بخشی از مقاله
چکیده:
واحد هاي صنعتی مهمترین قطب اقتصادي هر جامعه اي را تشکیل می دهند، تعطیلی و رکود بسیاري از واحدهاي صنعتی و یا فعالیت تعداد کثیري از آنها در ظرفیت هاي تولید بسیار پایین تر از ظرفیت اسمی شان از یک سو و همچنین عدم توان رقابت پذیري آنها در عرصه بازارهاي داخلی و خارجی از سوي دیگر، از مهمترین نارسایی هاي صنعت امروز مناطق مختلف است، به همین جهت بسیار اهمیت دارد که واحد هاي صنعتی از هر گونه مشکل و خطا دور باشند، در نتیجه عارضه یابی - آسیب شناسی - و تجزیه و تحلیل آن به وسیله درخت خطا نقش بسیار مهمی در پویا بودن و فعال بودن این قطب اقتصادي خواهد داشت.
جامعه آماري این پژوهش واحد هاي صنعتی مشابه از نظر تولید محصول - نوشابه سازي - موجود در شهرستان اردبیل می باشند. در این پژوهش به علت تعداد کم و محدود بودن واحدهاي صنعتی، جامعه آماري مورد بررسی به روش سرشماري - بررسی تمامی واحدهاي صنعتی، 2 واحد = نمونه آماري - انجام شده است.
در این پژوهش مشکلات مشترك واحدهاي صنعتی نوشابه سازي آرتامهنوش و بیرولا، شناسایی و یکی از این مشکلات - آسیب ها - ، انتخاب - استقبال کم مشتریان از محصولات یا پایین آمدن فروش - و علت یابی شد.
بر این اساس از طریق مصاحبه حضوري از مدیران واحدهاي تولیدي، 29 نوع آسیب داخلی و خارجی مشترك بین دو واحد، که باعث پایین آمدن فروش و در نتیجه رکود - ورشکستگی یا پایین آمدن بازده و بهره وري - واحدهاي تولیدي و صنعتی می شوند مورد مطالعه قرار گرفته و با طراحی پرسشنامه اي دقیق و چند هدفه، این پرسشنامه ها در اختیار واحدها قرار گرفته و توسط مدیران واحدها، - از1تا - 9 امتیازبندي شده اند.
آسیب هاي شناسایی شده، بوسیله درخت خطا، ارتباط بین آسیب ها براي پیشامد رکود واحدهاي صنعتی، ایجاد - رسم - و تحلیل شده و در بخش پایانی پژوهش حاضر، بر حسب اولویت بین عارضه هاي - آسیب هاي - استراتژیکی که عدد امتیازدهی شان از 7 تا 9 بود، راهکارهاي اجرایی براي رفع یا کاهش اثرات منفی پیشنهاد گردیده است.
١. مقدمه
هدف از عارضه یابی سازمان، تغییر و توسعه سازمان است. در حقیقت می توان گفت: عارضه یابی سازمان، یک روش خاص تحلیل سازمانی است که بر عملکردهاي سازمانی تاکید کرده تا به بهبود عملکرد سازمان دست یابد. اینکه با چه مدلی و چه روشی عارضه یابی انجام شود، به نوع سازمان و مسائلی که با آن روبروست بستگی دارد. وظیفه اصلی عارضه یابی عبارت است از ایجاد یک شناخت از سازمان و تاثیر عملکرد درونی بر کل سازمان به همراه ساده سازي فرآیندهاي سازمان.
مدل سازي و آنالیز سیستم به کمک درخت خطا اولین بار در سال 1962 در آزمایشگاه بل و تحت نظارت نیروي هوایی آمریکا مطرح شد و امروزه به عنوان یکی از پرکاربردترین روش ها در حوزه مدل سازي حالات خرابی سیستم، ارزیابی، تشخیص و مکان یابی عیوب سیستم در سطح وسیعی از رشته هاي مهندسی مورد استفاده قرار گرفته است. درخت خطا یک دیاگرام سلسله مراتبی است که بصورت استنتاجی از روي ساختار عملکردي یک سیستم ترسیم می شود و در آن تمامی راه هاي ممکن براي خرابی سیستم - شامل علل و عوامل نامطلوب - به تصویر کشیده می شود.
عارضه هاي - آسیب هاي - واحد هاي صنعتی در مطالعات مختلفی آمده اند ولی در هیچ تحقیقی تحلیلی بر اساس درخت خطا صورت نگرفته است تا بتوان ضریب وزنی - تاثیر - هر یک از زیر عوامل را در رکود یا تعطیلی واحد هاي صنعتی سنجیده و تحلیل کرد، بدین جهت هدف این پژوهش شناسایی آسیب هاي واحدهاي تولیدي و صنعتی و تحلیل عوامل این آسیب ها به روش درخت خطا است و نیز ارائه رهنمودهایی جهت اتخاذ تدابیر و سیاست هاي پیشگیرانه و احتیاطی جهت رفع و یا کاهش این آسیب هاي احتمالی می باشد.
