بخشی از مقاله
استفاده از ضایعات نخل خرما و ورمی کمپوست به عنوان خاک پوششی در تولید قارچ
دکمه ای سفید
چکیده
یکی از مراحل اساسی فرآیند پرورش قارچ دکمه ای، مرحله خاکدهی است .در این مرحله، لایه ای از خاک پوششی مناسب بر روی کمپوست قرار می گیرد .مناسب ترین نوع خاک پوششی، خاک پیت است .یکی از مشکلات عمده بسیاری از تولیدکنندگان قارچ در ایران، فقدان خاک پوششی مناسب می باشد .لذا ضرورت استفاده از یک ماده مناسب که به طور کلی یا جزئی جایگزین پیت ماس شود بیش از پیش افزایش می یابد. . به منظور بررسی تاثیر غلظت های مختلف منگنز وکاربرد انواع خاک پوششی بر وزن تک قارچ و عملکرد کل در قارچ دکمه ای سفید، آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک کاملا تصادفی با سه تکرار با 4 سطح منگنز(صفر، 100، 200 و 300 میلی گرو بر کیلو گرم منگنز )و 3 نوع خاک پوششی (پیت ماس (شاهد)،ضایعات نخل خرما +پرلیت و ورمی کمپوست +پرلیت) در شرکت کشاورزی قارچ دزفول در سال 1392 انجام شد.نتایج نشان داد بیشترین وزن تک قارچ و عملکرد در خاک پوششی پیت ماس و با غلظت 100 میلی گرم بر کیلو گرم منگنز در کمپوست حاصل گردید و کمترین آن در خاک پوششی ضایعات نخل خرما +پرلیت با غلظت 300 میلی گرم بر کیلو گرم منگنز حاصل گردید.
وازه های کلیدی:قارچ دکمه ای،کمپوست،پیت،ضایعات نخل خرما،پالم پیت،پرلیت
مقدمه
کشت و پرورش قارچ خوراکی بهعنوان یک ماده غذایی با ارزش و به دلیل استفاده از مواد کم ارزش کشاورزی و صنعتی مورد توجه بسیاری از کشورها قرار گرفته است. با این که قارچ از بقایای مواد زائد گیاهی و صنعتی تغذیه می کند، اما سرشار از پروتئین، کلسیم، فسفر،ویتامین و انواع اسیدهای آمینه ضروری است( رضایی و همکاران (1391 .یکی از مراحل اساسی فرآیند پرورش قارچ خوراکی دکمه ای، مرحله خاکدهی می باشد .استفاده از خاک پوششی درحقیقت برای گذر از مرحله رویشی به مرحله زایشی بسیار ضروری است(. (pardo and et al,2002 از جمله دلایل لزوم استفاده از خاک پوششی ، تحریک تولید اندام باردهی، فراهمی رطوبت لازم برای میسلیوم ها، جلوگیری از هدر رفتن رطوبت، استقرار اندام های باردهی و فعال شدن ژن های عامل تولید اندام های زایشی به دلیل وجود میکروارگانیزم1 های مفید در خاک پوششی است .در هنگام پوشش بستر کشت باید از خاکی استفاده شود که تمامی اهدف ذکر شده را داشته باشد. لذا خاکی که به عنوان خاک پوششی در نظر گرفته می شود باید دارای ظرفیت نگهداری آب بالا،pH نسبتا قلیایی، ساختمان متخلخل و سبک، فاقد مواد آلی نپوسیده و آلودگی میکروبهای انگلی باشد.((Dalileh Dezfuli ,2006 معمولا خاک پیت به عنوان یک خاک پوششی خوب برای تولید قارچ توصیه می شود. همه ساله در سراسر دنیا چندین هزار تن پیت به عنوان خاک پوششی به وسیله صنایع تولید قارچ های خوراکی مصرف می شود. منابع حاوی پیت نیز به شدت در معرض تخریب قرار دارند. لذا ضرورت استفاده از یک ماده مناسب که به طور کلی یا جزئی جایگزین پیت شود بیش از پیش افزایش می یابد(حق نیا،.(1391 عثمان نوری و همکاران(2007)2،در آزمایشی اثر چند نوع خاک پوششی و کمپوست برگ چای را برای کشت قارچ خوراکی دکمه ای مورد بررسی قرار دادند و نتایج نشان داد ترکیب خاک پوششی پرلیت و پیت ) Caykara ( با نسبت( (80:20 بیشترین عملکرد را در میان انواع پیت ماس های مختلف دارد..از جمله مواد جایگزین ورمی کمپوست می باشد ،که محصول فرآیند فساد زیستی غیر ترموفیلیک مواد ارگانیک است که در تقابل بین کرم های خاکی و میکرو ارگانیسم ها تولید و نوعی از مواد شبیه پیت با خلل و فرج، هوادهی، زهکشی، ظرفیت نگهداری آب و فعالیت میکروبی بالا را به وجود می آورد که بدون بو و سبک می باشد. (Sharma and et al,2005; Atiyeh and .et al 2000)تمام این ویژگی ها سبب می شود ورمی کمپوست به عنوان یک خاک پوششی مناسب در کشت قارچ دکمه ای به نظر آید. (ذکائی و همکاران ،(1389 یکی دیگر از ضایعاتی که می تواند جایگزینی مناسب برای خاک پوششی پیت ماس شود ضایعات نخل خرما می باشد.خرما یکی از محصولات مهم کشور میباشد که بر اساس آمار
