بخشی از مقاله
چکیده
تاقدیس اشلر - اشلیر - با بیشینهی درازا و پهنای 9/8 و 4/2 کیلومتر با فرازای چکاد 1400 متر در بخش خاوری و راستای چیرهی شمالباختری- جنوبخاوری در چارچوب سرخس، در شرقی ترین گستر هی نوار چینخورده کپهداغ قرار دارد. تاقدیس مذکور با طول محور 10 کیلومتر از روستای قلعهنو در شمال باختری ناحیهی مورد مطالعه آغاز و به روستای سنگانه در منتهی الیه جنوبخاوری منطقه خ تم می شود .
تاقدیس مذکور در 60 و 65 کیلومتری میادین گازی خانگیران و گنبدلی واقع است. لیتولوژی اصلی این تاقدیس را دو سازند شوریجه و آهک تیرگان تشکیل می دهند. ماسهسنگ و کنگلومرای سازند شوریجه، هسته ی در حال فرسایش این تاقدیس را تشکیل داده است. این تاقدیس از نظر هندسی یک چین نامتقارن است که میل محور آن یکسویه و متمایل به سمت جنوب خاوری میباشد.
بر اساس زاویه بین یالی، این تاقدیس چینی در ناحیهی باز محسوب میشود. همچنین بر مبنای زاویهی میل محور و شیب سطح محوری، این تاقدیس چینی با سطوح کمشیب و محور تقریبًا قائم به شمار میآید. همچنین در بحث دینامیک چینخوردگی میتوان اشاره داشت؛ محور تنش غالب در منطقه در جهت NE-SW به واحدهای سنگی اعمال میشود که در نتیجه روند غالب چینخوردگی در تاقدیس مورد پژوهش شمالباختری- جنوبخاوری است. به استناد برشهای ساختاری و مکانیزم چینخوردگی، این چین در کلاس 1B واقع میشود. در این پژوهش عناصر هندسه ی چین آشکار شده و با درنظر گرفتن قوام 1 واحدهای تشکیلدهندهی چین، سازوکار چینخوردگی از نوع خمشی- لغزشی 2 تشخیص داده شد.
مقدمه
هندسهی یک چین، مجموعهای از ویژگیهای ظاهری است که شکل و ساختار - الگوی - آن چین را توصیف میکند. در این تحقیق، ویژگیهای هندسی چین در تاقدیس اشلر واقع در شرق منطقه سرخس به جهت مطالعه الگوهای ساختاری آن مورد بررسی قرار گرفته است. مطالعهی ساختمانهایی نظیر چینخوردگیها در این کمربند ساختاری به دلیل وجود مخازن هیدروکربنی به ویژه گاز از اهمیت ویژهای برخوردار است . سنگ مخزن اصلی میدان خانگیران، سازند مزدوران است و ماسه سنگهای سازند شوریجه، سنگ مخزن درجهی دوم را تشکیل می دهند - افشارحرب، . - 1383 دلیل انتخاب و بررسی این تاقدیس نیز، وجود سازند شوریجه - سنگ مخزن گاز - در رخنمون تاقدیس است. برهمین مبنا سعی شده تا افزون بر مولفههای سبک تاقدیس ، ویژگی - های ساختمانی - سینماتیک و دینامیک - چین نیز مورد بررسی قرار گیرد . به همین منظور سه برش ساختاری از چین مذکور تهیه شد.
شکل :1 نمایش نقشهی ساده زمینشناسی حوضهی خاوری ایالت کپهداغ. بیضوی 2و1 میادین گازی را نمایش میدهد
شکل :2 نمایش نقشه زمینشناسی موقعیت مورد مطالعه که بیضوی ش 3 را در شکل 1 نمایش میدهد.
بحث
- 1 هندسه ی چینخوردگی اشلر
تاقدیس اشلر با طول محور حدود 10 کیلومتر از روستای قلعهنو در شمالباختری ناحیه ی مورد مطالعه
آغاز و به روستای سنگانه در منتهیالیه جنوبخاوری منطقه ختم میشود . روند اثر سطح محوری چین خوردگی، SE-NW است که به تدریج در انتهای رخنمون تاقد یس انحنا پیدا کرده و روند شرقی- غربی به خود میگیرد. طبقات و واحدهای سنگی در یال پیشانی و پشتی حالت عادی و نرمال داشته و هیچ گونه برگشتگی در واحدها مشاهده نشده است.
