بخشی از مقاله
چکیده:
از راهبردهاي توسعه پایدار، توسعه فعالیتهاي تفرجی و اکوتوریسم می باشد. تعیین ارزشهاي تفرجی و استعدادهاي طبیعی منطقه به همراه برنامه ریزي صحیح می تواند منجر به توسعه درآمدهاي اقتصادي از طریق تفرج گردد. منطقه گاوخونی از مناطق پرجاذبه اي است که با داشتن طیف وسیعی از پتانسیل هاي گردشگري، امکان انتخاب فرصت هاي تفرجی مختلفی را براي گردشگران فراهم می نماید که متأسفانه در سالهاي اخیر به علت سوء مدیریت دستخوش تخریبهاي زیادي شده، درنتیجه لزوم برنامه ریزي در این امر ضروري مینماید. این تحقیق با هدف ارائه راهبردهاي مدیریتی براي ارتقاء کیفیت اکوتوریسم منطقه گاوخونی انجام شده است. این الگوي مدیریتی با توجه به استعدادها، مزیتهاي نسبی و حساسیتها و نابسامانیهاي منطقه ارائه شده است.
بعد از تعیین مهم ترین پارامترهاي تأثیرگذار بر وضعیت اکوتوریسم منطقه، مدل مدیریت اکوتوریسم منطقه با استفاده از روش شبکههاي باور بیزین طراحی و وارد نرم افزار Netica شد. با استفاده از این مدلسازي تأثیر پارامترهاي مختلف بروضعیت اکوتوریسم منطقه در قالب سه گروه کلی جذابیتهاي گردشگري، وضعیت اقتصادي اجتماعی و تسهیلات وخدمات مشخص شد و با انجام آزمون حساسیت سنجی عوامل مهم در وضعیت اکوتوریسم منطقه اولویت بندي گردید. از نرم افزار Netica براي انجام روش مدل سازي استفاده شد. نتایج این تحقیق نشان داد که جذابیتهاي گردشگري موجود در منطقه، بیشترین تأثیر را در جذب گردشگران و رونق اکوتوریسم منطقه دارند. سپس با توجه به میزان تأثیرگذاري پارامترهاي مدل بر اساس مقادیر کمی، راهبردهاي مدیریتی براي ارتقاء وضعیت اکوتوریسم منطقه ارائه شدند.
واژههاي کلیدي: مدیریت اکوتوریسم، روش شبکههاي بیزین، منطقه نمونه گردشگري، تالاب گاوخونی
.1 مقدمه:
توسعه گردشگري به عنوان مجموعه فعالیتهاي اقتصادي، تأثیر بسزایی در تقویت بنیانهاي اقتصادي جوامع دارد.[1] اما به دلیل نوپا بودن این صنعت در برخی کشورها، نمونههایی از تأثیرات نامطلوب و مضر توسعه اتفاقی و بدون برنامه در برخی نقاط آن مشهود است . [3] [2] بدین سبب امروزه مطالعات زیادي در راستاي دستیابی به گردشگري پایدار صورت میگیرد[4]در رویکرد امروزي توریسم، به ویژه توریسم در نواحی روستایی، اگرچه توریسم راه حلی براي کاهش اثرات منفی زیست محیطی و بستري براي توسعه اجتماعی-اقتصادي محسوب میشود، نباید محیط را تنها به عنوان ابزاري براي توسعه اقتصادي تلقی کرد بلکه بایستی در این راستا به تمامی عوامل فیزیکی و فرهنگی توجه داشت .[6] [5]
نگرانی توجیه پذیري از احتمال آثار منفی گردشگري وجود دارد که ایجاد تعادل بین سود آوري بهینه صنعت گردشگري و پیشگیري از مشکلات حاد ناشی از آن را بر مبناي یک روش برنامهریزي و کنترل شده، ایجاب می کند. ایران داراي جاذبههاي گردشگري فراوان و پتانسیلهاي بالاي تفرجی است [7] که با مدیریت آنها میتوان همگام با بهرهبرداري معقول از طبیعت به توسعه درآمدهاي اقتصادي از طریق اکوتوریسم پرداخت و در عین حال از اعمال فشارهاي روزافزون بر طبیعت جلوگیري نمود. با توجه به اینکه محیط زیست طبیعی توان اکولوژیکی محدودي را براي استفادههاي بشر داراست، برنامه ریزي و مدیریت اکوتوریسم با رویکرد زیست محیطی امري ضروري به شمار میآید .[9] [8]
