بخشی از مقاله
چکیده
در حوزه های جنگلی شمال کشور تا سال 1380 بیش از 3400 آبادی با سکنه دائم وجود داشته که حدود 7840 خانوار را با 465000 نفر جمعیت شامل می شده است. ویژگی اصلی این آبادیها، پراکندگی و کوچک بودن آنهاست به طوری که %68 آنها کمتر از 20 خانوار جمعیت داشته اند و تا همین اواخر از بسیاری از خدمات و امکانات امروزی بی نصیب بوده اند . طی سه دهه اخیر، تغییر و تحولات اساسی در ساختار و کارکرد اکثر این روستاها اتفاق افتاده است که بررسی و تحلیل این تغییرات به منظور برنامه ریزی و سامان دهی اوضاع آینده ضروری می نماید.
نتایج تحقیق نشان میدهد -1 از سال 1345 تا 1365 به دلیل عدم وجود زیرساخت های اجتماعی و اقتصادی در این حوزه روستایی، روند مهاجرتها به سوی شهرهای جلگه ای و ساحلی مازندران و گیلان بوده است . این روند طی سالهای اولیه پس از انقلاب اسلامی تشدید شد. -2 از سال 1365 به بعد همراه با ایجاد زیرساخت های خدماتی در روستاها، از شدت مهاجرتها ی روستایی کاسته شده و روستاها به نوعی تثبیت جمعیت رسیدند .
-3 از سال 1375 تا کنون و هم زمان با افزایش قیمت اراضی در مناطق ییلاقی و خوش منظره شمال، و همچنین بازگشت برخی از مهاجران پیشین، جریان مهاجرتها در منطقه معکوس شده و ضمن تثبیت جمعیت دائمی، کشترش خانه های دوم موجب افزایش بی سابقه جمعیت موقت - خوش نشین - در منطقه شده است. - 4 بازتاب فضایی- مکانی چنین تحولات جمعیتی در منطقه را می توان در تغییر کاربری اراضی جنگلی و مرتعی، رشد فزاینده ساخت و ساز خانه های دوم، تجهیز روستاها به خدمات و امکانات زیربنایی و رفاهی، افزایش قیمت املاک و خدمات، آلودگی های زیست محیطی متعدد و ... مشاهده نمود.
مقدمه
روند تغییر و تحولات جمعیتی در جوامع انسانی متاثر از تغییرات طبیعی جمعیت - افزایش یا کاهش ناشی از تولد و مرگ - و مهاجرت می باشد. در کشورهای در حال توسعه عمده مهاجرت ها به سمت شهرهاست که دارای امکانات اقتصادی، اجتماعی و سیاسی می باشند . این نوع مهاجرت، یک مهاجرت داخلی محسوب می شود که اثرات و پیامدهایی را برای هر دو مکان مبداء و مقصد به همراه دارد . یکی از اساسی ترین پیامدهای مهاجرتهای روستایی-شهری و جابجایی های جمعیتی میان روستا و شهر، تحولات ساختاری و کارکردی این فضاهاست.
در حوزه های جنگلی شمال کشور تا سال 1380 بیش از 3400 آبادی با سکنه دائم وجود داشته که حدود 7840 خانوار را با 465000 نفر جمعیت شامل می شده است . ویژگی اصلی این آبادیها، پراکندگی و کوچک بودن آنهاست به طوری که %68 آنها کمتر از 20 خانوار جمعیت دائمی دارند و %78 آنها - شامل %44 جمعیت - در داخل جنگل و بقیه در حاشیه جنگل ها استقرار دارند .2 ساکنان آبادی های کوچک و پراکنده داخل جنگل، طی دهه های گذشته از بسیاری از امکانات و خدماتی چون جاده مناسب، بهداشت و درمان، آموزش و ... محروم بوده اند و به ه مین دلیل، همواره با مهاجر فرستی روبرو بوده اند - مختارپور، 1375، . - 14
امروزه بسیاری از این آبادی ها نسبت به گذشته بزرگتر شده اند و جمعیت انبوهی را در فصول مختلف در خود جای می دهند. این جمعیت به شکل های جمعت دایمی، موقت و جمعیت باز گشته - مهاجرت معکوس - قابل مشاهده است . از این رو، بررسی این تغییر و تحولات باعث شناخت بهتر مسایل منطقه و روندهای پیش روی آن به منظور برنامه ریزی و کاستن از پیامدهای منفی آن خواهد شد.
راهکار ایجاد انگیزه برای ماندگاری در روستا و جلوگیری از مهاجرت روستاییان، فراهم سازی زیر ساختهای روستایی است که می تواند شرایط مطلوب زندگی را در روستا ایجاد کند و با تاثیر بر اهداف اقتصادی و اجتماعی مهاجرت و کاهش فاصله شاخص های زندگی بین روستا و شهر ، انگیزه مهاجرت داخلی را کاهش دهد . توسعه روستاها علاوه بر کاهش و توقف مهاجرتهای روستایی- شهری، می تواند منجر به ایجاد انگیزه برای بازگشت به روستاها - مهاجرت معکوس - گردد. این پدیده به معنای بازگشت مهاجران روستایی از شهر به روستا می باشد که مستلزم ایجاد شرایط مناسب در روستا برای بازگشت آنان و ایجاد عوامل انگیزشی در خانوار برای ماندگاری دایم در روستا میباشد.
