بخشی از مقاله
چکیده:
مسئله احساس و عاطفه درشعر از اهمیّت و جایگاه والایی برخوردار است. کما این که اغلب اهل دل، شعر را احساس و عاطفه میدانند. عماد خراسانی از شاعران برجسته و تأثیرگذار ادب معاصر ایران است که به شیوهی ادب کلاسیک، اشعاری را که از عمق وجود او برخاسته است با بیانی شیوا و صمیمی سروده است. از آن جا که عاطفه هستهی اصلی و مرکزی اشعار عماد را تشکیل میدهد؛ بنابراین انواع عواطف اعم از عواطف فلسفی، اجتماعی و فردی در شعر وی بازتاب گستردهای یافته است.
در این پژوهش با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی به بررسی انواع عاطفه در شعر عماد پرداختهایم. یافتههای پژوهش حاکی از آن است که عاطفهی فردی بیشترین مورد از انواع عاطفه را در دیوان اشعار عماد تشکیل میدهد که از آن میان نیز، عشق و مصادیق آن، بیشترین نمود عاطفهی فردی را در دیوان اشعار عماد خراسانی دارد.
مقدمه:
عاطفه عنصری اساسی در شعر و یکی از عوامل تأثیرگذاری آن بر مخاطب است. موجودیت هنری هر شعری با عاطفهی موجود در آن بستگی نزدیک دارد. عاطفه را میتوان جوهرهی ذاتی هنر دانست که آن را از دیگر، بیانها متمایز میسازد. به طور کلی، هنر، پیوندی است بین احساس-ها و زبان احساسها... خاصیت ویژهی هنر، همین ارتباط غیرقابل گسست آن با احساسات است...
احساسات موجود در هر شعر اصیل، پیوندی طبیعی با قالب خود و جایگاهی مناسب در چارچوب شعر مییابد و به خوبی قادر است که داراییهای دیگر شعر را از آن خود کند. داشته-های مختلف هر شعری اعم از خیال، موسیقی، تفکر و مفهوم با عاطفهی آن گره میخورد و در تار و پود آن میآمیزد. در آثار شعری، نمیتوان شکل و ماهیت یکسانی برای عواطف و چگونگی بروز آن قایل شد.
ویژگیهای عاطفی مختلفی را در افراد انسانی، میتوان سراغ گرفت که خاستگاههای متفاوتی دارند و نیز به اشکال گوناگونی بروز میکنند. عواطف انسانها در شرایط خاص و تحت الزامات ویژهای شکل میگیرد. بین عاطفهی شعری و ویژگیهای عاطفی شاعر، ارتباطی مستقیم وجود دارد. شاعران مختلف که هر کدام محصول دنیا، تفکر، فرهنگ و تربیت خاصی هستند؛ عواطف متفاوتی را در خود پدید آوردهاند؛ عواطفی که از جهات مختلف با زندگی و روحیه و تجربههای آنان مناسبت و پیوند دارد و از عواملی که احوال و زندگی انسان را دستخوش تغییر میکند؛ تأثیر میپذیرد و متحول میشود و ماهیتی متناسب با زمینههای خود به دست میآورد. برای احساسات و عواطف هنرمندان و شاعران، انواع و اشکال مختلفی را میتوان قایل شد که هر نوع و شکلی از آن تحت تأثیرِ شرایط و احوال ویژهای بهوجود میآید و متأثر از عوامل پدیدآورندهی خود، صورت پایدار و ناپایدار به خود میپذیرد.
شرایط سنی و نیز احوال و مشخصههای تاریخی هر دوره، زمینهی شکلگیری عواطف خاصی را فراهم کرده و امکان تجلیِ گونه یا گونههای ویژهای از آن را سبب شده استتجلیِ. عاطفه در هنر، بهخصوص در شعر، به شکل یا نوعی از آن محدود اشکالنیست. و انواع متفاوتِ شعری، مَحمِلِ گونههای مختلفِ عاطفهاندساختارهای. متعدد و متنوع شعری، هر یک، استعدادِ نمایش شکلی از عاطفه را در خود دارند که ساختارهای دیگر فاقد آن هستنداین. تصور که تنها مجالِ تظاهرات عاطفیِ شاعر، اشعار غنایی و شعرهایی است که مضمون عشقی دارند، تصوری منطقی نیست. چنین اشعاری، فقط نوعی خاص از عاطفه هنرمند را نشان میدهند و انواع دیگر شعر، عرصه نمایش اشکال دیگری از احساس و عاطفه هستند
با توجه به مطالب گفته شده در این پژوهش برآنیم تا با استفاده ازشیوهی توصیفی-تحلیلی و با تأمل در شواهد گزیده، به واکاوی محتوایی زمینههای انواع عاطفه در اشعار عماد خراسانی بپردازیم.