تالاب گاوخونی از اندوختگاههاي زیست سپهر کشورمان است که هنوز ناشناخته مانده و داراي جلوههایی بکر زیبا و پررمز و راز است .[10] این منطقه بدلیل مجاورت با جاذبههاي متعدد گردشگري - نظیر آثار باستانی و... - ، طیف وسیعی از جذابیتها و پتانسیلهاي تفرجی را در خود جاي داده است و داراي جاذبههاي گردشگري متعددي میباشد که متأسفانه علیرغم وجود این جذابیتها بدلیل عدم اعمال یک مدیریت صحیح و یکپارچه در منطقه و دخالتهاي گسترده در آن بخشی از ویژگیهاي بارز و زیباییهاي منطقه از بین رفته است .[11] در نتیجه بدلیل شرایط خاص منطقه و دارا بودن پتانسیلهاي فراوان و همچنین پیشگیري از نابودي سایر جاذبهها و تقویت اکوتوریسم در منطقه، شناسایی راهکارهاي مدیریتی در زمینه اکوتوریسم با رویکرد زیست محیطی، ضروري مینماید.
هدف اصلی در این تحقیق شناسایی پتانسیلهاي گردشگري و همچنین چالشهاي موجود در این رابطه و ارائه طرحی براي بازیابی این پتانسیلها و برطرف کردن نقاط ضعف بمنظور تقویت اکوتوریسم منطقه میباشد. ارائه مدلی براي بررسی تأثیر پارامترهاي مختلف بر وضعیت اکوتوریسم منطقه از ویژگیهاي این طرح این است و این مقایسه بصورت کمی انجام میشود. در نتیجه با بررسی تأثیر عوامل مختلف بر وضعیت اکوتوریسم منطقه می توان به ارائه راهبردهاي مدیریتی در این خصوص پرداخت که ضمن لحاظ کردن مسائل زیست محیطی میتواند راهی فراسوي توسعه فعالیتهاي تفرجی و اکوتوریسم در منطقه باشد و مدیران را در پروسه تصمیم سازي و تصمیم گیري یاري دهد. بدین شکل شاید بتوان منطقه را از تخریب و نابودي هر چه بیشتر نجات داد و با برنامه ریزي منسجم به منطقهاي مناسب براي گردشگران داخلی و خارجی تبدیل نمود.
.2 مواد و روشها:
شبکههاي باور بیزین ابزاري قوي براي مدلسازي روابط علی و معلولی در حیطههاي مختلف میباشد.[12] این ساختار شامل شبکههاي بهم پیوستهاي از احتمالات میباشد که وابستگی متغیرهاي مدل را نشان میدهد. کاربرد این روش براي مدلسازي در مواردي که اطلاعات به طور کامل در دست نیست یا دادههاي ورودي محدود به دادههاي کیفی هستند میتواند مؤثر باشد. این شبکهها روابط علی و معلولی را بصورت یک نمودار گرافیکی نمایش میدهند. این روش قادر است حجم بالایی از اطلاعات نامتجانس و غیر کمی را به شکلی قابل درك و شفاف تبدیل نماید .[13] یک شبکه باور بیزین بصورت یک نمودار گردشی است که یکسري فاکتورها و ارتباطات بین آنها را نمایش میدهد. این نمودار بیانگر سیستم پیچیدهاي از متغیرهاي مرتبط با یکدیگر است که یک مدل را تشکیل میدهند. این الگوریتمها که براي محاسبه دستی، بسیار پیچیده و طولانی هستند، براحتی توسط شبکههاي بیزین قابل حل میباشند .[14]
.2- 1 استفاده از مدلسازي شبکههاي باور بیزین
-1 تعیین متغیرهاي مدل: در ابتدا گرههایی که معرف متغیرهاي موثر در مورد هدف مطالعه بودند با استفاده از مرور منابع و نظر خواهی از افراد صاحب نظر تعیین گردیدند
-2 ایجاد الگوریتم تأثیر: الگوریتم تأثیر که مبین چگونگی روابط علی و معلول در سیستم مورد مطالعه است بر اساس دانش تئوریک و برداشتهاي منطقی ایجاد گردید.
