بخشی از مقاله
چکیده:
خشکسالی کمبود بارش در یک دوره بلندمدت است که به دلیل گستردگی مکانی و داشتن تبعات کوتاه مدت و بلندمدت اقتصادی، اجتماعی و زیستمحیطی، یکی از مهمترین بلایای طبیعی محسوب میشود. هدف از این تحقیق بررسی پدیده خشکسالی و تحلیل موردی آن از جوانب مختلف می باشد بدین منظور، در ابتدا تعاریفی درباره خشکسالی و معرفی انواع آن صورت گرفته و سپس به معرفی مواردی نظیر، علل و اثرات ، شاخصهای خشکسالی پرداخته شده است. لازم به ذکر است این پدیده مخرب از نقطه ونظرها و دیدگاههایی،مورد بررسی قرار گرفته است. در انتها نیز به گزارشی از آن در استان خوزستان اشاره شده است.
.1 مقدمه
زندگی بشر در طول تاریخ در سراسر جهان همواره در معرض انواع مخاطرات طبیعی قرار گرفته ،که بخشی از این خطرات و حوادث ناشی از فرایندهای آب وهوایی یا به عبارتی اقلیمی می باشند که شدت فراوانی این پدیده ها تا حدود زیادی به موقعیت جغرافیای محل بستگی دارد. از جمله این حوادث می توان طوفان های سهمگین، خشکسالی، بارشهای سیل آسا، طوفان های رعد وبرق وغیره را نام برد. بلایای طبیعی نظیر سیل، رعد و برق، خشکسالی و غیره همواره بر زندگی انسانها تأثیر منفی داشته و در بیشتر موارد آسیبهای جبران ناپذیری را در پی دارند. بر اساس بررسیهای انجام شده، امروزه تعداد و موارد وقوع این حوادث نسبت به 30 سال گذشته افزایش یافته است. حدود 25 درصد از آنها رخدادهایی میباشند که به نحوی با عوامل جوی مرتبط هستند.
در میان این پدیدها خشکسالی یکی از مهمترین و شاید تأثیر گذارترین آنها باشد، چرا که گستردگی آن در برخی از موارد مرز قارهها را نیز در نوردیده استخشکسالی. هواشناسی یا آب و هوایی اساساً ناشی از کمبود بارندگی می باشد که در صورت تداوم منجر به خشکسالی هیدرولوژی و کشاورزی میگردد. چنانچه کشاورزی پایدار نتواند در برابر این پدیده مقاومت کند قحطی به وجود خواهد آمد .متخصصان علوم جوی با توجه به اهداف و جوانب کار خویش ایده های مختلفی از خشکسالی ارائه دادند. اما نکته مشترک در غالب این تعاریف فاکتور بارش است که به عنوان معیار و شاخص اصلی به کار گرفته شده است. با توجه به وجود نوسانات منفی شدید در بارش های مناطق مختلف کشور، وقوع خشکسالی های ضعیف تا شدید در کشور امری اجتناب ناپذیر محسوب می شود. با توجه به اینکه ایران از نظر اقلیمی در منطقه ای با آب و هوای خشک قرار گرفته است و تقریبا هر ساله بخش هایی از کشور با این پدیده رو به رو است و خسارت های زیاد و گاه جبران ناپذیری را به بخش های مختلف مانند کشاورزی، منابع آبی و... وارد می کند، پرداختن به این موضوع به صورت علمی توام با عمل می توان سالانه مقادیر زیادی از این خسارت ها و زیان ها به بخش های مختلف را کاهش دهد.
.2 مواد و روشها
انواع خشکسالی از دیدگاههای مختلف:
الف: خشکسالی از دیدگاه هواشناسی :
در صورتی که بارش پایین تر از بارش در حد انتظار - میانگین بلندمدت - در منطقه باشد و تشخیص قطعی آن با مطالعات اقلیمی امکان پذیر باشد آن را خشکسالی هواشناسی می نامند.
ب: خشکسالی از دیدگاه کشاورزی:
از دیدگاه کشاورزی زمانی که رطوبت خاک از نیاز واقعی محصول کمتر باشد و منجر به خسارت در محصول شود خشکسالی اتفاق افتاده است.
ج: خشکسالی از دیدگاه اکولوژی و اقلیم شناسی کشاورزی:
ازدیدگاه اقلیم شناسان خشکسالی یک پدیده طبیعی است که در اثر تغییرات الگوههای آب وهوایی ناشی از کاهش نزولات جوی کمتر از حد معمول خود به خود به وجود میآید و ادامه آن موجب عدم تعادل اکولوژیکی و هیدرولوژیکی میشود .
د: خشکسالی از دیدگاه هیدرولوژی:
در مواردی که در طول یکسال آبی ، مقدار آبی که در یک رودخانه جریان می یابد،از مقدار متوسط آن در طول سالهای گذشته کمتر باشد ،از دید گاه آبشناسی خشکسالی هیدرولوژیک حاکم گشته است.
ه: خشکسالی از دیدگاه اجتماعی واقتصادی:
خشکسالی اقتصادی - اجتماعی زمانی رخ می دهد که تقاضا برای یک کالای اقتصادی خاص بدلیل کاهش عرضه آب نسبت به شرایط معمول افزایش می یابد.
انواع شاخص های خشکسالی:
شاخصهای متعددی برای ارزیابی خشکسالی بکار برده میشوند - بداقجمالی و همکاران، - 1384 که در بین آنها، شاخص استانداردشده بارش - SPI - در تحلیل منطقهای خشکسالی و مطالعات تطبیقی و مقایسهای میان مناطق مختلف متداولتر بوده و قابلیت بالای آن در بسیاری از مطالعات نشان داده شده است - بیان و ویلهایت، 1998؛کیانتاش و دراکوپ، . - 2002 این شاخص توسط مککی و همکاران - 1993 - بر اساس احتمال بارش برای مقیاسهای زمانی چندگانه 3 - ، 6، 12، 24 و 48 ماهه - ارائه شد. مشخصه اصلی SPI، انعطافپذیری در اندازهگیری خشکسالی در مقیاسهای زمانی گوناگون است. زیرا که خشکسالیها از لحاظ مدّت بسیار گسترده میباشند. بنابراین تشخیص و پایش آنها با انواع مقیاسهای زمانی مهم خواهد بود. - شاهنوشی،ناصر - ادواردز و مککی - - 1997شدّت خشکسالی وترسالی را بر اساس مقادیر SPI بهصورت جدول 1 طبقهبندی نمودند؛ بهگونهایکه مقادیر مثبت SPIنمایانگر بارشِ بیش از میانگین و مقادیر منفی آننشاندهنده بارشِ کمتر از میانگین میباشد. زمانی که مقدار SPI منفی باشد، نشانه شروع خشکسالی است و هنگامی که مقدار این شاخص مثبت باشد، پایان خشکسالی و آغاز ترسالی را نوید میدهد.