-1-1تعریف مسئله :
مسئله احساس و عاطفه درشعر از اهمیّت و جایگاه والایی برخوردار است. کما این که اغلب اهل دل، شعر را احساس و عاطفه میدانند؛ یعنی آنچه که سروده میشود و در اختیار جامعه قرار میگیرد؛ حاصل احساس و عاطفه است و البتّه این مهم در ادبیات فارسی و در شعر بیشتر شعرا نیز به چشم میخورد با این تفاوت که نوع زبان و بیان آن نیز در اشعار فرق میکند یا به بیانی ساده میتوان گفت که زبان و بیان شعرا در شعر از سبک و سیاق و طرز خاصی بهره میجویند. مهمتر این که ما در شعر غنایی با احساس و عاطفه ارتباط بیشتری برقرار میکنیم.
یا به تعبیر دیگر، شعری که از احساس شخصی و عواطف انسانی بهره میگیرد به آن شعر، شعر غنایی میگوییم. شعر غنایی از نرمترین احساسات تا درشتترین احساسات انسانی تشکیل میشود. عاطفه واکنشی است که انسان در برابر تجربیات درونی و محیطی از خود نشان میدهد. شعر با غلبهی احساس و عاطفه بر روح شعر آغاز میشود و این عنصر، چگونگی برخورد شاعر را در برابر حوادث نشان میدهد. برخی، عاطفه را اینگونه تعریف میکنند: »عاطفه یا احساس، زمینه درونی و معنوی شعر است به اعتبار کیفیت برخورد شاعر با جهان خارج و حوادث پیرامونش
عماد خراسانی نیز از جمله شاعران نامدار معاصر است که به شیوهی شعر کلاسیک، اشعار نابی را سروده که عشق و عاطفه موجود در آن در شمار احساسیترین و عاطفیترین اشعار موجود در دوران معاصر است.
-2-1 زندگی نامه عماد خراسانی:
-عمادالدین حسن برقعی خراسانی به سال 1300 هجری شمسی در طوس - مشهد - چشم به جهان گشود. عماد در اوایل امر، صباحی چند »شاهین«، تخلص گرفته بود. بعد خود »عماد« را برای تخلص برگزید که جزئی از اول نامش بود. عماد یک بار ازدواج کرد و زنش هشت ماه پس از ازدواج درگذشت و فرزندی هم ندارد
اشعار عماد خراسانی در حدود سی هزار بیت شعر فارسی است که در اقسام قوالب متداول از قصیده، غزل، مثنوی، قطعه و انواع مسمطات ترکیبی و از این قبیل سروده را شامل میشود. گاهی گرایشی هم به بعضی از ملایمات نو دارد. امّا اهم و اغلب آثار دلنشین و بدیع او در همان چند نوع مذکور، مخصوصاً مثنوی، مسمطات ترکیبی و بالاخص غزل است که حاوی لطیفترین و بهترین اشعار اوست. سوز و شور و حال کلام او در غزلها و اشعار غنایی، حاکی از صمیمیت و صداقتی است که در حقیقت اصل مایهی شاعری است. غزل به یک حساب از دشوارترین زمینههای شعر است؛ هر صاحب طبعی را اگرچند کوشد به باریک وهم در پردهی غزلبار نیست؛ در این حریم جز با شور و حال و صدق و صفا نمیتوان راه یافت
و اما عماد ما در بارگاه غزل از صدرنشینان است و قدر نیز دارد و خواهد داشت و این تکیه و تأکید راجعبه جنبهی معنی و روح غزل نباید موجب این وهم شود که جانب دیگر آن یعنی لفظ و بیان هر چه باشد ایرادی ندارد یا این وهم که عماد جنبهی صورت و لفظ را مهمل فروگذاشته است و در این خصوص فاتر و قاصر است؛ هرگز چنین نیست.
