بخشی از مقاله
چکیده
استان ارس به علت موقعیت جغرافیایی آن و قرارگیري در عرض هاي جغرافیای ی پایین، همواره در معرض پد یدهي گردوخاك قرار دارد، از این رو شناخ ت چگونگی پید ایش این گردوخاكها میتواند در امکان کاه ش اثرات زیانبار این پدیده د ر منطقه مفید باشد. در این پژوهش با استفاده از دادههاي روزهاي همراه با گردوخاك در یک دورهي آماري 10 ساله - 1 993-2002 - سه ایستگاه شیراز، آباده و فسا، ویژگی هاي آماري توفانهاي گردوخاك مورد بررس ی قرار گرفت. از سه ایستگاه مذکور، ایستگاه فسا براي تحلیل همدیدي انتخاب شد. نتایج پژوهش نش ان داد که بی شترین فراوانی وقوع گردوخا ك در طول دورهي آماري در ایستگاه شیراز با 96 روز و کمترین فراوانی وقوع این پدیده در ایستگاه آباده با 1 روز بوده است. همچ نین در استان فارس وقوع گردوخاك کمتر از میانگین کلی بوده و پراکنش وقوع گردوخاك زیاد بوده اس ت. این پژوه ش نشان داد که سامانههاي اصلی ایجاد گردوخاك در منطقه از شرایط همدیدي زیر پیروي میکنند: -1 در تراز سطح دریا وجود مرکز کمفشار بر روي عربستان و عراق، موجب انتقال ریزگردها به جو منطقه میشوند. -2 د ر تراز 500 هکتوپاسکال، قرارگیري منطقه در جلوي فرود با آرایش غربی- شرقی، گردوغبار بیابان عربستان را به جو استان سرازیر کرده است.
واژگان کلیدي: استان فارس، تحلیل آماري، تحلیل همدیدي، گردوخاك.
-1 مقدمه
کشور ایران در منطقه ي خشک جهان قرار گرفته و بیش از 50 درصد آن بیابان و خشک میباشد. از طرفی، طوفانهاي گردوخاك همواره باع ث ایجاد مشکلاتی در نواحی بیابانی جهان از جمله نواحی خشک ایران ش دهاند - دهقانپورفرشاه، . - 1384 طوفان ماسه و گردوغبار تودهي عظیمی از ذرات بادرفت است که توسط باد جابهجا میشود - اختص اصی، . - 1383 طوفانهاي ماسه و گردوغبار نه تنها در ایران بلکه در سایر کشورهاي آسیایی، آفریقایی و آمریکایی موج ب بروز خسارتهاي مالی و جانی فراوانی شده است lin - ، . - 2002 در سال 1993 در طوفان سیاه شمال چین 85 نفر کشته و حدود 37300 0 هکتار از محصولات زراعی تخریب گردید youlin - ، . - 2002 پدیدهي گردوغبار در ایران پدیدهاي است جدید و نوظهور که به دو - سه سا ل اخیر مربوط میشود - ادارهي کل هواشناسی تهران، . - 1388 به دلیل م وقعیت جغرافیایی ایران در کمربند خشک و نیمهخشک ج هان، این کشور مکررا در معرض سیستمهاي گردوغبار م حلی و همدید قرار دارد - ذوالفقاري وعابدزاده، . - 1384 در سطح جهانی و داخلی مطالعات زیادي در مورد توفانهاي گردوخاکی و ماسهاي صورت گرفته ا ست: - 2005 - wang، Di
و هم کاران - 2008 - ، علیجانی - - 1 376، حسینی - - 1379، کاویانی - - 1380، امیدوار - 1385 - ، خس رويوهمکاران - - 1387 و لشکريوکیخسروي - - 1387 بر رو ي ویژگیهاي فیزیکی ذرات گردوغبار، علل وقوع گردوغبار، تأثیر گردوغبار بر کیفیت هوا، عوامل همدید این نوع توفانها از نظر منشأ ت شکیل، و الگوها و مدلهاي همدیدي مطالعاتی را انجام داد هاند. واقع شدن کشور در ناح یهي خشک ج هان که کمتر از 13 درصد متوسط بارشهاي سیارهي زمین را دریافت م یکند و بیش از 50 درصد از آن را بیابان پوشانده است و نی ز بیش از 11میلیون هکتار ماسهزار در آن وجود دارد، زمینه را براي طوفانهاي گردوخاك و ماسهاي فراهم میکند - دهقانپورفرشاه،. - 1384 از آنجایی که طوفان هاي گردوخاکی در استان فارس مسائل و مشکلاتی را در رفت وآمد - به دلیل کاهش دید افقی - ، بروز تصادف ، گسترش بیابانها و نواحی خشک، از بین بردن زمینهاي کشاورزي، بوجود آوردن مشکلات و بیماريهاي تنفسی ، قلبی و غیره به دنبال دارد، لذا در این پژوهش مورد تأ کید قرار گرفته است. هدف از این پژوهش، شناخت چگونگی و شرایط پیدایش توفانها ي گردوخاکی د ر استان فارس از لحاظ همدیدي و آماري است تا با توجه به آن بتوان زمان وقوع این نوع توفانها را پیشبینی کرد و با ارائهي راهکارها و اقدامات اساسی در این زمینه، اثرات زیانبار این پدیده را در منطقهي مورد مطالعه کاهش داد.
