بخشی از مقاله
چکیده
در شمال خاور ایرانزمین، پهنههای ساختاری رسوبی کپهداغ و بینالود اللهداغ، در فصل مشترک دو ابرقار اوراسیا و عربی واقع شدهاند و از لحاظ لرزهخیزی فعال و شناخته شده هستند. هدف، شناخت ساختار پوسته در این پهنهها است. نتایج بدست آمده از روشهای ژو کاناموری - 2000 - و ژو - 2000 - نشاندهند نسبتهای مختلف Vp/Vs و تفاوت در عمق موهو در پهنههای یاد شده است. حدود تغییرات عمق متوس موهو بین 43 تا 58 کیلومتر و نسبت Vp/Vs بین 1/7 تا 1/87 برآورد شده است. نتایج این پژوهش، همگی وجود یک ساختار پیچیده در پوست شمال خاوری ایرانزمین را تأئید می-کنند.
1مقدمه
شمال خاور ایرانزمین از لحاظ لرزهخیزی فعال بوده و پس از زاگرس و البرز بیشترین توجه را به خود جلب کرده است. در شمال خاور ایران، پهنههای ساختاری رسوبی کپهداغ و بینالود، در فصل مشترک دو ابرقار اوراسیا و عربی واقع شدهاند. دربار موقعیت زمینشناسی پهن کپهداغ دیدگاههای متفاوتی وجود دارد، اما بر اساس معقولترین نظریه، در چرخ کوهزائی هرسینین، حرکت ابرقار شمالیتر یعنی اوراسیا و ابرقار جنوبیتر یعنی گندوانا همگرا بوده که یکی از پیامدهای آن کاهش پهنای اقیانوس تتیس-کهناول بوده است.
در اواخر پالئوزوئیک پسین این اقیانوس بسته میشود و زمیندرز آن در خارج از ایران قابل مشاهده است - شمال کپهداغ - . از آن زمان به بعد دو ابرقار اوراسیا و گندوانا پهن واحدی بودهاند. از طرفی با توجه به قویترین شواهد زمین-شناسی، پی بردهاند در اواخر کربنیفر و اوایل پرمین، در بخش شمال خاور ایران، یک کافت درون قارهای به وجود آمده و شرای لازم برای جایگیری پوستههای اقیانوسی فراهم شده است. چندی بعد اقیانوس تتیسکهندوم شکل میگیرد. دست کم از آن زمان به بعد، کپهداغ به عنوان یک حوض رسوبی مستقل، در حاشی جنوبی اوراسیا با شرای رسوبی و زمینساختی ناهمسانی با ایران مرکزی و البرز خاوری به فعالیت ادامه میدهد.
شروع حرکت راستالغز راستبر در سامانه گسلهائی بخاردن قوچان، حدود 4/5 میلیون سال پیش محاسبه شده است. این سامانه به عنوان مرز قارهای بین ورق ایران و صفح توران - اوراسیا - که تعدیلکنند 80 درصد از حرکت ایران مرکزی به سمت توران است شناخته شده است - شبانیان و همکاران، . - 2009 پهن بینالود - شکل - 1 را میتوان چینهای حاشیهای ایران مرکزی دانست که در شکلگیری آن برخورد دو صفح ایران و توران و پیامدهای آن نقش اساسی داشته است، لذا بینالود یک رشتهکوه برخوردی است، که در نتیجه زیرراندگی سنگ-کره صفحه توران به زیر صفحه ایران با شیبی به سمت جنوب تشکیل شده است - علوی، - 1992، البته این زیرراندگی احتمالی غیرفعال است و به شکل کنونی قفل شده است
شکل .1 محدوده جغرافیائی شمال خاوری ایران و پهنههای ساختاری رسوبی اصلی آن. در این نقشه پهنههای ساختاری رسوبی اصلی شمال خاوری ایران از قبیل: کپهداغ، بینالود، اللهداغ، البرز و ایران مرکزی به همراه گسلههای اصلی نشان داده شده است.