٢٫١. بیان مساله
مطالعات عارضه - آسیب - یابی با شناسایی مسایل و مشکلات سازمانها و تعیین علل اصلی و ریشه اي بروز آنها یکی از عوامل مهم ایجاد تحولات سازنده و یا بهبود عملکرد عملکرد هستند، که راه را براي طراحی و بکارگیري راهکارهاي موثر حل مسئله و بهبود وضعیت هموار کرده و سازمان را در مسیر کامیابی و تحول قرار می دهند. براي اینکه داده هاي مورد نیاز جهت حصول شناخت نسبت به سازمان، مستقل از روش جمع آوري، داراي جامعیت لازم بوده و بتوان تمام ابعاد متشکله سازمان را پوشش دهد، تبعیت از یک مدل ضروري است
تکنیک FTA را می توان خیلی ساده به عنوان یک روش تحلیلی در نظر گرفت که در آن وضعیت نامطلوبی از سیستم - معمولا وضعیتی که از نقطه نظر ایمنی بحرانی تلقی می شود - مشخص شده و سیستم در ضمینه محیطی و عملیاتی خود تحلیل می شود تا تمامی راه هاي واقعی که منجر به بروز رویداد نا مطلوب می شود، کشف گردد. درخت خطا مدل گرافیکی از ترکیبات سري و موازي خطاهایی است که باعث وقوع رویداد نا خواسته از پیش تعریف شده اي می گردد. خطاها ممکن است رویدادهایی باشند که مرتبط با شکست سخت افزاري قطعات، خطاهاي انسانی و یا هر رویداد دیگري باشد.
بنا بر این درخت خطا ارتباط منطقی رویدادهاي پایه اي که منجر به رویداد راس می شود را ترسیم می کند. نکته قابل توجه این است که درخت خطا به تنهایی یک مدل کمی نیست، بلکه یک مدل کیفی است که می توان آن را به طور کمی ارزیابی نمود. خروجی درخت خطا در اصل یک رویداد دودوئی است، یعنی به دو حالت شکست یا موفقیت، خلاصه می شود
براي بهبود وضعیت واحد هاي صنعتی، شناخت و تشخیص بیماري هاي واحد صنعتی مقدم بر هر فعالیت و اقدامی است چون براي بهبود و نوسازي واحد صنعتی راهکارهاي مختلفی مطرح است اینکه کدام یک از راهکار ها مناسب است و همچنین اولویت با کدام یک از آنهاست نیازمند این است که بدانیم راهکار قرار است کدام مشکل یا مسئله را حل کند و لذا این امر نیازمند تشخیص صحیح و علمی مشکلات و محدودیت هاي واحد هاي صنعتی براي رشد و توسعه و افزایش توان رقابت پذیري است و عارضه یابی پاسخ به این نیاز بنیادي و مقدم بر سایر تلاش ها و اقدامات بهبودي سازمانی است
٣٫١. اهمیت موضوع
بسیاري از بنگاه هاي کوچک و متوسط زیر ساخت هاي لازم براي حرکت به سوي سرآمدي را ندارند و لازم است قبل از ایجاد هر تغییر یا حرکت به سوي تعالی به شناخت وضعیت موجود و شکاف ها تا وضعیت مطلوب بپردازند. عارضه یابی سازمان با شناخت و بازبینی جامع و نظام مند فعالیت هاي سازمان، به شناسایی تنگناها و مشکلات سازمان ها می پردازد و با ارائه راهکار هایی به سازمان ها کمک می کند تا در جهت ارتقاي اثر بخشی سازمانی گام بردارند. واحد هاي صنعتی مهمترین قطب اقتصادي هر جامعه اي را تشکیل می دهند به همین جهت بسیار اهمیت دارد که واحد هاي صنعتی از هر گونه مشکل و خطا دور باشند در نتیجه عارضه یابی و تجزیه و تحلیل آن به وسیله درخت خطا نقش بسیار مهمی در پویا بودن و فعال بودن این قطب اقتصادي خواهد داشت.
٢. ادبیات و پیشینه تحقیق
درخت خطا:
تعریف مفهومی: درخت خطا مدل گرافیکی از ترکیبات سري و موازي خطاهایی است که باعث وقوع رویداد نا خواسته از پیش تعریف شده اي میگردد.
