بخشی از مقاله
چکیده :
تالاب گاوخونی به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی و مشکلات دسترسی به آن خوشبختانه تاکنون از تخریب و دست اندازی های مستقیم دست بشر در امان مانده است. تواناییهای بالقوه این تالاب پوشش گیاهی ، جانوران ویژه ، آبزیان و پرندگان آبزی و مهاجر و همچنین عوامل غیر زنده موثر بر تالاب می باشد. مسلم آن است که ثبات زیست محیطی موجود در این تالاب امتیاز ویژه آن و تدابیری مسئولانه برای حفظ آن نیازی جدی به شمار می آید.
در حال حاضر این نگین مرکزی ایران با از دست دادن تدریجی آب به واسطه خشکسالی های پی در پی و وجود سد زاینده رود که تبعات خاص خود را به دنبال داشته ، عدم نظارت کافی بر گردشگران ، ساکنین منطقه و شکارچیان غیرمجاز و... در حال مواجه شدن با خطرات بسیاری است. در این مقاله ابتدا به معرفی و موقعیت جغرافیایی تالاب گاوخونی و سپس به بیان پتانسیل های زیست محیطی این تالاب ارزشمند می پردازیم و عوامل تهدید کننده تالاب را برمی شماریم و در نهایت چند پیشنهاد جهت حفظ این گنجینه خدادادی بیان می داریم.
مقدمه:
کی از جاذبه های گردشگری اصفهان تالاب بین المللی گاوخونی است. تالاب گاوخونی درانتهایی ترین قسمت حوضه آبریز زاینده رود واقع در زیر حوضه گاوخونی قراردارد
گاوخونی به معنی گاوخانه است و گورخونی هم نامیده میشودظاهراً. به علت وجود تعداد زیادی گورخر در گذشته،به این نام معروف شده است
وسعت حوضه آبخیز تالاب گاوخونی بالغ بر3 هزار و 616کیلومترمربع است که حدود 2 هزار و 871 کیلومتر آن در استان اصفهان و بقیه در استان یزد قرار گرفته است
اقلیم منطقه براساس تقسیمات اقلیمی دارای اقلیم فرا خشک بوده و میانگین بارندگی آن در یک دوره 24 ساله بین 50 تا 100 میلیمتر و متوسط دمای سالانه 1درجه سانتیگراد و میانگین تبخیر سالانه بالغ بر 2 هزار و 800 میلیمتر گزارش شده استدر. مرکز این واحد، تالاب نسبتاً وسیع گاوخونی قرار دارد. این تالاب به دلیل ویژگیهای
خاص زیست محیطی اش یکی از ارزشمندترین اکوسیستم های تالابی کشور است که در فهرست تالاب
های بین المللی کنوانسیون رامسر به ثبت رسیده است .
متاسفانه چندیست به علل گوناگون و طرق مختلف این تالاب با آسیبهای جدی مواجه شده است که ادامه این روند دیر یا زود قطعا به نابودی آن خواهد انجامید. عواملی چون احداث سد زاینده رود ، بهره گیری از آب زاینده رود در کارخانجات ذوب آهن و فولاد مبارکه،کشت برنج در اطراف شهر اصفهان که آب زیادی طلب میکند ، خشکسالی و... که هرکدام به خودی خود لزوم پرداختن به این موضوع را اجتناب ناپذیر می کنند.
به واقع چاره ای جز شناخت این عوامل و تفکر در چراییه برخی اعمالمان در برخورد با تالاب گاوخونی وجود ندارد. انتخاب این موضوع تلاشی است جهت گشودن باب بحثی که امید داریم گامی باشد در جهت شناخت، بررسی
معضلات و سپس اندیشیدن و ارائه راه حل هایی منطقی برای نجات این ثروت ملی.
