سبزوار تا سال 1316 شمسي يكي از ولايتهاي هجده گانه از ايالت خراسان شامل بلوك قصبه (مركز شهرسبزوار) ، خمسه كوه ميش ، كاه ، سنگ سفيد ، مزينان ، براكوه ، كراب ، تكاب ، شامكان ، ربع شامات ، جوين بام صفي آباد بود. با تصويب قانون تقسيمات كشوري در سال 1316 شهرستان سبزوار با 23 دهستان داراي بخشهاي حومه ، صفي آباد ،
جغتاي ، ششتمد و داورزن شد. در سال 1319 با انتزاع بخش بام صفي آباد و ايجاد شهرستان اسفراين ، شهرستان سبزوار با بخشهاي جغتاي ، ششتمد و داورزن و حومه محدوده تقسيمات كشوري و مركزيت آن تعيين شد.
تا قبل از اجراي قانون تعاريف و ضوابط تقسيمات كشوري در محدوده ها و تعداد شهرهاي اين شهرستان تغييري داده نشد و در سال 1346 با اجراي ماده 2و3 قانون مذبور و انتزاع و الحاق بعضي از روستاهاي شهرستان نيشابور در محدوده در محدوده اين شهرستان 23 دهستان تشكيل ، ليكن اين محدوده مجدداً تغيير كرده و دو دهستان رباط جز دستوران به مجموعه دهستانهاي قبلي اين شهرستان افزوده گشت. سپس سه بخش جديد جوين ، رودآب و خوشاب به تعداد بخشهاي موجود اين شهرستان اضافه شد. در حال حاضر شهرستان سبزوار داراي 7بخش و 7نقطه شهري به نامهاي سبزوار ، نقاب، جغتاي ، داورزن ، رودآب ، ساطان آباد و ششتمد مي باشد. (سازمان مديريت وبرنامه ريزي خراسان 1379)
اصولاً ارتفاعات سبزوار شامل رشته كوه خغتاي در شمال و رشته كوه ميش و ششتمد در جنوب مي باشد. دشتها كه به تبع ارتفاعات بين اين كوهها بوجود آمده و اكثراً دشتهاي تراكمي حاصل فسايش شديد دوران چهارم زمين شناسي مي باشند. كه در جلگه سبزوار و جوين رخ مي نمايد.
مراتع اين شهرستان در حدود 691 هزار هكتار برآورد گرديده كه از اين مقدار 2/13 درصد خوب ، 2/75 درصد را مراتع متوسط 6/11 درصد را مراتع فقير تشكيل مي دهد. جنگلهاي شهرستان شامل 3هزار هكتار ارس و 2هزار هكتار تاغ و قيچ است و داراي يك پارك جنگلي به مساحت 32هكتار مي باشد كه تا 70 هكتار قبل توسعه است و حدود 946 هزار هكتار بيابان و 190 هزار هكتار كوير و شن زار در محدوده اين شهرستان واقع شده است.
به لحاظ منابع آب سطحي رودخانه هاي مهمي چون كال شور سبزوار ، رودخانه شور جوين، رودخانه مشكان با آورد سالانه 27 ميليون متر مكعب ،رودخانه سنگرد با آورد سالانه 24 ميليون متر مكعب ، رودخانه كمايستان با آورد سالانه 20 متر مكعب و رود خانه دهنه شور با آورد سالانه 8/19 ميليون متر مكعب در اين شهرستان جريان داشته و از ديگر رود خانه هاي اين شهرستان مي توان به نشيب ، شهرستانك ، داورزن ، بفره ، مهر، ريوند، زعفرانيه ،كاشك ، نوده، چرو ، نودهان و... اشاره كرد.
