بخشی از مقاله
چکیده
سیستم های خبره همواره در بسیاری از زمینه ها مورد توجه شدید به منظور کمک به تصمیم گیری واقع شده است. سیستم های خبره زیادی به منظور کمک به تصمیم گیری در زمینه مالی و حسابداری ارایه شده است که مدیران حسابداری را قادر می سازد در برنامه ریزی و ارزیابی عملکرد بهتری داشته باشند. اما با این حال، بسیاری از مدیران حسابداری هنوز تمایلی به استفاده از این سیستم ها ندارند.
در این تحقیق ما به بررسی این مسأله پرداخته و عوامل موثر بر استفاده از سیستم های خبره در زمینه مالی و حسابداری از طریق مدیران حسابداری را مورد بررسی قرار می دهیم. برای این منظور روش حلی مبتنی بر نظریه منسجم پذیرش و استفاده از فناوری ارایه کرده و عوامل موثر بر استفاده از سیستم های خبره در زمینه حسابداری و مالی شناسایی کرده و به کارگیری مدل ارایه شده بر روی یک مجموعه از مدیران حسابداری آن را ارزیابی می کنیم.
مقدمه
سیستم¬های پشتیبان تصمیمگیری 1 برای 53 سال است که متعهد به ارایه راه حل های مفیدی برای مسائل غیرساختاریافته2 و نیمه ساختار یافته5 در سیستم های مختلف شده اند.
هدف اصلی سیستم¬های پشتیبان تصمیمگیری ارایه ابزارهایی برای کاربر است که فرایند تصمیم گیری وی را با دادن اطالعات بیشتر بهبود دهد .]1[ با این وجود بر خالف گسترش هایی که در زمینه سیستم¬های پشتیبان تصمیمگیری رخ داده است، افزایش استفاده از این ابزارها نسبتا کم می باشد. سیستم¬های پشتیبان تصمیمگیری به طور قابل مالحظه ای در زمینه های مدیریتی شرکتی از قبیل بازاریابی و لجستیک4 و به طور کمی در زمینه های غیر شرکتی3 از قبیل حسابداری مورد استفاده قرار می گیرند.
با وجود این که تحقیقاتی در زمینه پذیرش سیستم¬های پشتیبان تصمیمگیری در زمینه های از قبیل کشاورزی و بازاریابی صورت گرفته شده است، اما در زمینه پذیرش سیستم¬های پشتیبان تصمیمگیری در زمینه مدیریت و حسابداری تاکنون صورت گرفته نشده است در حالی که سیستم¬های پشتیبان تصمیمگیری حسابداری پتانسیل باالیی به منظور بهبود در بهبود کیفیت محصوالت، مدیریت حساب ها، مدیریت مشتریان و درجه بندی مشتریان، محاسبات قیمت تمام شده و مدیریت شکایات، دارند. سیستم¬های پشتیبان تصمیمگیری حسابداری مبتنی بر دانش می باشند که شامل توانایی اجرای استنتاج دانش بر اساس دانش یا تجربه قبلی می باشند
سیستم¬های پشتیبان تصمیمگیری حسابداری از دهه 1991 ارایه شدند. با این حال اغلب این سیستم¬های پشتیبان تصمیمگیری نتوانسته اند از مرحله آزمایشی خارج شده و اکثرا تنها توسط ایجاد کننده مورد قبول واقع شده است. اگرچه برخی از مطالعات سودمندیی سیستم¬های پشتیبان تصمیمگیری توسط متخصصان حسابداری را اذعان کرده اند، اما این تعداد بسیار اندک می باشد. بنابراین شناسایی فاکتورهایی که بر پذیرش این سیستم ها توسط حسابداران تاثیر می گذارند و راحت کردن استفاده از آنها ارایه تصمیمات به مدیریت را بهبود می بخشد، بسیار حائز اهمیت می باشد .
نقطه شروع در کشف دالیل استفاده کم از سیستم¬های پشتیبان تصمیمگیری حسابداری، پذیرش فناوری اطالعات توسط کاربر می باشد.
