بخشی از مقاله
چکیده
تالاب میانکاله در 10 کیلومتری شمال به شهر و حدود 2 کیلومتری جنوب دریای کا سپین واقع شده ا ست. این تالاب یکی از جذابترین، زیباترین و بکرترین جاذبههای گرد شگری طبیعی شهر ستان به شهر در ا ستان مازندران میبا شد. هدف ا صلی این پژوهش پایش و ارزیابی تالاب میانکاله در یک دوره زمانی 38 ساله با ا ستفاده از RS & GIS میبا شد. برای ر سیدن به این هدف از تصاویر ماهوارهای LANDSAT سری سنجندههای MSS, TM & ETM+ با قدرت تفکیک بالا و نیز بازدیدهای میدانی ا ستفاده شده ا ست. از سنجش از دور برای تحلیل یافته ها و از سامانه اطلاعات جغرافیایی برای ترسیم نقشهها استفاده گردید. یافتهها نشان میدهند تداوم حیات خلیج و تالاب میانکاله بهشدت تحتتاثیر نوسانات تراز آب دریای کاسپین قرار دارد. بررسی تصاویر ماهوارهای طی بازه زمانی مورد مطالعه گویای نوسانات زیاد سطح تراز دریا می باشد. بهطوریکه در سال 1977 بر اثر افت شدید تراز دریا، گستره بزرگی از خلیج و تالاب خشکشده است. اما طی دهههای بعد تا سال 1995 تراز دریا حدود 2/5 متر افزایش داشته، بهطوریکه بر وسعت تالاب افزوده شده و باعث به زیر آب رفتن زمینهای بسیاری شده ا ست. از سال 1977-87 حدود 123/2 کیلومتر مربع، از سال 1987-96، 51/1 کیلومتر مربع به گ ستره تالاب افزوده شده که گویای به زیر آب رفتن و فرسایش زمینهای خشکشده پیشین میباشد. اما از سال 1996-2003، 15/6 کیلومتر مربع و از سال 2003-15، 51/8 کیلومتر مربع ر سوبگذاری و خ شکیزایی رخداده ا ست. در مجموع از سال 1977 تا 2015 میزان خ شکیزایی - پ سروی - و فر سایش - پی شروی - بهترتیب 67/69 و 175/25 کیلومتر مربع بوده است.
مقدمه
تالابهای ساحلی نواحی کمژرفایی هستند که تماما یا بخشی از آنها بهوسیله زبانهها یا سدهای ماسهای از دریا جدا میشوند - یمانی و محمدنژاد، 1392، . - 417 تالاب میانکاله در 10 کیلومتری شمال بهشهر و حدود 2 کیلومتری جنوب دریای کاسپین واقع شده است. منطقه میانکاله و بهویژه تالاب بینالمللی آن، یکی از مهمترین ذخیرهگاههای طبیعی زیستکره استان مازندران است که تحت حفاظت سازمان محیطزیست قرار دارد - شکل . - 1 تالاب بینالمللی میانکاله یکی از جذابترین، زیباترین و بکرترین جاذبههای گردشگری طبیعی شهرستان بهشهر در استان مازندران است و تداوم حیات هیدرولوژیکی آن بهشدت تحتتاثیر چرخههای هیدرولوژیکی و نوسانات تراز آب دریای کاسپین قرار دارد. بهگونهایکه طی فازهای پیشروی و پسروی تراز آب دریا، عملکردهای متفاوتی در شرایط و قلمرو طبیعی این تالاب قابل مشاهده است. از نقطه نظر ژئومورفولوژی، نوسانات تراز دریا پیامدهای مهمی در پی خواهد داشت، بهطوریکه برآیند کلی و نهایی آن، تغییر الگوهای فرسایشی و رسوبگذاری، برهم خوردن تعادل محیطهای ژئومورفیک و دگرگون شدن سیمای سواحل خواهد بود - زمردیان، 1387؛ . - 182 بنابراین، با توجه به اهمیت و نقش تالاب میانکاله هدف ا صلی این پژوهش، پایش تاثیر نو سانات تراز دریای کا سپین بر تغییرات و و ضعیت این تالاب طی بازه زمانی 38 ساله - 1977-2015 - است.
شکل :1 موقعیت منطقه مورد پژوهش - انتشارات ایرانشناسی، . - 1394
مواد و روشها
این پژوهش بهصورت ترکیبی و با استفاده از روشهای کتابخانهای، تحلیلهای رایانهای و بازدیدهای میدانی انجام شده است. دادهها و ابزارهای اصلی مورد استفاده جهت پایش وضعیت تالاب میانکاله که هدف اصلی این نوشتار است، عبارتند از: تصاویر ماهواره LANDSAT سری سنجندههای MSS, TM & ETM+ طی دوره زمانی 1977-2015 شامل تصاویر سالهای 1977، 1987، 1996، 2003 و 2015 مربوط به منطقه مورد پژوهش. همچنین از Erdas Imagine بهمنظور تحلیلهای فضایی و سامانه اطلاعات جغرافیایی - ArcGIS - جهت ترسیم نقشهها استفاده شد.
