بخشی از مقاله
چکیده
در چهارچوب حقوق بین الملل بشر حق بر غذای کافی حق بنیادین هر شخص بر دسترسی پایدار به غذایی است که پاسخگوی نیازهای تغذیه ای او بوده و فاقد عناصر سمی و خطر ناک باشد. در راستای تحقق این مهم نسل های کشاورزی گوناگون یکی پس از دیگری جهت ادای رسالت خود، پا به منحصه ظهور گذاشتند.
این فرآیند شاهد نظام هایی بود که هر یک با اتکا به ایدئولوژی و اهداف غایی خود سعی در برطرف نمودن نیازهای بشر داشت. با عنایت به این مهم یک نظر عمومی این است که تغییر و تحول در کشاورزی یک ضرورت اخلاقی برای کاهش فقر و گرسنگی و ایجاد عدالت در بسیاری از کشورهای فقیر دنیا می باشد. از این رو سوگیری های متفاوت و بعضاً متناقضی در بین نسل های کشاورزی جهت ادای رسالت های خود در طول دوران مشاهده شد. لذا در پژوهش حاضر سعی بر آن است تا با شفاف سازی اهداف غایی 3 نظام بهره برداری مطرح سنتی، متداول و تراریخته جایگاه آنان در فرآیند توسعه پایدار تبیین گردد.
-1مقدمه
دسترسی به غذای کافی و سالم از محورهای اصلی توسعه، سلامت جامعه و زیرساختهای نسل آینده کشور است و دستیابی به آن از اهداف اصلی هر کشور است. غذا و تغذیه از جمله نیازهای بنیادی جامعه بشری است، که تأمین آن در مقوله امنیت غذایی نهفته است و تأمین امنیت غذایی برای جامعه یکی از اهداف کلان برنامهریزیهای اقتصادی-اجتماعی است. بی شک اهرم کلیدی جهت حصول امنیت غذایی، کشاورزی است. این مهم - کشاورزی - به حدی اثرگذار است که زندگی بیش از یک میلیارد نفر از جمعیت جهان که از فقر و سوء تغذیه رنج میبرند به آن وابسته است و نقش بسیار مهمی را در اقتصاد روستایی ایفا میکند بنابراین ضروری به نظر میرسد که به منظور دستیابی به امنیت غذایی، تولید در واحد سطح را افزایش داد .
بدون تردید، برخورداری از غذای کافی یک حق انسانی است و محروم شدن انسان ها از آن ، به هر دلیلی در حکم یک جنایت می باشد.در این میان آنچه که در تحقق هدف فوق می تواند نقش اساسی ایفا نماید نوع نظام بهره برداری از زمین های زراعی است.
-2رسالت های نظام های بهره برداری
بعد از دهه 1950 موجی از تحقیقات، پیشرفت ها و انتقال تکنولوژی در تولیدات کشاورزی در اکثر نقاط جهان اتفاق افتاد و منجر به افزایش تولید محصولات کشاورزی شد که به آن انقلاب سبز اتلاق شد. طولی نکشید با افزایش تولیدات، اثرات انقلاب سبز در قالب بحران ها و فجایع زیست محیطی که پی آمد مصرف کودهای شیمیایی و حشره کش ها و ... بود آشکار شد
مصرف زیاد سموم و کودهای شیمیایی در محصولات کشاورزی در تمامی جهان و به خصوص در ایران به یک معضل عمده تبدیل شد. بگونه ای که در حال حاضر در کشور ما سرانه مصرف سم در محصولات کشاورزی به ازای هر نفر 400 گرم و همچنین میزان مصرف کود شیمیایی از 2/5 به 3/5 میلیون تن در ده سال گذشته افزایش داشته است و در کشاورزی متعارف از بیش از 300 نوع ترکیب شیمیایی خطرناک نظیر آفت کش ها، علف کش ها و کودهای یمیایی به منظور کنترل آفات و حشرات و حاصلخیزی خاک استفاده می گردد که بقایای این مواد علاوه بر آلوده کردن آب های زیر زمینی و هوا، جذب گیاهان و درختان شده و بخشی از آن در محصولات کشاورزی به عنوان نمونه، میوه ها و سبزی ها رسوب کرده و در طی مصرف به بدن انسان منتقل خواهد شد
.این سیستم دو راهکار برای تحقق اهداف مدنظر خود که همانا افزایش تولیدات کشاورزی و غذایی می باشد را مد نظر دارد : افزایش فشردگی کشاورزی در مناطقی که در حال کشاورزی است و گسترش سطح زیر کشت. در زراعت فشرده از نهاده های زیادی مانند بذرهای اصلاح شده، کودهای شیمیایی، ماشین آلات و استفاده می شود تا بتوان حداکثر عملکرد را در واحد سطح به دست آورد.