یک مجموعه از از سیستم¬های پشتیبان تصمیمگیری در زمینه مدیریت و حسابداری در سال 2112 به عنوان جزئی از گزارش نیروی اجرای سیستم پشتیبان تصمیم گیری الکترونیک ملی6 ایجاد گردید. این مجموعه شامل 53 سیستم پشتیبان تصمیم گیری که یا در حال استفاده بودند و یا در حال پیشرفت، بود. بنابراین این گزارش اکنون بدون اعتبار بوده و مصرف آن گذشته است چرا که وضعیت سیستم¬های پشتیبان تصمیمگیری موجود در گزارش نیروی اجرای سیستم پشتیبان تصمیم گیری الکترونیک ملی هیچ گاه به هنگام سازی نشده و سیستم پشتیبان تصمیم گیری جدیدی نیز به آن اضافه نشد
زمینه پذیرش فناوری اطالعات نه تنها در زمینه سیستم¬های پشتیبان تصمیمگیری یا مدیریت حسابداری بلکه در تمامی زمینه ها منجر به ارایه تحقیقات زیادی شده است. برای مثال نظریه اغتشاش نوآوری]3[ 7 راجر 8 روابط بین مشخصات یک نوآوری - نه مخصوصا فناوری اطالعات - و سرعت پذیرش در یک سازمان نسبت به یک سطح فردی را مورد بررسی قرار می داد. بنابراین می توان آنچه که بر پذیرش فردی محدودیت ایجاد می کند را شناسایی کرد. تمرکز این تحقیق بر پذیرش فردی و نظریه منسجم پذیرش و استفاده از فناوری9 که این جنبه را حمایت می کند، می باشد.
بنابراین مدلی که در این تحقیق بر آن پایه گذاری شده است، نظریه منسجم پذیرش و استفاده از فناوری مبتنی بر هشت مدل پذیرش فناوری اطالعات شامل مدل های پذیرش فناوری11 حاصل از تحقیقات، می باشد. نظریه منسجم پذیرش و استفاده از فناوری این هشت مدل قبلی را بر اساس اجزای منحصربفرد و با اهمیتشان ترکیب می کند. نظریه منسجم پذیرش و استفاده از فناوری شامل چهار عامل اصلی استفاده و انگیزه می شود که عبارتند از:
انتظار عملکرد11، انتظار تالش12، تاثیرات اجتماعی15 و شرایط تسهیل. 14 عالوه براین مدل مذکورد شامل چهار متغیر میانجی شامل جنسیت، سن، تجربه و اختیار استفاده13 می باشد.
نظریه منسجم پذیرش و استفاده از فناوری %71 واریانس را در انگیزه رفتاری توضیح می دهد که در مقایشه با دیگر مدل های رقیب %41-51 بهبود دارد و گام های بزرگی در تحقیقات پذیرش داشته است. به خاطر طفولیت نظریه منسجم پذیرش و استفاده از فناوری در تعداد کمی از تحقیقات مورد استفاده قرار گرفته شده است
اگرچه تحقیقات زیادی در پذیرش فناوری برای بسیاری از انواع سیستم ها انجام شده است، کاربرد آن در سیستم¬های پشتیبان تصمیمگیری محدود می باشد. تحقیقات موجود اغلب از مدل پذیرش فناوری استفاده می کنند. دیگر مطالعات هیچ رفرنسی به یک مدل پذیرش خاص ندارند اما مقوالت خاص دیگر را مورد مطالعه قرار می دهند. سیستم¬ های پشتیبان تصمیمگیری از دیگر فناوری های پیشنهاد دهنده به کاربر در تصمیم گیری متفاوت بوده و بنابراین فاکتورهای موثر بر سیستم¬های پشتیبان تصمیمگیری می بایست ایجاد گردند.