-2 مواد و روش ها
در این پژوهش، از دادههاي بلند مدت تعداد روزهاي داراي توفان گردوخاکی سه ایستگاه هواشنا سی سینوپتیک شیراز به عنوا ن نمایندهي مرکز استان، فسا به عنوان نمایند هي جنوب استان و آباده به عنوان نمایندهي شمال استان در یک دورهي آماري مشترك 10ساله - 1993-2 002 - استفاده گردید. پ س از بازسازي دادههاي مفقوده با روشهاي آماري مناسب، تحلیل آماري بر روي دادهها انجام گرفت. این تحلیل در دو بخش تحلیل توصیفی و تحلیل روندي انجام شد. در تحلیل توصیفی دا دهها، آمارههاي توصیفی شامل مد، میانه، میانگین، انحراف معیار، واریانس و شاخصهاي شکل توزیع - چولگی و کشید گی - در محیط Spss مورد تحلیل قرار گرف ت. روند خطی دادهها به منظور ارائهي مدل مناسب براي پیشبینی در محیط Exel مورد واکاوي قرار گرفت. این تحلیلها - توصیفی و روندي - اغلب در مقیاس سالانه، ماهانه و فصلی انجام شده است. به منظور مطالعه و شناخت دقیق دلایل همدیدي وقوع توفانهاي گردوخاکی منطقه ي مورد م طالعه، به علت محدودیت صفح ات مقاله ابتدا از بین سه ایستگاه مورد مطالعه، ایستگاه فسا به عنوان نمایندهي استان انتخاب شده و در دورهي آماري مشترك - 1993-2002 - سالهایی که داراي بیشترین فراوانی وقوع گردوخاك بودند، مشخص شدند، سپس بر اسا س کمترین میزان دید افقی و بیشترین سرعت باد؛ روزهایی به عنوان روزهاي نماینده انتخاب گردید. در روزهایی که دید افقی و سرعت باد یکس ان بودهاند، روز شروع توفان به عنوان روز نماینده انتخاب گردید. در روز هایی که سرعت باد، زیاد و دی د افقی کم بود، دید افقی ملا ك انتخاب روز نماینده بوده است. در روزهاي نماینده، نقشهي همفشارهاي تراز سطح دریا و همارتفاعهاي تراز 500 هکتوپاسکال جو که در مجموع 44 نقشه را تشکیل میدادند مورد واکاوي قرار گرفت. در این تحلیل، ابتدا الگوهاي همدیدي نقشههاي دو روز قبل از توفان گردوخاك که در مجموع چهار نقشه را تشکیل میداد تشخیص داد ه شد و عامل یا عوامل همدی دي گردوخاك بدست آمد. سپس الگوهاي مولد توفانهاي گردوخاکی به تفکیک براي سطح زمین و سطوح فوقانی جو اس تخراج گردیدند.