شیب طبقات در راستای چین به طور ناچیزی تغییر میکند که به - واقع با تبعیت از امتداد و شیب سطح محوری، این تغییر شیب صورت میگیرد. میانگین شیب دامنهی شمالی 30 و دامنهی جنوبی32 درجه و جهت شیب به ترتیب به سمت NE و S,SW است. مختصات محور و سطح محوری چین به ترتیب102/02ͼ و014/81ͼ محاسبه شده است. مولفههای سبک چینخوردگی اشلر عبارت است از:
استوانهای بودن، تقارن و سبک سطح چینخورده. بر اساس مختصات برداشتی از لایهبندیها و از نقطه نظر استوانهای بودن، تاقدیس اشلر، یک چین نیمهاستوانهای بوده که میل محور آن یکسویه و متمایل به سمت جنوبخاوری است. شیب لایهبندی در طول سطح محوری در یال شمالی از 20 تا 40 درجه و در یال جنوبی از 26 تا 45 درجه متغیر است. از نظر تقارن، تاقدیس اشلر، یک تاقدیس نامتقارن با تمایل چیره به سمت غرب،شمالغرب در بخش باختری است.
با توجه به رخنمون قابل توجه سازند تیرگان، راس آن برای بررسی شاخصهای نسبت ظاهری، فشردگی و نوکدار بودن، به عنوان سطح آزمون در نظر گرفته شده است. با توجه به برشهای ساختاری - پیوست یک - و برداشتهای میدانی، زاویهی بین دو پهلوی چین - γ - از 85 درجه در برش - ABبخش خاوری - تا125 درجه در برش EF - بخش باختری - متغیر است - شکل - 3؛ به عبارتی زاویهی چینخوردگی - φ - از 55 تا 95 درجه در تغییر اس ت که در نتیجه ، این تاقدیس از نظر فشردگی - جدول - 1، چینی در ناحیهی باز محسوب میشود که در پایانهی شمالغربی، حالت ملایم به خود می-گیرد. همچنین نسبت ظاهری یا نسبت دامنه به نصف طولموج چین - P = A/M - ، - شکل - 6 a در بخش خاوری و باختری تاقدیس اشلر اندازهگیری شده است .
با توجه به مقادیر محاسبه شده در بخش های خاوری - PE=0.27 - یک چین پهن - جدول - 2 و در بخش باختری - Pw=0.15 - یک چین وسیع - جدول - 2 تشکیل شده است. شاخص دیگر تعیین سبک چین، نوکدارشدگی یا به توصیفی انحنای نسبی چین در محل بستگی - Ragan.M, 2009 - است که اندازهگیری نحوه ی گردشدگی یا گوشه دار شدن زون لولا را توصیف می - کند - شکل - 6b که این مولفه برای کنتاکت فوقانی سازند شوریجه و در هر دو بخش خاوری و باختری محاسبه شد. از آنجا که rh - شعاع انحنا در بستگی تاقدیس - کوچکتر از rh - شعاع دایرهی مماس بر یالهای تاقدیس در محل نقطهی عطف - میباشد، لذا از رابطه اول نوکدارشدگی - b=rh/ri - Raganاستفاده شده است.
با توجه به مقادیر به دست آمده، بخش باختری با - - b=0.624 و بخش خاوری با - - b=0.61 این تاقدیس، یک چین نیمه-مدور - جدول - 2 محسوب میشود. برای بررسی سبک یک لایه ی چین خورده، سازند ماسه سنگی شوریجه انتخاب و مولفههای انحنای نسبی و ستبرای حقیقی یا قائم - tα - آن مورد بررسی قرار گرفته شد . با بررسی برشهای ساختاری - پیوست - ، الگوی شیب ایزوگونی سازند شوریجه از نوع همگرا - رده یک - تعیین شد .
این الگو در بخش جنوبخاوری تاقدیس از نوع 1B است و در بخش شمالغربی، از نوع 1A میباشد. این ردهبندی بر اساس اندازهگیری ضخامت عمودی - - tα و سطح محوری - Tα - و با زاویه α= 25 و به استناد برش های ساختاری و مکانیزم چینخوردگی مورد بررسی قرار گرفته شد. همچنین ستبرای قائم - tα - سازند شوریجه، از 900 تا 1000متر برآورد میشود. در نهایت بر اساس تقسیمبندی - Ramsay, 1967 - بر مبنای زاویه ی میل محور و شیب سطح محوری، این تاقدیس، چینی با سطوح کمشیب و محور تقریباً قائم است