تعریف عملیاتی: با استفاده از درخت خطا به ارزیابی و تحلیل عارضه هاي واحد هاي صنعتی پرداخته می شود.
عارضه یابی - آسیب شناسی - :
تعریف مفهومی: درك و شناخت کامل از وضعیت موجود و پیداکردن مسائل و مشکلات آن و در نتیجه بهبود وضعیت موجود.
تعریف عملیاتی: براي عارضه یابی از 14 مدل مختلف - هفت اس مکنزي، استرالیا، کسب و کار براون، کارت امتیازي متوازن شده، کانادا، تجانس، کیفیت دمینگ، تعالی سازمانی بر مبناي الگوي بنیاد مدیریت کیفیت اروپا EFQM، هوشین کانري، عارضه یابی فردي و گروهی، سیستم هاي باز، جایزه کیفیت رئیس جمهور، تیچی، شش جعبه ابزار شبکه - می توان استفاده کرد که در تحقیق حاضر از یک مدل خاص استفاده نخواهد شد و به صورت ترکیبی از چندین مدل براي عارضه یابی - مدل کسب و کار براون - استفاده می شود.
رویداد خطا:
این رویداد که معمولا همراه با رویدادهاي دیگر نشان داده می شود نشانگر وجود یک شرط همراه با رویداد مورد نظر می باشد.
رویداد شرطی:
رویداد ناخواسته اي است که هدف عمده آنالیز درخت خطا یافتن علل بوجود آورنده آن است. شرایط یا محدودیت هاي خاصی که براي هر عملکرد منطقی بکار می رود.
رویداد اصلی /راس /نهایی:
رویدادي است که در بالاترین نقطه درخت خطا جاي می گیرد و علل بوجود آورنده آن شناسایی و آنالیز می گردد.می توان گفت رویداد اصلی رویدادي است که تحلیلگر بدنبال یافتن علل و راههاي بوقوع پیوستن آن است.
رویداد میانی:
هر رویدادي به استثناي رویداد اصلی که مورد آنالیز قرار گرفته و علل بوجود آورنده آن تعیین می گردد رویداد میانی است.یا به عبارت دیگر رویداد خطایی که به علت وقوع رویدادهاي قبلی - از طریق عملکردهاي منطقی - رخ می دهد.
رویداد پایانی بسط نیافته - توسعه نیافته - :
رویدادي است که به علت عدم دسترسی به اطلاعات یا به دلیل کم اهمیت بودن آن توسعه نیافته است. رویدادي است که تجزیه بعدي آن در بهبود درك مساله نقشی ندارد و یا اینکه در تحلیل فعلی نیازي به تجزیه آن نباشد. این رویداد شبیه رویداد پایه است اما نماد آن متفاوت است و تفاوت آن با رویداد پایه در این است که ممکن است در تحلیل هاي آینده توسعه یابد.
رویداد پایانی خارجی:
رویدادي که معمولا انتظار وقوع آن می رود.
رویداد پایانی پایه اي:
رویدادي است که نمی توان علل بوجود آورنده آن را تعیین کرد و یا خطاي اولیه اي است که نیاز به توسعه بیشتر ندارد.
عارضه هاي خارجی:
منظور از عارضه هاي خارجی مجموعه عوامل و عارضه هایی هستند که ناشی از عوامل بیرونی بوده و واحد صنعتی را تحت فشار قرار می دهد و این عوامل تحت کنترل نمی باشند. عوامل خارجی شامل عواملی است که مدیران دخالت مستقیمی در روند تحولات آن ندارند ولی این محیط می تواند بر روند عملکرد فعالیت هاي شرکت از زوایاي سیاسی، قانونی، اقتصادي، اجتماعی، تکنولوژیکی و... کاملا موثر باشد.
عارضه هاي داخلی:
منظور از عارضه هاي داخلی در واحدهاي صنعتی و تولیدي، ضعف آنها می باشد که این ضعف ها تحت کنترل هستند. عوامل داخلی عواملی هستند که مربوط به درون شرکت یا سازمان هستند و برخلاف عوامل خارجی در کنترل مدیریت سازمان می باشند.
عارضه هاي استراتژیک:
منظور از عارضه هاي استراتژیک، ضعف هاي درونی و تهدیدهاي بیرونی می باشند که بر آینده - بلند مدت - واحدهاي صنعتی اثرگذار هستند.
عارضه هاي پایانی پایه اي:
عارضه هایی در سطح جزئی قابل تجزیه و تحلیل بیشتر نباشد.
عارضه هاي پایانی بسط نیافته:
عارضه هایی که هر چند می توان مورد تجزیه و تحلیل بیشتر قرار گیرد ولی بنا به دلایلی صورت نمی گیرد.
