بخشی از مقاله
چکیده
با به اتمام رسیدن اجرای شبکه های آبیاری و کانال های انتقال آب، مرحله اصلی ثمردهی هزینه های صرف شده در اجرای کانال ها و سازه ها آغاز می شود. بهره برداری از شبکه های آبیاری را می توان مهمترین مرحله استفاده از کانال ها به منظور توزیع مناسب آب دانست. با توجه به این که توجه به اهمیت این مقوله در ایران بسیار دیر آغاز شده و اخیرا مورد توجه متخصصین قرار گرفته، شناخت عوامل موثر در کاهش عملکرد اولین و ضروری ترین مرحله در بهبود شرایط بهره برداری است.
در امر بهره برداری از کانال های انتقال آب دو عامل نیروی انسانی و مسائل فنی شبکه تاثیرگذار هستند. تا کنون این دو عامل به صورت مجزا مورد بحث قرار گرفته شده اند. در این تحقیق تلاش شده که در بررسی سیستم های توزیع آب، دو عامل انسانی و فنی به همراه هم دیده شوند. با دیدگاه مذکور روشهای متداول تحویل و توزیع آب که در ایران به کار رفته، یعنی دو سیستم توزیع گردشی و توافقی مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته شده است. با تحلیل هرکدام از این سیستم ها و شناسایی وظایف میراب ، سه عامل مهم ١- تنظیم دبی ٢- تنظیم عمق ٣- زمان های بهره برداری، در کاهش عملکرد بهره برداری شبکه ها شناسایی شدند.
مقدمه
متخصصین سه فاز متفاوت به نامهای طراحی، بهرهبرداری و ارزیابی برای مدیریت شبکههای آبیاری تعریف کرده اند. برای هر سه مقوله مذکور، شناخت و آگاهی از نوع سیستم بهرهبرداری که در شبکه از آن استفاده خواهد شد، لازم و ضروری است. طراحی کانالها در شبکه آبیاری بر پایه برنامه تحویل و توزیع آب استوار است. روش تحویل و توزیع برنامهریزی شده برای کانال، ابعاد و ظرفیتهای کانال و سازههای کنترل و تنظیم را به طور کلی تحت تاثیر قرار میدهد. طراح با در نظر گرفتن نوع سیستم و میزان انعطافپذیری سیستم برنامهریزی شده، اقدام به انتخاب ظرفیتها و ابعاد کانال و نوع و اندازه سازههای کنترل و تنظیم می کند.
هر کدام از سیستمهای تحویل و توزیع آب، وظایف خاصی را به عهده عوامل بهرهبرداری - میرابها - میگذارند. میراب با توجه به روش تحویل آب، وظایف خاصی را برای توزیع آب در کانال باید انجام دهد. عدم انجام درست این وظایف، باعث کاهش عملکرد در امر توزیع و تحویل آب در کانال مورد نظر میشود. در این میان مسائل فیزیکی و سازهای کانال نیز تاثیر بسزایی دارند. اما برای تحلیل عملکرد کانال در هر کدام از روش های تحویل و توزیع آب، عوامل موثر بر عملکرد به دقت باید شناخته شوند.
در اینجا برای شناسایی عوامل مؤثر بر عملکرد، روشهای مختلف تحویل و توزیع آب و وظایف عوامل بهرهبرداری - میرابها - در هر کدام از روشها، بررسیشده، سپس عوامل موثر در عملکرد توزیع آب کانالها تشریح میشود. در انتها بر اساس مسائل بررسی شده، عوامل تاثیرگذار بر عملکرد بهرهبرداری طبقهبندی شده و راهکارهای بهبود ارائه شده است.
١- روشهای تحویل و توزیع آب
روشهای تحویل و توزیع آب به سه دسته کلی تقسیم میشوند. این سه دسته عبارتند از]١: [
١- سیستم توزیع آب گردشی
٢- سیستم توزیع آب توافقی
٣- سیستم توزیع آب بر حسب تقاضا
هر کدام از این سیستمها بسته به سیاست های احداث شبکه، میزان انعطافپذیری مورد نظر، میزان آب در دسترس، منابع مالی موجود جهت احداث شبکه، سطح آگاهی فنی کشاورزان و مسئولین بهرهبرداری شبکه و ملاحظات خاص دیگر، انتخاب میشوند. پس از انتخاب نوع سیستم، حداکثر دبیهایی که در کانال جریان خواهند یافت، تعیین میشوند. بدین ترتیب ابعاد کانال و سازههای مورد نیاز محاسبه شده و به طور کلی شرایط سازهای کانال تعیین میشود. پس از احداث شبکه، وظیفه بخش بهرهبرداری، اجرای روشهای تحویل و توزیع آب میباشد.
١-١- سیستم توزیع آب گردشی
در این سیستم، توزیع آب بین هرکدام از آبگیرها، به صورت تناوبی و با فاصله زمانی مشخص برنامهریزی میشود. معمولاﹰ مقدار دبی تحویلی به هرکدام از آبگیرها، به اندازه ماکزیمم مصرف آن آبگیر در طی دوره کشت است. این دبی در طول فصل زراعی ثابت بوده و تغییر نمیکند.