مدل های پذیرش فناوری کنونی به منظور فناوری های پیشرفته و پیچیده مورد مطالعه قرار گرفته نشده اند اما برای فناوری های ساده تر از قبیل پردازش ایمیل و کلمه16 مناسب تر می باشند. بسیاری از مطالعات بر تطبیق و پذیرش فناوری ها بر استفاده از این فناوری های ساده تمرکز کرده و از دانشجویان به عنوان هدف استفاده کرده اند. بنابراین حائز اهمیت است که به این مدل ها با استفاده از یک فناوری پیچیده به کار رفته در یک هدف جدید به غیر از دانشجوها، بنگریم. بنابراین این تحقیق امکان استفاده از سیستم¬های پشتیبان تصمیمگیری در زمینه حسابداری را با استفاده از حسابداران به عنوان هدف را مورد مطالعه و بررسی قرار می دهد
هدف این تحقیق ایجاد نظریه ای به منظور ارایه و توسعه یک مدل تئوری است که پایه ای برای امکان پذیرش سیستم¬های پشتیبان تصمیمگیری در آینده باشد. با استفاده از نظریه منسجم پذیرش و استفاده از فناوری به عنوان نقطه شروع، این تحقیق به زمینه پذیرش فناوری با تحقیق بیشتر نظریه منسجم پذیرش و استفاده از فناوری و تطبیق آن با پذیرش سیستم¬های پشتیبان تصمیمگیری، اضافه می شود. عالوه بر این در این تحقیق امکان پذیرش فناوری در مدیران حسابداری که به صورت مستقل تصمیم گیری می کنند را مورد بررسی قرار می دهد. بنابراین سئوال این تحقیق عبارت است از: چرا و چگونه مدیران حسابداری از سیستم¬های پشتیبان تصمیمگیری استفاده می کنند؟
ارایه مدل
مدل اولیه ارایه شده در این تحقیق - شکل 1 را ببینید - بر اساس نظریه منسجم پذیرش و استفاده از فناوری با برخی از تطبیقات می باشد. در نظریه منسجم پذیرش و استفاده از فناوری، انتظار عملکرد درجه ای است که فرد اعتقاد دارد که استفاده از فناوری به بهبود کار آنها کمک می کند. انتظار تالش به چگونگی آسان پیدا کردن نحوه استفاده مرتبط می باشد. تاثیر اجتماعی به صورت درجه ای که افراد اهمیت دیگر افراد به لزوم استفاده از فناوری را حس می کنند، تعریف می شود و تاثیر مستقیم بر انگیزه رفتاری دارد.
ساختار نهایی مدل تسهیل شرایط است که به صورت توسعه به گونه ای که افراد به حمایت فنی و سازمانی باور داشته باشند، تعریف می شود. مطالعات صورت گرفته قبلی در این زمنیه ساده سازی مدل را مورد حمایت قرار می دهند. در نظریه منسجم پذیرش و استفاده از فناوری، شرایط تسهیل تاثیری بر انگیزه استفاده ندارد اما در عوض رفتار واقعی استفاده را تعیین می کند. در برخی از تحقیقات، تاثیر اجتماعی از اهمیت باالیی برخوردار می باشد که این را در زمینه حسابداری می توان به وفور مشاهده کرد
شکل -1 مدل تئوری مورد استفاده در این تحقیق
عالوه براین، نظریه منسجم پذیرش و استفاده از فناوری دارای چهار متغیر میانجی است: جنسیت، سن، تجربه و اختیار که بر ارتباطات چهار ساختار - انتظار عملکرد، انتظار تالش، تاثیر اجتماعی و شرایط تسهیل - تاثیر می گذارند. جنسیت کاربر به منظور تاثیر بر سه ساختار انتظار عملکرد که برای مردان قوی تر است و انتظار تالش و تاثیر اجتماعی که برای زنان بزرگتر می باشد، پیش بینی می گردد. سن کاربران میانجی تمامی ساختارها می باشد. تجربه که به درجه تجربه کاربر با سیستم اشاره دارد، به صورت تاثیر انتظار تالش، تاثیر اجتماعی و شرایط تسهیل شناسایی می شود. در نهایت اختیار که اشاره دارد به این که آیا سیستم اجباری است یا اختیاری، تنها بر ساختار تاثیر اجتماعی موثر می باشد
تغییرات مدیران حسابداری، تعدادی از فاکتورها که انتظار عملکرد و شرایط تسهیل را تشکیل می دهند، از ادبیات موضوع و تحقیقات پیشین شناسایی می شوند. برای انتظار عملکرد، توسعه حرفه ای، صرفه جویی در زمان، صرفه جویی در هزینه می تواند بر فهم مدیران حسابداری در عدم استفاده از سیستم پشتیبان تصمیم گیری تاثیر بگذارد. به منظور شرایط تسهیل، آموزش، یکپارچه سازی، امنیت و جریان کاری به صورت فاکتورهایی که می توانند بر استفاده از سیستم¬های پشتیبان تصمیمگیری توسط مدیران حسابداری، تعریف گردد
از آنجا که استفاده مدیران حسابداری از سیستم¬های پشتیبان تصمیمگیری اختیاری است، متغیر میانجی اختیار کاربردی نداشته و بر خالف مدل فنی که پایه و تحقیق این تحقیق می باشد، در این مدل در نظر گرفته نمی شود.