-3 یافته هاي پژوه ش
.3-1 نتایج بررسی ها ي آماري
بررسیه اي آماري نشان دادند که 69 2 روز گردوخاك در ایستگاههاي مورد برر سی رخ داده اس ت. کمترین روزهاي گردوخاکی اتفاق افتاده به ترتیب در ایستگاههاي آبا ده و فسا با 59 و 127 روز میباشد. بیشترین فراوانی وقوع روزهاي گردوخاك دورهي 10 ساله در ایستگاه آباده در ماه ژوئن با 12 روز و کمترین فراوانی وقوع در ماههاي ژانویه و آگوست با 1 روز گردوخاك بوده است. در ایستگاه فسا، بیش ترین فراوانی وقوع دورهي 10 ساله در ماه جولاي با 29 روز و کمترین فراوانی وقوع در ماه اکتبر با 4 روز گردوخاك میباشد. بیشترین روزهاي گردوخاکی اتفاق افتاده در ایستگاه
شیراز، 506 روز بوده است. بیشترین فراوانی وقوع در دورهي مورد مطالعه، در ماه می با 96 روز و کمترین فراوانی وقوع در ماه دسامبر با 6 روز بوده است.
الف: تحلیل توصیفی دادهها
در ایستگاه فسا، میانگین روزهاي گردوخاکی 13روز، پراکندگی دادهها نسبت به میانگین - انحراف معیار - 11روز، ضریب چولگی1/33 و ضریب کشیدگی ./598 میباشد، از لحاظ شاخصهاي شکل توزیع - چولگی و کشیدگی - ، همهي ماهها به جز ماههاي آگوست و اکتبر از توزیع نرمالی برخوردارند. وقوع روزهاي گردوخاکی در طول ماهها داراي چولگی به سمت راست هستند که این ضریب چ ولگی مثبت اس ت. از نظر کشیدگی به جز ماه اکتبر، دیگر ماهها داراي کشیدگی کمی هستند. در ماه اکتبر، کشیدگی زیاد است. در ایستگاه شیراز، میانگین روزهاي گردوخاکی 1 5روز، پراکندگی داده- ها از میانگین - انحراف معیار - 16روز، ضریب چولگی ./651 و ضریب کشیدگی -./2 94 می باشد. از لحاظ شاخ صهاي شکل ت وزیع، ماههاي ژانویه، فوریه، مارس، آگوست، سپتامبر و اکتبر از توزیع نرمالی برخوردارند. ماه می داراي چولگی به سمت چپ میباشد به این معنی که وقوع طوفانهاي گردوخاکی از میانگین کلی بیشتر بوده است، ماههاي آوریل ، ژوئن، ج ولاي، نوامبر، دسامبر و سالانه، داراي چولگ ی به سمت راست هستند. از لحاظ کشیدگی، دادههاي ایستگاه به طور کلی داراي کشیدگی کمی هستند. در ایستگاه آباده، میانگین روزهاي گردوخاکی 6 روز، پراکندگی دادهها نسبت به میانگ ین - انحراف معیار - 4روز، ضریب چولگی 1/ 6 و ضریب کشیدگی3/4 م ی باشد، از لحاظ شاخصهاي شکل توزیع، ماههاي ژانویه، آوریل، می، جولاي، آگوست، سپتامبر، اکتبر، نوامبر و سالانه، داراي چولگی به سمت راست هستند. ماههاي مارس و ژوئن، از توزیع نرمالی برخوردار بودهاند. به طور کلی میتوان نتیجه گرفت اکثر دادهها از لحاظ شاخصهاي شکل توزیع داراي چولگ ی به سمت راست و کشیدگی کم بودهاند به این معنی که در استان فارس وقوع گردوخاك کمتر از میانگین کلی بوده است و پراکنش وقوع گردوخا ك زیاد بوده است.
ب: تحلیل روندي داده ها
در ایستگاه آباده از سال 19 93 - 2002 یک روند کاهشی وقوع گردوخاك با شیب نسبتا زیاد مشاهده گردید - شکل . - 1 ضریب تعیین در این ایستگاه برابر با . /.289 میباشد . - R2 =. /. 289 - در ایستگاه فسا از سال 1993 -2002 یک روند افزایشی وقوع گردوخا ك با شیب نسبتا زیاد مشاهده گردید - شکل . - 2 ضریب تعیی ن در این ایستگاه نیز برابر با . /.24 9