2 روش تحقیق
تابع گیرنده P به عنوان یک روش ژئوفیزیکی برای مطالعه ناپیوستگیهای عمیق، مستقل از تغییرات سرعتی است و دارای وضوح عمقی است. شکلموج امواج حجمی دورلرز نگاشتهشده توس لرزه-نگارهای سهمؤلفهای، دربرگیرند مشخصات چشمه زمینلرزه، مسیر عبور موج در گوشته و ویژگیهای ساختار پوسته زیر لرزهنگار هستند، که میتوان از آنها برای استخراج ویژگیهای ساختار پوسته زیر یک لرزهنگار استفاده نمود. تابع گیرنده شعاعی P در واقع سریهای زمانی هستند که از تحلیل مؤلفه قائم و مؤلفههای افقی - شمالی جنوبی و شرقی غربی - لرزهنگاشت به دست میآیند و بیانگر پاسخ نسبی ساختار زمین در زیر لرزهنگار هستند.تحت شرایط مرزی و برای ایجاد تعادل در مرز این ناپیوستگیها، بخشی از جبه موج P به موج S عبوری و انعکاسی تبدیل میشود.
فاز S تبدیلی عبوری، که به صورت Ps نشان داده میشود، بعد از موج مستقیم به لرزهنگار میرسد - سرعت موج S نسبت به موج P کمتر است - . محاسبه تابع گیرنده P - تولید شده از اثرات ساختارهای پوسته زیر گیرنده - نیازمند یک ابزار قوی جهت حذف اثرات چشمه زمینلرزه، مسیر عبور موج در گوشته و پاسخ لرزهنگاشت است. روش واهمامیخت در حوز زمان روشی مؤثر برای جدا کردن ساختار پوسته زیر لرزهنگار از سایر اثرات است - لیگوریا و آمون، . - 1999 یک راه برای نمایش توابع گیرنده که موجب سادگی در مشاهده و تفسیر تغییرات جانبی عمق موهو میشود
در این روش ابتدا، مسیر هر پرتوی مولد تابع گیرنده بین گیرنده و چشمه زمینلرزه با استفاده از پارامتر پرتو و یک مدل سرعتی مناسب - برای سرعت Vp از مدل سرعت جهانی IASP91 استفاده شده است و برای سرعت Vs از نسبت Vp/Vs بدست آمده توس روش ژو کاناموری استفاده میگردد - محاسبه میشود، سپس دامنههای توابع گیرنده در حوز زمان به عمق متناظر با زمانرسید آن دامنه، بر روی مسیر پرتو انتقال داده میشود. مهاجرت به عمق فاز Ps با استفاده از رابط زمان عمق انجام میشود.
همچنین حجم زیر پروفیل مورد مطالعه به بلوکهایی با ابعاد مشخص تقسیم میشود و از تمام دامنههایی که درون هر بلوک قرار گرفته میانگینگیری میشود. آنگاه دادههایی که از پروفیل سه بعدی حاصل شدهاند بر روی یک پروفیل دو بعدی تصویر میشوند. با دنبال کردن محلهای قرمز متناظر با دامنههای مثبت میتوان تغییرات مرز موهو را مشاهده کرد. شبکههای لرزهنگاری مورد استفاده در این پژوهش شامل دو شبکه لرزهنگاری مشهد و قوچان وابسته به مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران 9 - ایستگاه - ، شبکه لرزهنگاری خراسان وابسته به مرکز تحقیقات دانشگاه فردوسی مشهد 2 - ایستگاه - و ایستگاه مراوهتپه وابسته به پژوهشگاه بینالمللی زلزلهشناسی و مهندسی زلزله هستند.
3 نتایج
موقعیت جغرافیایی ایستگاههای مورد بررسی، نقشههای کانتوری از مقادیر Vp/Vs و متوس عمق موهو - به روش ژو کاناموری - به ترتیب در شکلهای - 2 - ، - 3 - و - 4 - نشان داده شدهاند، همچنین برآورد اعماق ناپیوستگیها به روش ژو - 2000 - در جدول - 1 - درج شده است.
شکل .2 نقشه توپوگرافی شمال خاور ایران به همراه موقعیت جغرافیایی
