بخشی از مقاله
چکیده
این پژوهش به منظور تعیین ارزش غذایی بستر پرورش قارچ خوراکی دکمهای با امکان مصرف آن در تغذیه دام در شرایط آزمایشگاهی انجام شد. ترکیبات شیمیایی با روشهای معمول و فراسنجههای تولید گاز با استفاده از آزمون تولید گاز و معادلات رایج اندازهگیری شد. ماده خشک، ماده آلی، پروتئین خام، الیاف نامحلول در شوینده خنثی و لیگنین بستر پرورش قارچ خوراکی به ترتیب 34/96، 55/25، 12/15، 26/52 و 27/78 درصد تعیین شد.
پتانسیل تولید گاز - میلیلیتر به ازای هر گرم ماده خشک - ، نرخ تولید گاز - واحد در ساعت - و انرژی متابولیسمی - مگاژول در هر کیلوگرم ماده خشک - این پسماند به ترتیب 520/8، 0/0661 و 11/55اندازهگیری یا برآورد شد. نتایج مربوط به مؤلفههای تعیین ارزش غذایی نشان داد که این فرآورده فرعی ارزان قیمت به عنوان یک ماده خوراکی با منبعی مناسب از پروتئین، انرژی و بخش با توانایی تخمیر میتواند در تغذیه دام به ویژه نشخوارکنندگان به صورت بخشی از جیره غذایی مورد استفاده قرار گیرد.
مقدمه
ایران جزء مناطق خشک و نیمه بیابانی بوده و کمبود محصولات زراعی و علوفه ای در کشور وجود دارد. از معضلاتی که دامپروران همواره با آن روبرو هستند تأمین خوراک برای دام ها است. از جمله راههایی که میتوان این مشکل را برطرف نمود استفاده از پسماندهای کشاورزی - صنعتی می باشد که در صورت استفاده از این پسماندها در تغذیه دام علاوه بر کاهش هزینههای خوراک از آلودگیهای زیست محیطی نیز کاسته میشود. این نوع پسماندهامعمولاً در طبیعت رها شده و باعث آلودگی آب و خاک میشود. از جمله این پسماندها میتوان به بستر پرورش قارچ دکمهای خوراکی تفاله سیب و مرکبات اشاره نمود
انسان قرن معاصر بطور دائم با دو بحران انرژی و غذا روبرو بوده است .عدم کنترل دقیق بر رشد فزآینده جمعیت و بالا رفتن سطح بهداشت عمومی، موجب افزایش روز افزون جمعیت انسانی و نیاز به منابع جدید غذایی گشته است. قارچ Agaricus bisporus، در حال حاضر در حداقل 80 کشور دنیا کشت می شود و به عنوان یک منبع غذایی و پروتئینی مناسب برای انسان و همچنین برای پیشگیری و درمان برخی از بیماریها همچون سرطان و بیماریهای قلبی شناخته می شود. قارچ خوراکی علاوه بر اینکه در خوراکهای مختلف قابل استفاده است از نظر مقدار پروتیئن نیز در مقایسه با سایر سبزیهای تازه رقابت میکند.
این گیاه دارای مقادیر زیادی ویتامینهای مختلف و املاح معدنی مثل آهن و کلسیم است. نکته قابل توجه این است که تعدادی از ویتامینهای این گیاه، مانند تیامین و بیوتین در موقع پختن قارچ و نیز در قارچهای کنسروی و یا نوع خشک شده و یخ زده تقریبا به صورت کامل باقی میمانند. راندمان تولید بالا و دوره کشت کوتاه قارچهای دکمهای خوراکی دلیلی بر جنبه اقتصادی بسیار مهم آن است.
قارچها این قابلیت را دارند که با فعالیت آنزیمی خود از مواد با ارزش غذایی کم، نظیر کاه و کلش ماده غذایی با ارزش بالاتر تهیه کنند. قارچخوراکیدکمهای به طور مستقیم نمیتواند از مواد آلی تغذیه نماید بلکه باید مواد آلی توسط موجودات میکروسکوپی نظیر باکتریها و بعضی از قارچها تجزیه شده و به صورت کمپوست درآید.کمپوست تأمین کننده مواد مورد نیاز قارچ است
در این پژوهش بستر به جای مانده از پرورش قارچ خوراکی دکمهای از نظر ارزش غذایی با امکان مصرف آن در تغذیه دام با روش آزمایشگاهی آزمون تولید گاز مورد بررسی قرار گرفت.