در حوزه جنگلی- کوهستانی جنت رودبار شهرستان رامسر علاوه بر مهاجرتهای روستایی- شهری که تاکنون مطرح بوده است، پدیده مهاجرت معکوس و گردشگری روستایی در قالب خانه های دوم نیز طی سالهای اخیر مشاهده می شود. در حال حاضر به دلیل بهبود راههای ارتباطی، افزایش وسایل موتوری شخصی و تبلیغات رسانه های جمعی مانند رادیو، تلویزیون و سایر رسانه ها، شکل گیری خانه های دوم با شتاب زیادی در این منطقه اتفاق می افتد.
خانه های دوم مساکنی است که به طور موقت و در مدتی از سال برای مقاصد تفریحی و فراغتی استفاده می شود - دیویس و فارال و پاتریک، 1981، . - 163 گردشگری خانه های دوم یکی از الگوهای گسترش گردشگری به ویژه در نواحی روستایی و کوهستانی است که از طریق گسترش مالکیت خانه های دوم - خانه های ییلاقی یا خانه های تعطیلات - حاصل می شود - ویلیامز و هال، 2000، . - 23 الگوی توزیع خانه های دوم در جهان رابطه تنگاتنگ با شبکه های دسترسی، شرایط ویژه جغرافیایی، نظام جابجایی جمعیت بین نقاط شهری و روستایی، و حتی تفاوت های اساسی موجود در سیاست های برنامه ای به ویژه در ارتباط با کاربری اراضی، تملک زمین و استراتژی توسعه روستایی دارد - فشارکی، 1374، . - 68
در مقاله حاضر روند تحولات جمعیتی و ساختاری- کارکردی سکونتگاههای حوزه جنگلی-کوهستانی جنت رودبار شهرستان رامسر طی دوره 1345-85 مورد مطالعه و تحلیل قرار گرفته است . در این زمینه، لوایز و ماند - 1975 - 1 با مطالعه در کشورهای اروپایی، روند مهاجرت های روستایی- شهری را در سه دوره مشخص کرده اند : - مرحله اول جمعیت زدایی2 نامیده می شود که طی آن جمعیت از فضاهای روستایی به دلیل کمبودها و ضعف های اقتصادی به سمت شهرها مهاجرت می کنند .
- مرحله دوم با عنوان جمعیت پذیری3 مشخص می شود که با انتقال تکنولوژی به روستاها و بهبود نسبی شرایط زندگی، ر وستاها به نوعی تثبیت جمعیتی دست می یابند . و مرحله سوم به جمعیت پذیری دوباره1 معروف است که در اثر گسترش همه جانبه وسائط حمل و نقل شخصی و عمومی و احداث جاده های متعدد میان شهرها و حومه های روستایی و همچنین سایر پیشرفت های اقتصادی و تکنولوژیکی، فضاهای روستایی مورد توجه دوباره قرار گرفته و علاوه بر بازگشت مهاجران پیشین، عده ای از شهرنشینان نیز تمایل به اقامت در روستاها دارند. بخش عمده ای از توجه به روستاها در این مرحله در قالب گسترش خانه های دوم توسط شهروندان صورت می گیرد.
روش تحقیق
تحقیق حاضر از نوع کاربردی بوده و به روش توصیفی و تحلیلی به اجرا در آمده است. اطلاعات و داده های آماری مورد نیاز از دو روش مطالعه اسنادی - کتابخانه ای - و مطالعه میدانی و پیمایشی جمع آوری گردید . برای مقایسه روند تغییرات جمعیتی روستاها طی دوره های مختلف، از داده ها واطلاعات آماری سرشماری های جمعیتی استفاده شد و برای ثبت جمعیت موقت و تعداد خانه های دوم، تغییرات کاربری اراضی، و سایر تغییرات ساختاری و کارکردی روستاها از مشاهدات میدانی مفصل بهره گرفته شد.
در محدوده دهستان جنت رودبار شهرستان رامسر تعداد 27 آبادی روستایی با 261 خانوار دائمی وجود دارد که مجموعا 627 نفر را شامل می شود . با استفاده از فرمول کوکران از 54 خانوار منطقه با روش نمونه گیری تصادفی سیستماتیک پرسشنامه تکمیل شد. پس از جمع آوری پرسشنامه ها، سوالات آن طبقه بندی و کدبندی شده و آنگاه با نرم افزار Spss پردازش گردید. با توجه به نو ع داده ها و اهداف مورد نظر ، از روش های کیفی و کمی مانند آزمون همبستگی ناپارامتری پیرسون، آزمون همبستگی خطی و آزمون کای اسکوئر - Chi-Square test - برای تحلیل داده ها و نتیجه گیری لازم استفاده شد.برای اطمینان از روایی پرسشنامه ن از آزمون آلفای کرونباخ بهره گرفته شد که مقدار آن برای 40 سوال اصلی .762 به دست آمد و مورد تایید قرار گرفت . پایایی پرسشنامه نیز با نظرخواهی از اساتید و کارشناسان مرتبط مورد تایید قرار گرفت.
محدوده مطالعه
محدوده مطالعه این تحقیق شامل دهستان جنت رودبار از بخش مرکزی شهرستان رامسر است که ب راساس آمارسرشماری نفوس و مسکن سال 1385 دارای 27 روستا، 261 خانواردایمی و 627 نفر جمعیت دائمی می باشد . به طور کلی این محدوده حوزه ای جنگلی- کوهستانی می باشد که مساحت جنگلهای آن حدود 5300 هکتار بوده و به نام حوزه غرب چالکرود در منطقه لیماکده و آرمو واقع شده است. همچنین، مساحت مراتع این حوزه در حدود 20839 هکتار می باشد که توسط دامدارن مورد بهره برداری قرار می گیرد - نقشه شماره . - 1
