بخشی از مقاله
چکیده
یکی از بلایاي طبیعی ایران، پدیده گردوغبار است که همواره در استان خوزستان همراه با مشکلات زیادي می باشد و علیرغم اثرات نامطلوب طبیعی و زیست محیطی آن کمتر مورد توجه و بررسی قرار گرفته است. لذا به منظور بررسی این پدیده، داده هاي آماري ده ایستگاه هواشناسی سینوپتیک در استان خوزستان در طول سالهاي – 2005 - - 1996 مورد بررسی قرار گرفت.
به منظور تحلیل آماري، نقشه هاي توزیع فضایی و نمودار روند میانگین روزهاي گردوغباري با استفاده از نرم افزارهاي سیستم اطلاعات جغرافیایی - - GIS ترسیم گردید. میانگین روزهاي گردوغباري در دوره گرم سال بیش از دوره سرد سال می باشد. در منطقه مورد مطالعه تعداد روزهاي گردوغباري از غرب منطقه مورد مطالعه به سمت شرق آن کاهش می یابد. در میان فصول سال فصل بهار و در میان ماهها، ماه ژوئیه داراي بیشترین میانگین تعداد روزهاي گردو غباري می باشند. روند سالانه روزهاي همراه با این پدیده در طی دوره آماري مورد مطالعه یک روند افزایشی می باشد.
مقدمه
پدیده هاي گرد وغباري رخدادهاي طبیعی هستند که بطور گسترده در مناطق خشک و نیمه خشک جهان بویژه در عرضهاي جنب حاره اي رخ می دهند. مناطقی در جهان که دستخوش بیابان زایی سریع قرار گرفته اند، طوفانهایی با مقیاس بزرگ را دارا هستند.یکی از پدیدههایی که هرساله و به خصوص در دوره گرم سال استان خوزستان را به شدت متأثر نموده و موجب بروز خسارات فراوان در ابعاد و زمینههاي گوناگون میشود پدیده نامطلوب گردوغبار بوده که در مواردي نیز با غلظت قابل ملاحظهاي همراه است.
مدفون ساختن مناطق مسکونی در زیر ماسهها، از بین بردن زمینهاي کشاورزي و گسترش نواحی بیابانی، مدفون ساختن کانالها و آلوده ساختن آبهاي سطحی، ایجاد بارشهاي رنگین، ایجاد اخلال در سیستم حمل و نقل، آفت زدگی مزارع کشاورزي و باغات میوه، آلودگی هوا و بروز مشکلات و بیماریهاي تنفسی، بیماریهاي عفونی و ... از مهمترین عوارض طوفانهاي گرد و غباري می باشند - حسین زاده، 1376، . - 127 از مهمترین شرایط ایجاد گردوغبار در کنار هواي ناپایدار، وجود یا عدم وجود رطوبت است به طوري که اگر هواي ناپایدار رطوبت داشته باشد، بارش و طوفان رعد و برق، و اگر فاقد رطوبت باشد طوفان گردوغبار ایجاد مینماید.
مطالعاتی که در ارتباط با فراوانی روزهاي گردوغباري کشور انجام گرفتهاست نشان می دهد که چاله هاي مرکزي ایران بیشترین تعداد روزهاي گردوغباري را دارند. در مناطق جنوبغربی و غرب کشور که در مجاورت بیابانهاي بزرگی همچون عراق، عربستان، سوریه و ... می باشند میانگین روزهاي گردوغباري نیز قابل توجه است که فراوانی وقوع آن در مردادماه بیش از ماههاي دیگر است
در زمینه مطالعه سامانههاي گردوغباري در ایران به جز چند مطالعه محدود تحقیقات چندانی صورت نگرفته است، اما پیشینه مطالعات در این زمینه در جهان به حدود سه قرن پیش می رسد که پارهاي از آنها در زیر آمده است: رومانوف - - Romanof, 1961,21 با بررسی طوفانهاي خاك در آسیاي مرکزي و قزاقستان نشان داد که بیشتر این طوفانها در دوره گرم سال روي می دهد.
دایان با استفاده از تحلیل سینوپتیکی و طبقه بندي موقعیت هواي غالب در طول الگوهاي وزش گرد و غبار در اسرائیل نتیجه گرفته است که اختلاف معناداري بین مسیرهاي فصلی این الگوها وجود دارد.
هامیش و همکاران - گردوغبارهاي استرالیا را مطالعه نموده و نتیجه گرفتهاند که گردوغبارهاي قاره استرالیا با فرودهاي سطح بالا و جبهه هاي سرد سیکلون زمینی همراه بوده و در صورت وجود شرایط مذکور، گرد و غبار هاي استرالیا می توانند تا هزاران کیلومتر فراتر از این قاره در نیمکره جنوبی پخش شوند.
واي هانگ و شااونشی گرمایش زمین در بیابان مغولستان و سرمایش زمین در شمال کشور چین را عامل موثر در تشکیل گردوغبار بخش شمالی این کشور به خصوص در حوضه تاریم می دانند.
وانگ روابط بین شکلگیري طوفانهاي گردوغبار و تحول سینوپتیک آنها را در شمال شرق آسیا مطالعه نموده و نتیجه گرفت که یک طوفان گردوغبار زمانی توسعه می یابد که یک سیستم به سمت ناحیهاي بیابانی حرکت نماید.