مواد و روشها
ضایعات بستر پرورش قارچ دکمهای خوراکی از چند منطقه جمعآوری شده و ترکیبات شیمایی آن با روشهای رایج - 3 - اندازهگیری شد. برای اندازهگیری الیاف از روش ونسوست و همکاران - 1991 - استفاده شد . برای انجام آزمون گاز از روش منک و استینگاس - 1988 - با زمانهای اندازهگیری 3، 6، 12، 18، 24، 48، 72 و 96 ساعت و نمونه با وزن 200 میلیگرم ماده خشک استفاده شد
برای تعیین فراسنجههای تولید گاز از معادلات فرانس و همکاران - 9 - - 1993 - و اورسکوف و مکدونالد - 1979 - استفاده شد . - 13 - برای برآورد مقادیر انرژی متابولیسمی، انرژی ویژه شیردهی و ماده آلی قابل هضم از معادلات منک و استینگاس - 11 - - 1988 - و برای برآورد اسیدهای چرب کوتاه زنجیر از رابطه گتاچیو و همکاران - 2002 - استفاده شد
نتایج و بحث
نتایج ترکیبات شیمیایی - جدول - 1 به دست آمده برای ماده خشک، مادهآلی، پروتئین خام، الیاف نامحلول در شوینده خنثی و الیاف نامحلول در شوینده اسیدی به ترتیب 34/96، 55/25، 12/15، 26/52، 19/03 درصد تعیین شد که ماده خشک و پروتئین آن در مقایسه با نتایج پژوهشگران پیشین که به ترتیب 28/04، 55/59، 6/46، 29/69، 27/01 درصد گزارش شده است اندکی بیشتر و در مورد الیاف اندکی کمتر است
موادی که به عنوان بستر - کمپوست - برای پرورش قارچدکمهای مورد استفاده قرار میگیرند، از نظر سلولز، همیسلولز و لیگنین غنی هستند، اما بخش زیادی از این ترکیبات به همراه بخش باقیمانده کمپوست، دور ریخته میشوند. کمپوست باقیمانده از قارچدکمهای، غنی از میگروارگانیسمها، آنزیمهای برون سلولی و نیتروژن است که تصور می-شود، پتانسیل استفاده بهعنوان خوراک دام را داشته باشد .
در یک تحقیق، مصرف این ضایعات به مقدار 20 درصد در جیره بره نر پرورای، در مقایسه با جیره شاهد تأثیری در قابلیت هضم نداشت، اما مصرف بالاتر آن - مقدار - %30 سبب کاهش قابلیت هضم مواد مغذی جیره شد. کاهش مصرف خوراک دام، در موقع استفاده از کمپوست باقیمانده از قارچدکمهای، به وسیله سایر محققین نیز گزارش شده است و علت اصلی این کاهش، بالا بودن مقدار خاکستر در آن بیان شده است
این ماده، دارای رطوبتسبتاًن زیادی است 65/04 - درصد - لذا امکان نگهداری بلند مدت آن وجود ندارد. وجود مقدار قابل توجهی خاک در داخل این ماده - که در موقع آمادهسازی کمپوست به آن اضافه میشود - ، نیز امکان مصرف آن را در جیره غذایی دام ممکن است با مشکل مواجه کند. کلوندی و همکاران - 1397 - گزارش کردند که افزایش سطح ملاس افزوده شده به تیمارها - از 7/5 به 15 درصد - سبب افزایش معنیدار - P<0/05 - خاکستر شد که به دلیل بالا بودن درصد مواد معدنی در ملاس میباشد.
جدول -1 ترکیبات شیمایی بستر پرورش قارچ دکمهای خوراکی بر حسب درصد در ماده خشک
فراسنجههای تولید گاز - جدول - 2 شامل پتانسیل تخمیر - A - ، نرخ تولید گاز - c - و فاز تأخیر برآورد شده از دو مدل 2 - و - 6 نشان میدهد که دادههای بدست آمده در تحقیق حاضر پایینتر از نتایج به دست آمده توسط علیپور و همکاران - - 1392 که از ابتدای-کشت، بعداز خاکدهی، هوادهی، حینبرداشت و بعد از برداشت نمونهگیری صورت گرفته که در این تحقیق مرحله بعد برداشت مد نظر میباشد. تولید گاز نتیجهای از تخمیر کربوهیدراتها به استات، پروپیونات و بوتیرات است .
مقادیر بهدست آمده برای انرژی متابولیسمی، ماده آلی قابل هضم، و اسیدهای چرب کوتاه زنجیر در این پژوهش از نتایج پژوهشگران پیشین که به ترتیب مقادیر 8/95 مگاژول به ازای هر کیلوگرم، 56/73 درصد و 0/812 میلی مول به ازای 200 میلیگرم ماده خشک گزارش شده است بیشتر است . - 2 - دلیل افزایش گاز تولیدی در این تحقیق میتواند به قابلیت هضم بالای آنها نسبت داده شود زیرا بین قابلیت هضم و تولید گاز همبستگی مثبتی وجود دارد
جدول -2 فراسنجههای تولید گاز بستر پرورش قارچ دکمهای خوراکی برآورد شده از دو مدل
جدول -3 مقادیر تولید گاز 24 ساعته، انرژی، ماده آلی قابل هضم و تولید اسیدهای چرب کوتاه زنجیر بستر پرورش
-1 میلی لیتر به ازای 200 میلی گرم ماده خشک، -2 مگاژول به ازای هر کیلوگرم ماده خشک، -3 گرم در هر کیلوگرم ماده خشک، -4 میلی مول به ازای 200 میلی گرم ماده خشک.
نتایج حاصل از ترکیبات شیمیایی، فراسنجههای تولید گاز و مقادیر برآورد شده انرژی نشان داد که پسماند حاصل از بستر پرورش قارچدکمهای پروتئین و انرژی مناسب و بالاتری نسبت به کاه معمولی داشته و میتواند به عنوان یک منبع غذایی برای دام-های نشخوارکننده مورد استفاده قرار گیرد. با توجه به ارزان بودن و دارا بودن ارزش غذایی متوسط میتوان این فرآورده فرعی را برای مصرف در تغذیه دام به ویژه نشخوارکنندگان توصیه نمود.