در زراعت فشرده تخریب محیط زیست تشدید می گردد در صورتی که حالت دوم منجر به حذف اکوسیستم ها مانند جنگل ها و تنوع زیستی آن ها می شود - - 3 در نقطه مقابل کشاورزی متعارف کشاورزی پایدار قرار دارد که در سامانه های کشاورزی سنتی، با بهره گیری از نهاده های کم، ریشه دارد و بر فناوری ها و عملیات نوین بوم سازگار مبتنی است، عمدتاً به دنبال تولید با عملکرد مطلوب و حافظ ساختار محیط است و در عین حال در کاهش پیامدهای منفی فعالیت های کشاورزی نیز تاثیر مطلوبی دارد.
یکی از بدیل های کشاورزی پایدار، که بر پایه رهیافت های فلسفی، فنی و زیست محیطی استوار است کشاورزی ارگانیک می باشد و با عنایت به تعریف وزارت کشاورزی آمریکا - USDA - نوعی کشاورزی است که در آن تولید محصولات کشاورزی از طریق ادغام شیوه های فرهنگی، بیولوژیکی و مکانیکی تایید شده و با توجه به حفظ منابع زیست محیطی و حفظ تنوع زیستی انجام می گیرد و فاقد هرگونه کودهای مصنوعی - شیمیایی - و عاری از مهندسی ژنتیک می باشد.
در واقع کشاورزی ارگانیک سیستمی است که چرخه اکولوژیکی و افزایش فعالیت خاک را بهبود و ارتقاء می بخشد و با کمترین استفاده از نهاده های شیمیایی با هدف سلامت و کیفیت محصولات تولیدی درون مزرعه است. با عنایت به این مهم استراتژی و سیاست کلی با توجه به اهداف سند چشم انداز بیست ساله در کشور، حرکت در جهت تامین غذای سالم و به حداقل رساندن آلودگی های محیط زیست ناشی از کاربرد سموم شیمیایی است.
پیرو این رویکرد نزدیک به سه دهه گذشته فناوری تولید گیاهان تراریخته با عنوان انقلاب ژنی مطرح شد. این انقلاب نوین در کشاورزی، کاملاً مبتنی بر زیستفناوری - یا بیوتکنولوژی - است بگونه ای که به عنوان یکی از پنج فناوری تسریع بخش فرآیند توسعه کشورها شناخته میشود
درواقع این فناوری میتواند گیاهان تراریخته را تولید نموده و بدین صورت پاسخگوی کمبود موادغذایی در سراسر جهان باشد
تولید چنین گیاهانی - گیاهان تراریخته - مزایایی از قبیل مقاومت به آفات گیاهی و خشکی، تولید گیاهان پرمحصول وغیره را به همراه دارد که ضمن کاهش هزینههای تولید و افزایش محصول در واحد سطح، محیط زیستی سالم را به ارمغان میآورد. علیرغم منافع بالقوهی این گیاهان، نگرانیهایی در میان عموم مردم و برخی دانشمندان در رابطه با بهداشت و سلامت غذایی و مسائل زیست محیطی مانند تاثیرات ناخواسته بر روی سایر موجودات، کاهش تاثیر حشره کشها، انتقالیافتن ترنسژن به گونههای غیرهدف، نگرانیهای بهداشتی مانند ایجاد حساسیت بالاخص در کودکان، ایجاد تاثیرات ناشناخته بر سلامت انسان و غیره به وجود آمده است
با توجه به رشد فزاینده این گیاهان در سراسر جهان، امروزه تولید آن، از مباحث بحث برانگیز در محافل آکادمیک جهان میباشد
این محصولات علیرغم میزان تولید فزاینده در سطح جهان، در برخی مناطق، مورد پذیرش قرار نگرفته و از سوی دیگر طی 20 سال گذشته سرمایه گذاری های هنگفتی توسط اکثر کشورها چه درحال توسعه و چه توسعه یافته جهت دستیابی به این فناوری و بکارگیری آن صورت گرفته است. به طوریکه بنا به گزارش سرویس بین المللی دستیابی و استفاده از بیوتکنولوژی کشاورزی از بین 25 کشوری که محصولات تراریخته را کشت می کنند 15 کشور در حال توسعه و 10 کشور توسعه یافته هستند.
