بخشی از مقاله
چکیده
حوادث طبیعی بدون آنکه بشر قادر به تأثیرگذاری مستقیم بر آن باشد رخ میدهند و زندگی اجتماعی را
مختل میسازند. در بین حوادث طبیعی، شاید هیچکدام به اندازه فجایع ناشی از زلزله در شهرهای ایران هولناک نبوده است.
ازاین رو، در مقاله حاضر، به بررسی میزان آمادگی واکنش و رویارویی خانوارهای شهر سیرجان در برابر زلزله پرداخته شده است تا با بررسی آن راهکارهای مناسبی ارائه گردد. با توجه به مبانی نظری موجود، دو فرضیه بدین عبارت ارائه شد:
-1 میزان آمادگی واکنش و رویارویی اجتماعات محلهای شهر سیرجان در برابر زلزله از تفاوت معناداری برخوردار است.
-2 بین میزان آمادگی واکنش و رویارویی اجتماعات محلهای شهر سیرجان و وضعییت اقتصادی- اجتماعی رابطه وجود دارد.
جهت آزمون فرضیهها، مفهوم آمادگی واکنش و رویارویی از طریق روش شاخصسازی، تکنیکهای AHP و SAW در قالب 14 معرف تعریف عملیاتی شد. دادههای مورد نیاز از طریق پرسشنامه و روش نمونهگیری خوشهای، و از350 خانوار نمونه - بر حسب روش کوکران - بدست آمد واز طریق روشهای همبستگی پیرسون و اسپیرمن، واریانس یک طرفه وآزمون توکی تحلیل شد. نتایج بررسی فرضیه اول نشان داد که محلات از نظر آمادگی با یکدیگر تفاوت معنادار ندارند و فرضیه دوم مبنی بر رابطه میزان آمادگی واکنش و رویارویی با وضعیت اقتصادی - اجتماعی تایید میشود.
-1 مقدمه
-1-1 بیان مسئله
شهرنشینی و توسعه سریع، بدون در نظر گرفتن مسأله ایمنی در مقابل بلایا صورت گرفته است. بهطور کلی رشد و پیشرفت شهری تسهیلات و امکانات، سلامتی را افزایش داده است اما هرگز تسهیلات، ایمنی در برابر بلایا را افزایش نداده است. لذا با توجه به ارتباط متقابل و وابستگی عناصر و اجزاء شهری به یکدیگر، آسیبپذیری نیز دربر گیرنده تمامی عوامل موجود در یک شهر میشود. به عبارت دیگر سوانح بر تمامی اجزاء یک شهر اثر میگذارند؛ سیستمهای شهری تحت تأثیر آسیبپذیری سوانح از جمله زلزله هستند؛ وقوع زلزله کارکرد هر یک از سیستمهای شهری را میتواند مختل یا متوقف کند. بروز اختلال در هریک از سیستمها ادامه کارکرد سایر سیستمها را با مشکل مواجه میسازد. بنابراین پدیده آسیبپذیری شهری کل سیستم را دربر میگیرد و از این رو خطر بروز حادثه را افزایش میدهد
هنگام وقوع زلزله در مدت زمان کم به علت ناپایداری عناصر و فضاهای شهری در برابر نیروی زلزله و عدم آمادگی مردم، آسیبهای فیزیکی به اشکال گوناگون در محیط شهری حاصل میگردد. آسیبهای فیزیکی، سبب ایجادآسیبهای اجتماعی و اقتصادی و از کار افتادن سیستم شهری میگردند میزان آسیبپذیری و بحرانهای ناشی از زلزله به رفتار و میزان آمادگی شهرها و جوامع بستگی دارد لذا برای کاهش اثر بحرانها و نیل به جامعهای پایدار لازم است که ارتقای آمادگی بطور جدی مورد توجه قرار گیرد.