بحث و یافته ها
پس از استخراج و اندازهگیری میزان تغییرات رخداده در منطقه موردپژوهش، مشخص گردید رفتاروواکنش خلیج و تالاب میانکاله به شدت به نوسانات تراز دریای کاسپین وابسته است. بهعبارتدیگر، طی دورههای کاهش ترازدریا، رفتار خلیج و تالاب میانکاله بهشکل پسروی و خشکشدن بخشهایی از گستره آنها نمایان میشود، درحالیکه با افزایش ترازدریا با گسترش و پیشروی درمحدوده آنها روبرو هستیم. بنابراین، برای آ شکار سازی و فهم بهتر تغییرات رخداده در منطقه، تاثیر نو سانات تراز دریای کا سپین را ازطریق مورفولوژی کانالهای ارتباطی چاپقلی، آشوراده و خوزینی واقع دربین خلیج و تالاب میانکاله با دریا، مورد پایش و ارزیابی قرار دادهایم. یافتههای پژوهش نشان میدهند که خط ساحلی منطقه و حدود گسترش تالاب به پیروی از نوسانات سطح تراز دریای کاسپین با پیشرویها و پسرویهای گستردهای همراه بوده است
شکل :2 تغییرات خطوط ساحلی و حدود تالاب میانکاله . - 1977-2015 -
در هر قرن، سطح ا ساس دریاهای آزاد 2/5 سانتیمتر افزایش مییابد - پتیک، 1991؛ - 1؛ این درحالی ا ست که نو سانهای دورهای تراز دریای کا سپین، در سده اخیر با 3 متر افتوخیز روبرو بوده ا ست - خوشرفتار، 1384؛ . - 174 همانطور که در شکل نیز م شخص ا ست در سال 1977 که تراز دریا به پایینترین حد خود یعنی حدود -29 متر رسیده، تالاب میانکاله کاملا محو شده و خلیج نیز با پدیده خشکیزایی روبروه بوده است. شکل 3 الف، رابطه بین کاهش تراز دریای کاسپین، مسدود شدن کانالهای ارتباطی خلیج با دریا و بهتبع آن خشکیزایی و محوشدن تالاب را بهخوبی نشان میدهد. مشاهده میشود که در این سال بهدلیل افت شدید تراز دریا، ورودی آبهای ساحلی به خلیج کمشده و با پسروی و جابجایی خط ساحلی، درنهایت کانالهای چاپاقلی، آشوراده و خوزینی نیز کاملا مسدود شده و خلیج و تالاب میانکاله را از دریافت آبهای ورودی از سوی دریا محروم ساخته است. همچنین، این کاهش تراز باعث شده تا بر گستره زمینهای ساحلی در منطقه افزودهشده، بهگونهای که پهنای زبانه ماسهای میانکاله در یک قرن گذشته به بیشترین حد خود یعنی تقریبا حدود 3/7 الی 4 کیلومتر رسیده است.
شکل :3 تأثیر نوسانات تراز آب دریای کاسپین بر واکنشهای کانالهای ورودی و تغییرات وضعیت تالاب میانکاله؛
پس از سال 1977 دریای کاسپین روند جدیدی از افزایش تراز خود را آغاز و تجربه نمود. بهطوریکه از 1978 تا 1995حدود 2/5 متر افزایش سطح تراز از خود نشان داده است. با بررسی و پایش آرشیو تصاویر ماهوارهای مشخص گردید که با آغاز دوره جدید افزایش سطح تراز، بهتدریج با هجوم آبهای ساحلی بهسوی کرانههای جنوبی، درنهایت کانالهای ارتباطی بین خلیج و دریا دوباره گشایش یافتهاند. با جریان یافتن آب در کانالهای مذکور، خوشبختانه خلیج و تالاب میانکاله از خطر خشکیدگی و مرگ حتمی خود رهایی یافته و جانی دوباره گرفتهاند. با افزایش تقریبا حدود 1/5 متری سطح تراز تا آغاز دهه 90 میلادی، میبینیم که وضعیت و حدود و ثغور خلیج و تالاب بهتدریج تقریبا به شکل زمانهای پرآبی خود بازمیگردد. در این مرحله از سال 1977-87 حدود 123/2 کیلومتر مربع، از سال 1987-96، 51/1 کیلومتر مربع به گستره تالاب افزوده شده که گویای به زیر آب رفتن و فرسایش زمینهای خشکشده پیشین میباشد - شکل 3 ب - . اما با کاهش دوباره سطح تراز دریای کاسپین در دو دهه گذشته، مرحله تازهای از پسروی و خشکیزایی در منطقه آغاز شده است. بهگونهای که از سال -2003 1996، 15/6 کیلومتر مربع و از سال 2003 تا 2015 گسترهای معادل 51/8 کیلومتر مربع از پهنه تالاب کاسته و خشکشده است.