این آمار نشان می دهد که کشت محصولات تراریخته در این کشورها موجب افزایش درآمد و بهبود کیفیت زندگی کشاورزان کوچک و کم درآمد و خانوارهای آنها شده و در کاهش فقر آنها موثر بوده استو همین استفاده از آن را گریز ناپذیر ساخته است. طرفداران این فناوری ادعا میکنند که کشت این گیاهان، باعث افزایش بازده، کاهش قیمت، کاهش نیاز به استفاده از علفکشها و آفتکشها، افزایش عمر نگهداری مواد غذایی، افزایش مقاومت به خشکی شده و بهبود مواد مغذی و طعم گیاهان را به دنبال دارد
اما در دیگر سو، برخی نگرانیهایی از قبیل آلودگی محیط زیستی، تلاقی ژنی، احتمال ایجاد ویروسها و سموم جدید، محدودیت دسترسی به بذور به علت تولید انحصاری، مسائل مذهبی، فرهنگی و اخلاقی، تهدید تنوع ژنتیکی و عواقب ناشناخته را برای این گونه گیاهان اعلام میدارند
حساسیت زایی - 2 - ، - - 5، کاهش کیفیت تغذیه ای مواد غذایی - - .8، مقاومت نسبت به آنتی بیوتیک ها انتقال ژن این محصولات به گیاهان وحشی - - 9 ، احتمال انتقال سموم و ویروس های ناشناخته به افراد کاهش تنوع زیستی ایجاد آلودگی در زمین های مجاور - - 15، ایجاد علف های هرز مقاوم به علف کش ها، بر هم زدن مرزهای طبیعی میان گونهها که در طی سالیان متمادی به وجود آمده است
این قبیل نگرانیها در صورت استفاده از DNA انسان و حیوانات به جای میکروارگانیسمها، شدت بیشتری خواهد یافت . - 10 - همچنین مسائل اخلاقی دیگری نیز از قبیل گران بودن فناوری مهندسی ژنتیک - 12 - و عدم فراهم آوری برای فقرا نیز همراه با تولید محصولات تراریخته است . - 2 - لذا میتوان استنباط کرد که استفاده از فناوری تراریخته، همراه با نگرانیهای اخلاقی است
-3بحث و نتیجهگیری
راهبردهای رایج برای افزایش تولید مواد غذایی، امروزه جوابگوی افزایش نیاز جهان نیست و نخواهد بود. "بخش کشاورزی در صورتی می تواند نقشی در تحول و پیشرفت اقتصادی داشته باشد که شیوه ی جدید تولید بر آن حاکم شود روشن است که برای ایجاد این تحول ابتدا باید بهره وری در بخش کشاورزی افزایش یابد تا این بخش بتواند با دستیابی به مازاد تولید، اهداف مربوط به رشد و توسعه اقتصادی را بهبود بخشد استفاده از تکنیک های مهندسی زنتیک برای ارتقای کیفیت مواد غذایی قابل انکار و کتمان نیست و می توان در یک بیان کلی از این منافع و مزایای بالقوه و بالفعل زیست فناوری چنین یاد کرد :
" تولید ثروت و سرمایه بیشتر برای جامعه بشری با روش های کارآمد تر و کم ضرر تر برای تعادل زیستی کره زمین"
از نظر تئوری، کشت محصولات تراریخته می تواند با استفاده از سیستم زراعت فشرده میزان تولیدات کشاورزی را افزایش و میزان گرسنگی را کاهش دهد در حالی که باعث حفاظت محیط زیست می گردد.متأسفانه یکی از نگرانی هایی که گاه توسط برخی رسانه ها و افراد غیرمتخصص و ناآگاه به آن دامن زده می شود این است که سلامت انسان با مصرف محصولات تراریخته و فرآورده های ناشی این امر باعث شد که از آنها به شدت به مخاطره می افتد، با وجودی که تحقیقات کشاورزی و نقش آن در تولید غذا ذاتاً پسندیده می باشد