از لحاظ منابع آب زير زميني با توجه به قرار گرفتن دشتهاي سبزوار ، سنگرد ، عطائيه ، جوين و سلطان آباد و داورزن در محدوده اين شهرستان ساليانه مقدار1/1058 ميليون متر مكعب از 2193 حلقه چاه عميق و نيمه عميق و 2/183 ميليون متر مكعب از 1023 رشته قنات و 8/14 ميليون متر مكعب از 120 چشمه آب استحصال شده كه در مجموع 256/1 ميليارد متر مكعب آب از منابع مختلف بدست مي آيد. (شركت سهامي آب منطقه اي خراسان)
شهر سبزوار كه در ارتفاع 978 متري از سطح دريا قرار گرفته است داراي آب وهواي حاشيه اي كويري با تابستانهاي گرم و خشك و زمستانهاي سرد مي باشد. حداقل و حداكثردرجه حرارت در ايستگاه هواشناسي سبزوار معادل 20- درجه سانتيگراد و متوسط درجه حرارت ساليانه 7/16 درجه سانتيگراد گزارش شده است. بارندگي در نقاط مختلف شهرستان متفاوت بوده و در ارتفاعات شمالي مقدار آن به مراتب بيش از سطح جلگه هاست متوسط بارندگي 28 ساله ايستگاه سبزوار رقم 19 ميليمتر را نشان مي دهد. و ميزان تبخير در منطقه برابر 8/2376 ميليمتر گزارش شده است.
سبزوار از شهرستانهاي قديمي و تاريخي خراسان است كه قبل از حمله مغول نام آن بيهق بوده است. اين شهر در حمل مغول ويران و در عصر حكومت صفويه رونق گرفت. يكي از مشاهير بنام اين خطه حاج ملا هادي سبزواري است كه در مدرسه فصيحيه از بناهاي عصر سربداريه تدريس مي نمود.
بر اساس نتايج سرشماري عمومي 1375 جمعيت شهرستان سبزوار برابر 419543 نفر است كه 4/44در صد ساكن شهرها و6/55 در ساكن نواحي روستايي و غير ساكن مي باشد. تراكم جمعيت شهرستان 9/22 نفر در كيلومترمربع است و رشد جمعيت شهرستان در دهه گذشته برابر 1/1 درصد است. (مركز آمار ايران1375)
در سال زراعي 82 -81 كل اراضي زراعي و باغي شهرستان بالغ بر 165672 هكتار و مقدار و توليدات زراعي و باغي آن بالغ بر 645656 تن گزارش شده و محصولات عمده زراعي آن در درجه اول گندم ، جو ، چغندر قند و پنبه مي باشد.(سازمان جهاد كشاورزي خراسان)
در سال 1382 تعداد 1270173 واحد دامي در اين شهرستان حضور داشته كه تركيب و بافت دامي شامل 1/58 در صد گوسفند و بز ، 2/17 در صد بز و بزغاله ، 8/16 درصد گاو وگوساله ، 7/1 درصد شتر و 1/6درصد تك سمي هاست. علاوه بر اين 329 واحد مرغداري گوشتي با ظرفيت يك دوره 8/2050 هزار قطعه و 23واحد مرغداري تخمي با ظرفيت يك دوره 2/321هزار قطعه فعال بوده كه در كنار آن 7/244هزارقطعه مرغ بومي پرورش داده مي شود.(اداره دامپزشكي شهرستان سبزوار)
بر اساس سر شماري كارگاههاي صنعتي كشور در شهرستان سبزوار تعداد 72 واحد صنعتي با 1224 نفر كاركن شناسايي گرديد. شركت شهركهاي صنعتي ايران در سال 61مصوبه تاسيس يك شركت شهرك صنعتي در شهرستان سبزوار را به شركت صنعتي خراسان ابلاغ ومتعاقب آن محلي مناسب در كيلومتر 10 جاده سبزوار - شاهرود و به مساحت 60 كيلومتر تعيين و تفكيك گرديد.
تعداد 22 معدن با ذخيره 23865441 تن و توليد سالانه 251500تن و با اشتغال زايي 255 نفر
در حال بهره برداري مي باشد اسم معادن شهرستان عبارتند از:
سنگ آهك ، سنگ لاشه ، سنگ تزئيني ، نمك آبي ، كائلين ، خاك صنعتي ، كروميت و...
