بخشی از مقاله
چکیده
از مشکلات اساسی توسعه و پیشرفت در هر کشور محدودیت کمی و کیفی منابع آب است. لذا حفاظت از این منابع بخصوص آب های شیرین به عنوان یکی از مهم ترین عوامل حفظ سلامت و توسعه همهجانبه جوامع مطرح هست. در این مطالعه به منظور بررسی کیفیت شیمیایی آب حوزه گاوخونی از اطلاعات چهار ایستگاه تنگه زردآلو، پل خاجو، زیادیران و ورزنه پس از بررسی صحت داده ها استفاده شده است برای مشخص کردن دادهای پرت از نمودار جعبه ای استفاده شده است و آنالیز پارامترهای کیفی آب جهت مصارف مختلف شرب، کشاورزی و صنعت با توجه به خروجی نمودارهای شولر، ویلکوکس و شاخص LSI انجام شد؛ که نتایج نشان داد کیفیت آب ازنظر شرب خوب و قابلقبول میباشد بهجز ایستگاه ورزنه برای مصارف شرب غیرقابل شرب و نامطبوع قرارگرفته است. بررسی کیفیت آب بر اساس سختی کل در هر چهار ایستگاه از نوع سخت و خیلی سخت می باشد. ازنظر کشاورزی هر دو ایستگاه در اکثر سال ها کمی شور ولی مناسب برای کشاورزی بوده که و برای بررسی کیفیت آب برای مصارف صنعتی با توجه به شاخص اشباع لانژلیه - LSI - در اکثر نمونه ها خورنده و در تعدادی رسوب گذار بوده است و خروجی حاصل از آزمون روند من -کندال برای دو ایستگاه زیادیران و تنگه زردآلو نشان می دهد در ایستگاه زیادیران پارامتر کلر دارای روند معنی دار صعودی بوده است و دیگر پارامترها روند معنی داری نداشته اند و در ایستگاه تنگه زردآلو نیز پارامترهای کلر و منیزیم دارای روند کاهشی معنادار و درصد سدیم قابل جذب نیز روندی افزایشی معنی داری را نشان می دهد و با توجه به خروجی هر ایستگاه نیاز به برنامهریزی با توجه به محدودیتها و فرصتها در منطقه داشته است.
مقدمه
به دلیل رشد تقاضای آب در بخش های اصلی یعنی کشاورزی، شرب و صنعت و افزوده شدن تقاضاهای جدید نظیر آبزی پروری و محیط زیست رودخانه ها و سایر پیکره های آبی و کاهش امکانات عرضه، رقابت بین مصرفکنندگان آب بروز کرده و تشدید خواهد شد. به طورکلی اهمیت بررسی کیفیت و کمیت آب های سطحی در سایه مشکلات تأمین منابع آب همواره امری اجتنابپذیر بوده است. حفاظت و استفاده بهینه از منابع آب از اصول توسعه پایدار هر کشور هست. آبهای سطحی جاری یا رودخانه ها از مهم ترین منابع آب هستند که نقش مهمی در تأمین آب موردنیاز فعالیت های مختلف مانند کشاورزی، صنعت، شرب و تولید برقدارند. مدیریت منابع آب را با توجه به اهمیت این منبع ارزشمند در جهان امروز بر اساس حفظ کیفیت آب رودخانه ها به عنوان شریان های بدون مرز امری لازم و حیاتی در مدیریت حوزهی آبخیز بیان کرده اند - ون و همکاران،. - 2014 یکی از شریان های اصلی که آب این موهبت الهی را از بالادست حوزه آبخیز به پایین دست هدایت می نماید رودخانه است که این شریان اصلی از بالادست حوزه آبخیز هر آنچه در مسیر خود به سمت پایین دست می باشد را با خود حمل می کند، آب های سطحی به ویژه رودخانه ها از مهم ترین منابع تأمین آب، جهت مصارف شرب و کشاورزی می باشند - سلیمان ساردو و همکاران، . - 2013 آگاهی از کیفیت منابع آب یکی از نیازمندی های مهم در برنامه ریزی و توسعه منابع آب و حفاظت و کنترل آن ها هست. بدیهی است که برای آگاهی از کیفیت منابع آب و تولید اطلاعات موردنیاز باید پایش انجام شود.
