بخشی از مقاله
چکیده
پدیده خشکسالی در مقایسه با سایر مخاطرات طبیعی دارای بالاترین اثرات مخرب بر محیط زیست می باشد، از جمله آلودگی محیط زیست می توان خشک شدن تالاب ها، قحطی، کاهش مراتع و تولید محصولات، و... را نام برد. خشکی و شرایط اقلیمی نامساعد تأثیرات نامطلوبی بر روی رویش گیاهی می گذارد.
تخریب خاک اراضی کشاورزی که بر اثر فعالیت های انسان و گاهی طبیعت اتفاق می افتد و موجب کاهش در عملکرد محصولات می شود. استفاده غیر اصولی از اراضی کشاورزی در این مناطق به دلیل افزایش جمعیت و نیازهای چوامع موجب کاهش توان تولید اراضی بوده و روند تخریب، رو به تزاید است. این مقاله که به روش مروری و با استفاده از منابع مکتوب و سایتهای اینترنتی تدوین شده است تلاش دارد ضمن معرفی پدیده خشکسالی و تأثیر آن بر محیط زیست و کشاورزی، پیامدهای مخرب و دلایل آن را در این ابعاد مطرح نماید.
مقدمه
خشکسالی یکی از بلایای طبیعی است که به طور بالقوه وقوع آن تحت هر رژیم بارش و دمایی امکانپذیر است. این رخداد در بین بلایای طبیعی به آهستگی، تدریجی، برگشتپذیر و گاه به سرعت آثار خود را آشکار میکند، خشکسالی غالبا به عنوان یک پدیده خزنده تلقی میشود
بر خلاف سیل و بارندگی پیش بینی زمان شروع و خاتمه خشکسالی بسیار دشوار میباشد. ممکن است هفتهها یا ماهها طول بکشد تا واقعا بتوان تشخیص داد که خشکی اتفاق افتاده است یا خیر، یا مدتها پس از شروع بارندگیها باز هم اثرات خشکسالی وجود داشته باشد
خشکسالی را میتوان به عنوان پدیدهای معرفی کرد که علاوه بر جای گذاشتن خسارات فراوان، خطر وقوع آن نیز در کلیه نقاط جهان نیزوجود دارد. امکان جلوگیری از وقوع پدیده خشکسالی وجود ندارد اما میتوان با انجام اقدامات مؤثر از اثرات این پدیده کاست
ایران به عنوان یکی از کشورهای واقع در کمربند خشک کره زمین با مشکل کمآبی، خشکسالیهای متناوب و نیز سیلهای مخرب و ویرانگر مواجه میباشد. رشد فزاینده جمعیت و تخریبهای ناشی از آن و نیاز این جمعیت روز افزون به محصولات کشاورزی و دامی و محدودیت آب و خاک به عنوان بستر اصلی تولیدات کشاورزی، مسئله کم آبی را به گونهای بسیار جدی فرا روی کشورمان قرار داده است. آمار گویای آن است که میزان آب در کشور ما در طول سالیان اخیر به طور مستمر رو به کاهش بوده است، به گونهای که سرانه آب از 4000 تا 5000 متر مکعب در دهه 30 شمسی به حدود 2000 متر مکعب در شرایط حاضر رسیده است و در صورت تداوم روند کنونی به کمتر از1000 متر مکعب در سال 1400 خواهد رسید
ایران را میتوان از نقطه نظر اقلیمی کشوری متفاوت دانست به طوریکه اقدامات اقلیمی در نواحی مختلف بسیار متفاوت و آشکار میباشد. کمی بارندگی و نوسانات شدید آن، سبب عدم اطمینان کافی جهت دریافت حداقل بارش مورد نیاز جهت مصارف کشاورزی، تأمین جریانهای سطحی و تغذیه آبهای زیرزمینی و مصارف انسانی میشود. علاوه بر روندی افزایشی از نظر تقاضا برای آب به سبب فعالیتهای صنعتی و کشاورزی و شرب، تغییرات اقلیمی مثل کاهش بارندگی که منجربه وقوع خشکسالیها میشود، در منابع آبی تأثیر منفی داشته و کشاورزی را تحت تأثیر قرار میدهد
خشکسالیهای اخیر باعث افزایش آسیبپذیری این خطر طبیعی شده است. میتوان با تحلیل سوابق تاریخی پدیده خشکسالی و با توجه به آمار و اطلاعات موجود در این زمینه، احتمال وقوع خشکسالی را در مناطق مختلف براورد نمود و طرحهایی را تدوین نمود که مشکلات ناشی از آن را نیز تا حد زیادی کاهش دهد
پدیده خشکسالی طی سالیان اخیر در کشور ما رخ داده و آثار و پیامدهای نامطلوب خود را نشان داده است. وضعیت بارندگی و محدودیت منابع آبی و شرایط اقلیمی کشور این واقعیت را نشان میدهد که باید برای پدیده خشکسالی برنامه داشت و به صورت انفعالی در زمان وقوع با آثار و پیامدهای آن مقابله ننمود علاوه بر این، لزوم افزایش راندمان استفاده از آب در کشاورزی، اصلاح الگوی مصرف و مدیریت آبیاری باید در نظر قرار بگیرد. دستیابی به تولید پایدار در کشور از طریق کشت ارقام مقاوم به خشکی، استفاده از روشها و شیوههای مناسب و کارامد آبیاری، بررسی نسبی کشت محصولات در هر منطقه و ... امکان پذیر است
مبانی نظری
خشکسالی و انواع آن
تاکنون تعاریف بسیاری از خشکسالی ارائه شده است که افزون بر 150 مورد می شود. بطور کلی خشکسالی شامل یک دوره پیوسته و پایدار - از چند ماه تا چندین سال - است که در این دوره مقدار آب موجود در منابع آبی منطقه به حد قابل توجهی کاهش می یابد و دچار کمبود می شود. ویژگیهای خشکسالی ممکن است در رژیم های مختلف آب و هوایی دنیا متفاوت باشد.
