بخشی از مقاله
چکیده
با استفاده از آماربرداری صد در صد محدودهای به وسعت 50 هکتار از ذخیرهگاه جنگلی چهارطاق در زاگرس مرکزی اندازهگیری و پارامترهای کمی و فراونی پایهها ثبت گردید. در این مطالعه برای بررسی ساختار از شاخصهای کلارک و اوانز، آمیختگی و اندازه مساحت تاجپوشش استفاده شد. با توجه به نتایج بدست آمده، میانگین شاخص کلارک و اوانز 0/853 محاسبه شد که نشان دهنده توزیع کپهای است.
میانگین شاخص آمیختگی 0/638 محاسبه شد. نتایج بهدست آمده از این پژوهش نشان داد که با توجه به این موضوع که اکثر درختان و درختچههای موجود در منطقه به ترتیب زالزالک، راناس و زبان گنجشک میباشد، این گونهها با توجه به تعداد زیاد غالباً در کنار پایههای همجنس خود قرار دارند. این در حالیست که گونههای دیگر مثل محلب و شیرخشت با توجه به تعداد کم اکثراً با پایههای غیر همجنس خود اختلاط دارند.
همچنین مقدار میانگین شاخص اندازه مساحت تاجپوشش برای مجموع درختان و درختچهها برابر با 0/422 محاسبه شد. نتایج بهدست آمده از این شاخص نیز نشان داد گونههای ارس، زبان گنجشک و بلوط دارای چیرگی زیادی نسبت به درختان مجاور خود هستند، در حالی که گونههای دافنه، شیرخشت و بادام به صورت مغلوب در توده ظاهر شدهاند. به طور کلی نتایج این تحقیق نشان داد که بلوط ایرانی - برودار - حتی در یک سیستم جنگلی پیچیده و شرایط زیست مناسب از الگوی کپهای پیروی میکند.
مقدمه
در اکوسیستمهای جنگلی واژهی "ساختار جنگل" چیدمان فضایی یکسری از ویژگیهای درختان از جمله سن درخت، ابعاد، گونه، جنسیت - در رابطه با گونههای دوپایه - و مواردی از این دست را مورد بررسی قرار میدهد . تشریح ساختار جنگل باید بر اساس یک تعریف واضح از "ساختار جنگل" پایهگذاری شود. به این منظور، محققین مختلف، ساختار جنگل را به سه ویژگی زیر تقسیم کردهاند.
الف- تنوع موقعیت مکانی درختان که بیان کنندهی الگوهای پراکنش منظم، تصادفی، کپهای و یا ترکیبی از آنها است. وقتی حضور یک فرد بر حضور فرد دیگر تاثیر زیادی نداشته باشد پراکنش این افراد تصادفی است. پراکنش منظم معمولا زمانی به وجود میآید که قلمرو افراد معین بوده و این محدودهها برابر و یکسان باشد. این در حالی است که اگر اکثر یا تمام افراد یک جمعیت تمایل به حضور در قسمتهای خاصی از محیط داشته باشند، پراکنش آن از الگوی کپهای پیروی میکند
شکل.1 انواع الگوی مکانی
ب- تنوع آمیختگی که چیدمان فضایی نوع گونهها را مورد بررسی قرار میدهد. در شکل 2 حالتهای مختلف آمیختگی گونهای نشان داده شده است.
شکل .2 آمیختگی گونهای کم سمت چپ و آمیختگی گونهای زیاد سمت راست
ج- تنوع ابعاد درختان که در برگیرندهی چیدمان مکانی مشخصههایی از قبیل قطر، ارتفاع و سطح تاجپوشش است. در شکل 3 حالتهای مختلف تنوع ابعاد نشان داده شده است.
شکل .3 تنوع ابعاد کم سمت چپ و تنوع ابعاد زیاد سمت راست
موقعیت مکانی درختان موجود در جنگل بر رژیمهای نوری تاثیرگذار هستند. از طرفی دیگر، تعداد و الگوی توزیع گونه-های مختلف درختی بر روی ترکیب لاشبرگها و در نتیجه تنوع فعالیت موجودات هوازی و غیرهوازی اثر میگذارند و همچنین اختلاف ابعاد عمودی و افقی درختان که حاصل موقعیت مکانی درختان، آمیختگی گونهای، توزیع سنی و رقابت بین درختان است به طور مستقیم و غیر مستقیم بر روی غنای گونههای گیاهی و جانوری اثرگذار است
با مطالعه ساختار جنگلهای طبیعی میتوان روش رسیدن به یک ساختار مطلوب را مشخص کرد. به گونهای که با استفاده از عملیات جنگلشناسی مناسب و شبیهسازی ساختارهای طبیعی در تودههای تحت مدیریت، میتوان به حفظ تنوع بیولوژیکی، پویایی و پایایی جنگل پرداخت
به منظور تعیین ساختار جنگل Kint و همکاران - 2000 - از مجموعهای از شاخصهای مبتنی بر نزدیکترین همسایه استفاده کرده و بیان کردند که این شاخصها در تشریح ساختار توده و همچنین تغییرات ایجاد شده بر اثر تکامل توده دارای توانایی زیادی هستند.
- 2002 - Pummerning تاکید کرد که این شاخصها دارای توانایی لازم در تشریح اختلاف بین جنگلها در زمان و مکانهای مختلف، تعیین ساختار جنگل، تعیین اختلاف ساختار مشاهده شده و مورد انتظار و همچنین بیان تغییرات ایجاد شده بر اثر عملیات بهرهبرداری هستند. همچنین - 2012 - Gadow بیان کرد، تعیین ساختار جنگل با استفاده از این شاخصها نه تنها چگونگی توزیع ویژگیهای مختلف درختان در اکوسیستمهای جنگلی را مورد بررسی قرار میدهد، بلکه با تعیین وضعیت اکولوژیکی گونههای جنگلی و شرایط رقابتی آنها میتوان به اهداف مدیریتی دست یافت.
با توجه به اهمیت زیاد جنگلهای هر کشور که به عنوان یکی از با ارزشترین اکوسیستم ها شناخته میشود و نقش مهمی در جلوگیری از فرسایش خاک، افزایش نفوذ پذیری آب در خاک و غیره دارد، لازم است با مطالعه ساختار جنگلها ضمن تعیین وضعیت فعلی آنها، الگوی مدیریتی مناسب جهت جلوگیری از تخریب این منابع با ارزش اتخاذ شود. در این تحقیق سعی شده است علاوه بر معرفی مجموعهای از شاخصهای نزدیک ترین همسایه، به کاربرد این شاخصها جهت تعیین ساختار جنگل با توجه به مزایای زیاد آن پرداخته شود.