موقعیت جغرافیایی :
تالاب گاوخونی به صورت دریاچه کوچک دایمی و یک منطقه فرورفته کویری است که از اطراف توسط ناهمواری های مختلف، تپههای شنی، گسترههای نمکی و کویری و جنگلزار احاطه شده است. وسعت آن بالغ برهکتار برآورد میشود
این تالاب در بین عرض جغرافیایی جنوبی و 15شمالی و طول جغرافیایی غربی و '59 شرقی واقع گردیده و به حالت مثلثی شکل دیده میشود.عمق آب آن در اکثر نقاط آن اندک و در حدود یک متر میباشد که بر اساس مقدار آب ورودی به تالاب در طول سال تغییر می کند. این منطقه ناحیه ی بستهای است که بین رشته کوههای زاگرس و کوه های مرکزی واقع شده و شاید به صورت دره عمیقی بوده است که توسط رسوبات آبرفتی پر شده باشد. از جمله ارتفاعات مشخصی که در اطراف تالاب از نقاط پست مجاور قابل تشخیص هستند
مهمترین ویژگیها و ارزشهای زیست محیطی تالاب گاوخونی:
تثبیت تپه های شنی :
از نقشهای مهم و حیاتی تالاب، جلوگیری از حرکت شن های روانی است که در پهنه وسیعی از ناحیه غربی تالاب گسترش دارند. تپه های شنی مذکور تحت تاثیر رطوبت تالاب، پوشش گیاهی و خاصیت مویینگی خاک به مقدار زیادی تثبیت شده و در نتیجه شهرها، مزارع و روستاهای مجاور آن از خطر پوشیده شدن توسط شن های روان در اما ن هستند. بدیهی است در صورت نابودی بومسازگان تالاب، روند گسترش کویر و حرکت شنهای روان به طرف مناطق شرقی اصفهان به یک بحران زیست محیطی تبدیل شده و مهاجرت روستاییان را به دنبال خواهد داشت
کاهش آلودگی آب :
تالاب گاوخونی در انتهای مسیر رودخانه زایندهرود واقع شده است. این رودخانه در طول مسیر خود با انواع فاضلابهای کشاروزی، صنعتی و شهری آلوده شده و این آلودگیها در نهایت وارد تالاب میشوند. بسیاری از سموم ناشی از این آلودگیها میتواند با وارد شدن در مسیرهای طولانی و پیچیده شیمیایی در یک زمان نسبتاً طولانی تجزیه و از درجه سمیت آن کاسته شود. به این ترتیب تالاب به عنوان یک تصفیه کننده ی طبیعی از آلودگیهای بعدی سفره های آّب زیرزمینی جلوگیری می کند.
پوشش گیاهی :
بخشهایی از تالاب، به ویژه در قسمت شمالی- محل ورود رودخانه زایندهرود- پوشش گیاهی انبوه و متراکمی دارد که درختچه های گز با ارتفاع پوشش قابل ملاحظه قسمت اعظم رویشهای آن را تشکیل داده و سیمای جنگلی زیبایی را به وجود آورده است. در بررسی انجام شده توسط نگارنده در طی سالیان گونه گیاهی در قالب جامعه گیاهی در قسمت شمالی تالاب شناسایی و معرفی شدند. تاثیر این پوشش در جلوگیری از گسترش کویر، حفظ حیات وحش، ایجاد زیستگاه مناسب برای پرندگان آبزی و مهاجر، کاهش شوری آب، تامین علوفه دام و . . . بسیار حیاتی است.
بررسی انجام شده بر روی نحوه استقرار زون های گیاهی در بخش شمالی تالاب گاوخونی زونبندی آشکاری را از تیپ های گیاهی مختلف تحت تاثیر عوامل گوناگون محیطی از جمله میزان شوری، سطح ایستابی و شیب زمین نشان میدهد که به ترتیب از کنار تالاب شامل زون های ذیل میباشد :
زون گز :
این تیپ گیاهی در بخش شمالی تالاب و در مسیر آبراهههایی که در نتیجه انشعاب رودخانه زایندهرود حاصل شده است، دیده میشود. شوری خاک در اینجا به علت جریان آب این رودخانه به طور نسبی از بخش های مجاور کمتر است و سطح ایستابی نزدیک به سطح خاک میباشد.
زون گنگ :
این تیپ گیاهی در واقع اولین زان را در اطراف تالاب و در سطح بسیار وسیع تشکیل میدهد. سطح ایستابی در زیستگاه این تیپ نیم متر و شوری خاک بیشتر از سایر زونها است