در مناطق گرمسیری و پرباران استوائی اگر مقدار بارش نسبت به نرمال سالیانه دچار کاهش نسبی گردد و خشکسالی هواشناسی در منطقه حاکم شود، این امکان وجود دارد که این کاهش تأثیر محسوسی بر روی منابع آبی منطقه نگذارد و به عبارتی از نظر هیدرولوژیکی خشکسالی اتفاق نیافتد. اما در مناطق حساس فراخشک و خشک، کاهش بارندگی تأثیر بسیار زیادی بر روی منابع آب میگذارد و در بسیاری از موارد خشکسالیهای هواشناسی با خشکسالیهای هیدرولوژیکی توأماً اتفاق میافتد.
از این رو شرایط خشکسالی ممکن است در مناطقی نظیر بریتانیا در حد یک دوره 21 روزه باشد، در حالیکه بسیاری از مناطق گرمسیری بطور منظم ماههای متوالی بسیار خشکی را تجربه میکنند. بنابراین تعریف جامع و دقیقی از خشکسالی که مورد پذیرش همگان باشد وکاربرد جهانی داشته باشد وجود ندارد. همه مناطق دنیا بطور موقت اما نامنظم از تکرار شرایط خشکسالی رنج میبرند، اما این وضعیت در مناطقی که از نظر اقلیمی بطور متوالی ولی نامنظم توسط سیستم های هوائی مختلف تحت تاثیر قرار میگیرند، حادتر است
برخلاف سیلاب که قابل اندازهگیری مستقیم میباشد، خشکسالیها اغلب اوقات بصورت توصیفی و کیفی ارائه میشوند. خشکسالیها با دیگر پدیدههای هواشناسی از نظر ویژگیهای زمانی تفاوت دارند. تعیین زمان آغاز و پایان خشکسالیها بسیار مشکل است.
پیچیدگی مسائل مرتبط با خشکسالی باعث شده است که نتوان این پدیده را به درستی تحلیل و بررسی نمود و نتایج حاصله نیز از دقت خوبی برخوردار نباشند. همین پیچیدگی باعث شده است که متخصصین مختلف روشهای متفاوتی را برای تحلیل و پیش بینی خشکسالی بکار ببرند که هر یک دارای نقاط ضعف و قوت خاص خود می باشد. از آنجائیکه وقوع این پدیده، تداوم، زمان آغاز و پایان خشکسالی و شدت و بزرگی آن همگی فرآیندهائی احتمالاتی می باشند، روشهائی که امروزه برای بیان این ویژگیها بکار برده میشوند نیز اغلب روشهای آماری احتمالاتی می باشند. تعاریف زیادی از خشکسالی ارائه شده است. یکی از تعاریف جامعی که از مقبولیت جهانی برخوردار است، خشکسالیها را در چهار دسته هواشناسی، هیدرولوژیکی، کشاورزی و اقتصادی- اجتماعی گروه بندی کرده است
خشکسالی هواشناسی یا اقلیمی
خشکسالی هواشناسی معمولا بر پایه میزان و درجه خشکی و طول دوره تداوم خشکی - در مقایسه با میزان طبیعی و نرمال بارش - بیان میگردد. در این جنبه از خشکسالی آنچه که باید مد نظر قرار گیرد ویژگیها و تفاوتهای اقلیمی است که باعث تفاوت بسیار در میزان بارش در نواحی مختلف میگردد