چراکه داشتن اطلاعات جامع، صحیح و قابل اطمینان با دوره های زمانی مناسب می تواند عامل مهمی در تصمیم گیری ها و سیاست گذاری ها باشد. از مشکلات اساسی توسعه و پیشرفت در هر کشور محدودیت کمی و کیفی منابع آب است. لذا حفاظت از این منابع بخصوص آب های شیرین به عنوان یکی از مهم ترین عوامل حفظ سلامت و توسعه همهجانبه جوامع مطرح است. با توجه به این امر قرار گرفتن کشور ایران بر روی کمربند مناطق خشک کره زمین درنتیجه کاهش بارندگی و ضریب تغییرات زمانی و مکانی بالای آن اهمیت برنامهریزی و مدیریت منابع آبی کشور را دوچندان نموده است - ابراهیمی و همکاران،. - 2011 در رابطه با مضرات رسوب گذاری از تغییر و کم شدن کارایی دیگ های صنعتی بخار و تأسیسات کارخانه های صنعتی می تواند نام برد. همچنین خورنده بودن آب مورد مصرف در تأسیسات شهری، صنعتی و شرب موجب کوتاه تر شدن و از بین رفتن شبکه توزیع آب خواهد شد. ماسامبا و مازیماوی - 2008 - کیفیت آب رودخانه تامالاکان را موردمطالعه قراردادند و دریافتند که نیتروژن، pH و اکسیژن محلول آب تحت تأثیر فعالیت های مختلف انسانی افزایش داشته است. در بررسی نتایج تجزیه شیمیایی کیفیت شیمیایی آب رودخانه کرج با توجه به استاندارد ملی کیفیت آب شرب نشان دادند که میانگین غلظت پارامترهای شیمیایی موجود از حد استاندارد پایین تر می باشد - معروف و همکاران،. - 2010 رمضانی و هاشمی - 1390 - برای تحلیل کیفیت آب رودخانه زرینه رود ایران با فن آماری تحلیل مؤلفه اصلی 22 پارامتر کیفیت آب را در سال 1387 در 39 ایستگاه بررسی کردند و به این نتیجه رسیدند که شش مؤلفه اول 74 درصد تغییرات بین ایستگاه ها را توجیه می کند. این مطالعه نشان می دهد که فن مؤلفه اصلی - PCA - یک روش مناسب برای تعیین مهمترین پارامترهای تأثیرگذار و رتبه بندی کیفی ایستگاه پایش است. سلیمانی ساردو و همکاران - 1392 - به ارزیابی کیفیت آب و روند تغییرات پارامترهای کیفی رودخانه چم انجیر خرم آباد توسط روش های گرافیکی از قبیل نمودارهای ویلکاکس، شولر و پایپر پرداختند در این مطالعه نمودار پایپر تیپ کیفی آب را از نوع کلسیم منیزیمی معرفی نمودند. بر اساس دیاگرام شولر تمام نمونه ها مربوط به آب رودخانه چم انجیر در دسته خوب و قابل قبول ازنظر شرب قرار داشته و مانعی ازنظر شرب ندارند.
همچنین نمودار ویلکاکس نشان داد که اثر نمونه ها در کلاس کمی شور قرارگرفته و برای کشاورزی مناسب می باشند. ماسامبا و مازیماوی کیفیت آب رودخانه تامالاکان را موردمطالعه قراردادند و دریافتند که نیتروژن، pH و اکسیژن محلول آب تحت تأثیر فعالیت های مختلف انسانی افزایش داشته است. بررسی های بر روی تغییرات کیفیت آب در سرشاخه ها و مقاطع مختلف رودهای غرب حوضه مرکزی - قم-کاشان - و تعیین علل زمینشناسی مؤثر در شوری منابع آب سطحی و زیرزمینی نشان داد که از مهم ترین عوامل مؤثر در شوری آب رودخانه های این حوضه، مارنهای تبخیری، گنبدهای نمکی و معادن گچ و نمک هست - فیض نیا،. - 2008 مدیریت تقاضا و تأمین آب جهت مصارف مختلف با در نظر گرفتن محدودیت های کمی و کیفی، کنترل آلودگی های مصرف کنندگان آب در راستای ارتقای شاخص های کیفی منابع آب و حفظ محیط زیست از رویکردهای مدیریت منابع آب کشور محسوب می گردد. در این راستا شناسایی و پایش کیفیت منابع آب به منظور شناخت از کیفیت آب متناسب با مصارف مختلف به عنوان یکی از گام های اصلی مدیریت کیفت منابع آب از جایگاه ویژهای برخوردار بوده است. بر این اساس کیفیت یکی از عواملی است که برای مصارف مختلف محدودیت ایجاد می کند،به همین دلیل کیفیت منابع آب دائماً بایستی بررسی و کنترل شود تا منابع آب باکیفیت مناسب برای هر مصرف به دست مصرف کنندگان برسد. در این پژوهش ترکیب شیمیایی آب حوزه گاوخونی از اطلاعات چهار ایستگاه تنگه زردآلو، پل خواجو، زیادیران و ورزنه مورد تجزیهوتحلیل قرارگرفته است. تا بتوان در راستای مدیریت جامع، برنامهریزی صحیحی نسبت به بهرهبرداری از منابع تدوین نمود.
مواد و روشها
موقعیت منطقه موردنظر مربوط به حوزه گاوخونی که تشکیل شده از 4 ایستگاه هیدرومتری تنگه زردآلو، پل خواجو، زیادیران و ورزنه بوده است که موقعیت منطقه موردمطالعه در شکل - 1 - آرده شده است.