شهرستان سبزوار بر سر راه اصلي مشهد - تهران واقع گرديده است. به طوريكه اين شاهراه باعث شكوفايي اقتصادي و تجاري شهر سبزوار شده است. فاصله سبزوار تا مركز استان 222 كيلومتر است.
وضعيت راههاي شهرستان به شرح زير مي باشند:
اصلي عريض 55كيلومتر، اصل معمولي 5/197 كيلومتر ، عريض آسفالته و شني به ترتيب 55 و 27 كيلومتر ، فرعي درجه يك آسفالته و شني به ترتيب 53 و 37 كيلومتر ، فرعي درجه 2 آسفالته 120 كيلومتر ، فرعي دسترسي آسفالته و شني به ترتيب 141 و 5/116 كيلومتر ، را روستايي با مشخصات آسفالته 44/162 كيلومتر ، شوسه با ابنيه 9/260كيلومتر ، شوسه بدون ابنيه 70كيلومتر و راه روستايي دسترسي 16/1447 كيلومتر.(سازمان مديريت و برنامه ريزي خراسان)
منابع آب منطقه
الف) منابع آب سطحي
در منطقه مورد مطالعه چندين كال و رودخانه فصلي وجود دارد كه از ارتفاعات بالا دست در فصول سرد سال و اوايل بهار تغذيه مي كند و جريان مي يابد كه مقدار آب آنها قابل توجه نمي باشد.
ب) منابع آب زير زميني
جدول شماره بررسي منابع آب زير زميني حوزه روستاي مورد مطالعه
نام روستا نوع منبع
متوسط آبدهي
Lit/sec
تخليه سالانه 3m
قنات چشمه
رازقند
6 - 12 378432
عشرت آباد
1 -
3
94608
جمع
7 -
15
473040
در محدوه مورد مطالعه به علت خشكي آب وهوا ، استفاده از آبهاي زير زميني از طريق قنوات از قديم الايام متداول بوده است. متوسط آبدهي قنوات 14/2 ليتر در ثانيه گزارش شده است. دليل پايين بودن آبدهي قنوات در منطقه ، طول كم كوره قنات و كوهستاني بودن آنها مي باشد. مقدار تخليه ساليانه از طريق قنوات برابر 47/0 ميليون متر مكعب مي باشد.
خصوصيات جمعيتي و انساني
شناخت خصوصيات جمعيتي هر ناحيه اي يكي از مهمترين ابعاد هر برنامه ريزي اجتماعي و اقتصادي به شمار مي رود، چرا كه هدف نهايي برنامه در نهايت تامين رضايت انسانها بوده و برنامه هاي طرح شده نيز بايستي توسط گروه مشخصي از آنها به اجرا درآيد. بنابراين موفقيت برنامه هاي طرح شده با شناخت وضعيت جمعيت ساكن در منطقه و ميزان همكاريهايي كه مجريان برنامه ها خواهند داشت در ارتباط خواهد بود. به همين جهت است كه بايدكه بايستي در مطالعات طرح هادي روستايي به شناخت خصوصيات مختلف ساكنان مكان مورد نظر اقدام كرد تا با توجه به كميت و كيفيت مسايل مختلف جمعيتي نسسبت به طراحي يك برنامه واقع بينانه اقدام نمود.
تحولات جمعيتي و روند رشد روستا
در مطالعه تحولات جمعيتي به لحاظ يكسان بودن پايه هاي آماري از مركز آمار ايران در سه دوره سرشماري 1345 ، 1355، 1365 ، 1375 استفاده شده است. بر اين اساس جمعيت حوزه مورد مطالعه در سال 1345 برابر 630 نفر بوده كه به رقم 602 نفر در سال 1355 رسيده است. بنابراين در طي اين دهه رشدي معادل 5/0- درصد در سال دارا بوده است. در سال 1365 جمعيت اين حوزه به 512 نفر مي رسد كه در طول دهه 65-55 رشد سالانه اي معادل 6/1- درصد را دارا بوده است.