-3 پر کردن جداول احتمالات شرطی: در این مرحله براي کلیه سناریوهاي موجود نتایج به صورت احتمالات از کارشناسان طی پروسهاي شبیه به دلفی اخذ و در مدل قرار گرفت. این جداول احتمالات به مثابه موتور فعال این مدل میباشد.
-4 اعتبارسنجی و تطبیق دادههاي میدانی با دانش پیشین: در این گام، مدل از لحاظ نتایجی که میدهد با توقعی که کارشناسان از چگونگی و اولویت متغیرهاي مختلف در سیستم دارند سنجیده میشود . این کار با استفاده از تجزیه و تحلیل حساسیت و تجزیه و تحلیل سناریوهاي مختلف انجام گرفت.در نهایت مدلسازي شبکههاي باوربیزین میتواند به سازماندهی و یکپارچهسازي اطلاعات در زمینه مورد مطالعه - در این تحقیق عوامل تاثیر گذار بر روي اکوتوریسم منطقه گاوخونی - منجر گردد .[15]
.2-2 ویژگیهاي عمومی منطقه مورد مطالعه:
تالاب گاوخونی در فاصله 140 کیلومتري جنوب شرقی اصفهان و 30 کیلومتري شهر ورزنه - نزدیکترین شهر به تالاب - قرار دارد. .[10] در سمت غرب آن تپههاي شنی قرار دارند .[16] این منطقه از نقاط گرم و کویري ایران محسوب میگردد و آب و هواي آن خشک است. آب زاینده رود در طول مسیر تحت تأثیر عوامل مختلف دگرگون شده و در پایان آب بسیار ناچیز و با کیفیت بسیار نامطلوبی از لحاظ درجه شوري و میزان آلودگی به تالاب میریزد. مشاغل اصلی مردم این محدوده به ترتیب عبارتند از : کشاورزي، صنایع دستی، دامداري و مشاغل خدماتی. مردان این شهر بیشتر به کشاورزي و زنان به کاربافی، سفره بافی، کرباس بافی و قالی بافی مشغول هستند .[17] در شهر ورزنه امکانات تفریحی قابل ذکري وجود ندارد. مسیرها از اصفهان تا ورزنه و خارا غالباً آسفالته می باشد. اما از ورزنه و از روستاي خارا، قلعه خرگوشی و حسین آباد به تالاب جادهها جیپ رو و بعضی مسیرها زیرسازي شده و بعضی مسیرها بدون زیرسازي است. .[16]
همانطور که اشاره شد براي ارائه راهبردهاي مدیریتی جهت بهبود وضعیت اکوتوریسم منطقه گاوخونی، از روش مدلسازي شبکههاي بیزین استفاده گردید. بدین منظور ابتدا نسبت به تعیین پارامترهاي تأثیرگذار بر وضعیت اکوتوریسم منطقه اقدام شد.براي این کار مطالعات گستردهاي صورت گرفت و بعد از مرور منابع مختلف، بازدیدهاي مکرر از منطقه و انجام مصاحبه با کارشناسان متخصص در این امر که با منطقه نیز آشنایی کامل داشتند، پارامترهاي مورد نظر تعیین شدند. این پارامترها که در سه گروه کلی جذابیتها، تسهیلات و خدمات و وضعیت اقتصادي اجتماعی دسته بندي شدند، متغیرهاي مدل و یا گرهها را تشکیل دادند. مدل مدیریت اکوتوریسم منطقه گاوخونی در شکل شبکههاي باور بیزین شامل پارامترهاي زیر میباشد:
جذابیتها: جذابیتهاي طبیعی یک منطقه، شامل ویژگیهاي فیزیکی و فرهنگ بومی است .[5] در این مدل پارامتر جذابیت، در دو گروه جذابیتهاي طبیعی و جذابیتهاي تاریخی فرهنگی دسته بندي شد.
• جذابیتهاي طبیعی: شامل کلیه عناصر طبیعی اعم از فیزیکی و بیولوژیکی نظیر زمین، هوا، آب، حیات وحش،