اورلووسکی توزیع زمانی و مکانی طوفانهاي خاك و ماسه اي در ترکمستان را طی سالهاي 1960 - - 936 براي 40 ایستگاه هواشناسی مورد مطالعه و بررسی قرار داد.
سارونی و همکارانتأثیر طوفانهاي باد شرقی روي اسرائیل را مطالعه نموده و نشان دادند که طوفانها بیشتر در ماههاي بین اکتبر و می مشاهده می شوند و به عبارتی در فصول سرد بیشتر فعال می باشند.
انگلستادلر در رابطه با پهنهبندي مکانی فراوانی وقوع گردوغبارهاي جهان، نقش بستر دریاچهها و صحراي بزرگ آفریقا را به عنوان تولیدکنندگان اصلی گرد و غبار مهمتر میداند و اعتقاد دارد که صحراي شمال آفریقا بیش از هر بیابان دیگري در دنیا گردوغبار تولید می کند.
تاهسیونگلین در زمینه تأثیر طوفانهاي خاك شرقآسیا اظهار داشت، که در دهههاي اخیر روند طوفانهاي آسیا به طور چشمگیري یک روند افزایشی بوده و بیشتر این طوفانها در ماههاي مارس و می رخ دادهاست.
گودي و همکاران در زمینه طوفانهاي شمال آفریقا و اثرات نامطلوب زیست محیطی آن پژوهشهایی را به انجام رسانده و محدوده تأثیرگذاري گردوخاك ناشی از این طوفانها را تعیین نمودند.
هیم کوتیل با تجزیه و تحلیل خوشهاي داده هاي گردوغباري و با استفاده از ویژگیهاي زمانیومکانی آنها، چهار ناحیه اصلی که بیشترین فراوانی وقوع گرد و غبار در خاورمیانه را دارند مشخص نموده است.
اسکورز در مطالعهاي نشان میدهد که فرسایش خاکی توسط باد سالانه حداقل 161 میلیون تن خاك را در کانادا جابجا می کند که ارزش دلاري آن به 249 میلیون دلار میرسد.
علیجانی - - 1386 ضمن بررسی علل گرد و غبارها در ایران, نقشه پهنه بندي زمانی و مکانی گردوغبارها را ارائه داده است.
ذوالفقاري - - 1384 با تحلیل سینوپتکی سیستمهاي گردوغبار در غرب ایران مشخص نمود که فراوانی روزهاي گردوغباري در دوره گرم سال بیش از دوره سرد سال میباشد.
امیدوار - - 1383 در تحقیقی با عنوان بررسی و تحلیل همدیدي طوفانهاي ماسه در دشت اردکان یزد نشان میدهد که درکمفشارهاي دینامیک که با جبهه سرد همراهند جریانهاي قائم هوا سبب ناپایداري شدید جو و ایجاد طوفانهاي شدید ماسه در منطقه میگردد.
خسروي و همکاران - - 1384 پس از بررسی عوامل ژنتیکی بادهاي 120 روزه سیستان، نشان دادند طوفانهاي سریع با سرعت حدود 80 نات در ثانیه هنگامی رخ میدهد که منطقه ي چرخندگی مثبت بادهاي غربی در مجاورت زبانه کمفشار فرعی موسمی قرار گیرد.
همتی - 1374 - با استفاده از اطلاعات آماري 16 ایستگاه نواحی مرکزي و جنوب غرب کشور در فاصله سالهاي - 1981 – 1990 - علت طوفانهاي گردوخاك شدید جنوبغرب ایران را حضور سیستمهاي چرخندي که از نواحی شمالی عراق و مرکز عربستان منشأ گرفتهاند می داند. پس از وقوع خشکسالی در منطقه سیستان، نیز بر تعداد و شدت طوفان هاي گرد و خاك افزوده شده، به طوري که تعداد روزهاي با طوفان گرد و خاك از 8 روز در سال 1377 به 33 روز در سال 1378 و 74 روز در سال 1380 افزایش یافته است
با مطالعه طوفانهاي گردوخاك فراگیر ایران مرکزي نشان میدهد که مهمترین عامل وقوع این طوفانها سیستمهاي سینوپتیکی بوده و فراوانی روزهاي گردوغباري در فصول گرم سال بیش از فصول سرد میباشد. استان خوزستان در جنوبغرب ایران و در فاصله بین 47 درجه و 31 دقیقه تا 50 درجه و 39 دقیقه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ و 29 درجه و 58 دقیقه تا 33 درجه و 4 دقیقه عرض شمالی از خط استوا قرار گرفته است
به دلیل واقع شدن این استان در منطقه خشک جهان و همجواري با پهنههاي بزرگی از بیابانهاي همسایه به طور مکرر در معرض گردوغبارهاي شدید قرار میگیرد به طوري که در برخی از نقاط استان باعث تعطیلی مدارس, لغو پرواز هواپیما, بروز تصادفات فراوان به علت کاهش دید افقی و ... گردیده است. علاوه بر تاثیرات آنی و زودگذر فوق، این گردوغبارها اثرات نامطلوبی بر محیط زیست، فعالیتهاي اقتصادي و زندگی مردم منطقه میگذارند. با توجه به این امر هدف اصلی این تحقیق تحلیل آماري پدیده گردوغبار در اوقات مختلف سال و روند آن طی دوره آماري - 1996 – 2005 - در استان خوزستان میباشد.
شکل.1 موقعیت منطقه مورد مطالعه در کشور ایران