از آنجا که شهر سیرجان در پهنه با خطر متوسط قرار دارد. لیکن از یکطرف، با وجود احتمال گسلهای فرعی ناشناخته و وجود نداشتن اطمینان قطعی از عدم وقوع زلزله های شدید در این شهر؛ و از طرف دیگر رشد و توسعه شهر سیرجان در دو دهه اخیر و تبدیل آن از شهری کوچک - زیر 100 هزار نفر - به شهری میانی 100 - تا 250 هزار نفر - و نیز ادامه روند رشد آن، بکارگیری تمهیدات برنامه ریزی شهری را جهت کاهش آسیب پذیری آن در برابر زلزله های احتمالی بیش از پیش لازم می شمارد. بر این اساس، سوالات اصلی این تحقیق بشرح ذیل ارائه گردید:
-1 آیا میزان آمادگی واکنش و رویارویی اجتماعات محلهای شهر سیرجان در برابر زلزله از تفاوت معناداری برخوردار است؟
-2 آیا بین میزان آمادگی واکنش و رویارویی اجتماعات محلهای شهر سیرجان و وضعییت اقتصادی-اجتماعی رابطه وجود دارد؟
-1-2 مبانی نظری و پیشینه پژوهش
بحران یک انقطاع جدی در عملکرد جامعه، به علت زیانهای گسترده انسانی، مادی یا محیطی است که از توانایی جامعه تأثیر پذیرفته برای مقابله با آن تنها با تکیه بر منابع خودش فراتر میرود
بحران یعنی تهدیدی جدی نسبت به ساخت های زیر بنایی و یا ارزشها و هنجارهای اساسی، که مورد ادراک ذینفعان بوده و تحت فشار زمانی و محدودیت گزینهها در شرایط عدم قطعیت شدید، و احساس کاهش کنترل، اتخاذ تصمیمات حیاتی، دقیق و پر هزینه را الزامی میسازد. مهمترین عواملی که در هنگام بروز زلزله منجر به بروز بحران میشود، آسیب پذیری کالبدی ابنیه میباشد
بنابراین امروزه مدیریت بحران چرخهای از مراحل مختلف را در بر میگیرد، شامل، کاهش اثرات، آمادگی، امداد، بهسازی و بازسازی
در این چرخه آمادگی مرحلهای است که پیش از وقوع صورت میگیرد. مفهوم آمادگی بحران بسیار واضح و روشن است. مقصود آن عبارت از حصول اطمینان به اینکه در زمان بحران باسیستمها، روشها و منابع به طور صحیح در محل حاضر شده و به توانمندی آسیبدیدگان در برخورد با بحران کمک نماید - بیرودیان،:1385 - 145آمادگی شامل اقداماتی با هدف بهبود ایمنی زندگی هنگامی که یک فاجعه رخ میدهد میباشد
در جایی دیگر آمادگی شامل توسعه و تست منظم از سیستمهای هشدار و برنامه-ریزی برای تخلیه و یا دیگر اقدامات است که در طول یک دوره هشدار فاجعه باید گرفته شود. این عمل برای به حداقل رساندن پتانسیل از دست دادن زندگی و آسیبهای فیزیکی است.
انسان در طول تاریخ همواره با زلزله به عنوان سانحهای طبیعی مواجه بوده و زیانهای اجتماعی و اقتصادی فراوانی را بر اثر آن متحمل شده است. آنچه زلزله را به سانحه تبدیل میکند عدم آگاهی انسان و ناتوانی در مواجه و برخورد با آن است.
از دیدگاه برنامهریزی شهری، زلزله، انهدام زندگی کسانی است که به جرم فقر، محکوم به ساختن شهرهای بدون برنامه و مساکن ارزان قیمت و غیرمقاوم هستند. - زنگیآبادی و همکاران، - 8 :1387
مفاهیم و تعاریف آسیب پذیری از نظر تعداد بیشمار و از نظر لغوی متفاوتند ولی در سادهترین و پرکاربردترین حالت به معنای درجه زیان حاصل از یک پدیده بالقوه آسیبرسان به کار رفته است
میزان حساسیت یک جامعه در مقابل حوادث و سوانح از یک سو و بزرگی اندازه ضایعات و خسارات در هنگام وقوع از سوی دیگر را آسیب پذیری میگویند