روش تحقیق
این تحقیق یک رویکرد کیفی، متفاوت از روش های کمی، را دنبال می کند چرا که این رویکرد جمع آوری اطالعات از موافقین را ممکن می سازد. عالوه بر این رویکرد کیفی می تواند استخراج اطالعات غنی را به خاطر طبیعت انعطاف پذیرش، آسان تر کند و در نتیجه دید جدیدی به سوال تحقیق ایجاد کند. از آنجا که در این تحقیق جمع آوری اطالعات به منظور فهم موقعیت واقعی صورت می گیرد، رویکرد به خوبی در پارادایم واقعی برازش شده و بنابراین برای این تحقیق مناسب می باشد.
اگرچه مدل نظریه منسجم پذیرش و استفاده از فناوری در مد مثبت مورد استفاده قرار می گیرد، این تحقیق به ایجاد به جای تست نظریه کمک کرده و بنابراین از نظریه منسجم پذیرش و استفاده از فناوری به صورت کیفی مورد استفاده قرار می گیرد که اغلب هنگام کشف مدل انجام می شود. انتخاب نظریه منسجم پذیرش و استفاده از فناوری به طور اصلی به کمک مقایسه کیفیت باالی مدل های رقیب مورد کاوش قرار می گیرد.
نتایج و بحث
سی و پنج مدیر حسابداری در مصاحبه رو در رو شرکت کردند. هر مصاحبه در حدود 51 تا 31 دقیق طول میکشید و همه مدیران برای مشارکت موافقت کردند. در کل تعداد مدیران مرد بیشتر از تعداد مدیران زن %63 - مرد در برابر %53 زن - بود. تعداد مدیران مرد شرکتکننده 24 و تعداد مدیران زن 15 بود. این نسبت بیشتر مدیران مرد نسبت به زنان همراستا با تعداد کل مدیران حسابداری ایران می¬باشد. بر حسب اندازه عمل، بیشتر مدیران در سازمان ها و شرکت های خصوصی کار میکنند که دارای یک محصول یا خدمت - %63 - باشد و بقیه %53 در شرکت ها و سازمان هایی با چند محصول یا خدمت کار میکنند.
شرکتکنندگان در این تحقیق از طریق نمونهبرداری گلوله برفی به دست میآیند و در نتیجه تعداد متعلق به یک عمل گروهی نسبتا باال است، زیرا مدیران اغلب از طرف همکارانشان در مدیریت پیشنهاد میگیرند. در اینجا 21 مدیر تحصیل در دانشگاههای غیردولتی و 17 مدیر تحصیل در دانشگاههای دولتی وجود دارد. تعداد کل سالهای تجربه مدیران از یک تا 52 سال می¬باشد که اکثراً - %31 - دارای سابقهای در حدود 11 تا 19 سال دارند. همچنین سالهای تجربه، سن مدیر را نیز منعکس میکنند و اکثراً - %45 - بین سنهای 41 تا 31 سال میباشند. سن شرکتکنندهها هم راستا با آمارهای ملی سن مدیران می¬ باشد. تعداد مدیران جوان از نظر آماری پایین بوده و هر سال در حال کاهش مییابد درحالیکه تعداد مدیران مسن به طور ثابت در حال افزایش می¬باشد.
استفاده از رایانه و تخصص در رایانه تنوع وسیعی در بین مدیران دارد. تمامی مدیران حسابداری در هر هفته بیش از 21 ساعت در سازمان ها و شرکت ها به منظور ثبت اسناد مالی از رایانه استفاده میکنند. بر حسب سررشته ، %31 مدیران جزء متوسط، %22 دارای سررشته کم و %8 سررشته خیلی پایین بودند. از طرف دیگر %14 دارای سررشته باالی رایانه بوده و تنها % 3 سررشته خیلی باال میباشند. نه مدیر آموزش رایانه دیدهاند و بقیه 28 مدیر - - %76 هیچ آموزش حرفهای ندیدهاند. به طور خالصه استفاده از رایانه و سررشته در بین شرکتکنندگان بسیار متنوع می¬باشد.
زمانی که پروفایل شرکتکنندگان مطالعه میشود دو الگوی اصلی قابلمالحظه می¬ باشد. ابتدا برحسب تحصیل و سن مدیر، اکثر مدیران مسن 31 - سال و بیشتر - فاقد آموزش الزم در دوران تحصیل در زمینه رایانه بوده و مدیران جوان - زیر 41 سال - به طور اصلی تحصیالت خود را در دانشگاه غیردولتی گذارنده اند که تنها سه نفر از آنها آموزش دیدهاند.