1 -Microorganism 2 - osman nuri and et al
2
وزارت جهاد کشاورزی در سال 1390 حدود 260 هزار هکتار از اراضی کشور به این محصول اختصاص داده شده است (حسامی و همکاران، .(1390 در نخل خرما مقدار زیادی اسمیلات به منظور تولید اندام رویشی از جمله برگ صرف میشود که این برگها پس از پایان دوره موثر فتوسنتز هرس شده و بدون استفاده بهینه از بین میروند .(Olympios,1992) هر ساله ضایعات و بقایای زیادی در سطح نخلستان ها تولید می شود. بیشترین بقایا بعد از عملیات حذف برگ های خشک و دمبرگ و همچنین جداسازی الیاف در نتیجه عمل تکریب درختان خرما جمع آوری می شوند. با توجه به این مسئله که ضایعات نخل خرما دارای زهکشی ،تهویه ،خلل فرج ،ظرفیت نگهداشت آب می باشد(برجی و همکاران،(1389 ، می تواند به عنوان یک خاک پوششی مناسب جایگزین پیت ماس گردد . با توجه به پایین بودن ظرفیت نگهداشت آب ورمی کمپوست و ضایعات نخل خرما نسبت به خاک پیت ماس از پرلیت به عنوان مکمل استفاده گردید.پرلیت یک نوع بستر کشت معدنی است که منشأ آتشفشانی دارد سفید رنگ است و فاقد هر گونه ذخیره غذایی است فقط ارزش آن به واسطه ذخیره آب تا 4 برابر وزن خود است.((Benton,2005
تحقیقات نشان داده است که افزودن برخی از عناصر کم مصرف به بستر کشت می تواند عملکرد قارچ را افزایش دهد ازجمله این عناصر می توان به منگنز اشاره کرد.((Beyer and et al, 2005; David & et al ,2006 در طی آزمایشی تاثیر افزودن منگنز بر بستر ها در کشت قارچ کمه ای مورد بررسی قرار گرفت و نتایج نشان داد که تجزیه کمپوست در حضور منگنز تحت تاثیر قرار می گیرد و این عنصر موجب افزایش محصول می گردد. ( Racz
(and Tosandi,1998
هدف از این تحقیق استفاده از منگنز در کمپوست و کاربرد ضایعات نخل خرما ورمی کمپوست به عنوان جایگزینی مناسب برای خاک پوششی پیت ماس در کشت و پرورش قارچ خوراکی دکمه ای می باشد.
مواد و روش کار
این تحقیق در شرکت کشاورزی جلگه دز(قارچ دزفول) واقع درضلع شرقی شهرک صنعتی شماره (2) شهرستان دزفول در سال1392 انجام شده است. این شرکت یکی از معتبرترین مراکز پرورش قارچ در جنوب کشور است. این طرح با دو فاکتور شامل سولفات منگنز در 4 سطح و خاک پوششی با 3 سطح به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک کاملا تصادفی با 12 تیمار ذیل و 3 تکرار انجام گردید.
-1خاک پوششی پیت ماس(شاهد)
-2خاک پوششی ضایعات نخل خرما+پرلیت((1:3
3
-3خاک پوششی ورمی کمپوست+پرلیت((1:3
-4کمپوست مورد استفاده در شرکت(بدون افزودن منگنز)
-5 کمپوست مورد استفاده در شرکت100+ میلی گرم بر کیلو گرم منگنز
-6 کمپوست مورد استفاده در شرکت200+ میلی گرم بر کیلو گرم منگنز
-7 کمپوست مورد استفاده در شرکت300+ میلی گرم بر کیلو گرم منگنز
پس از آماده سازی کمپوست به عنوان بستر کشت قارچ غلظت های مورد نیاز منگنز 0)، 100، 200و 300میلی گرم در کیلو گرم)(پودر جامد)در کیسه هایی به طور یکنواخت بر کمپوست اعمال و بذر قارچ (Spwan)به آنها اضافه و پس از توزین به کیسه های پلاستیکی انتقال داده شد. سطح کمپوست با روزنامه پوشانده شد و آبیاری سطح کمپوست برای حفظ رطوبت کمپوست انجام گرفت. ضمنا تمام فاکتورهای محیطی سالن تا پایان کار به صورت اتوماتیک تنظیم شد.(دما و رطوبت،.(CO2 سپس تیمارهای مورد نظر خاک پوششی پس از رطوبت دهی و استریل با کاربندازیم و فرمالین دو روز قبل از اینکه مرحله طلایی شدن کمپوست(14 روز) به اتمام برسد بر اساس طرح آماری بر سطح کیسه به عمق 5 سانتی متر افزوده شد.ضمنا قبل از اجرای طرح خصوصیات فیزیکی و شیمیایی کمپوست و خاک های پوششی اندازه گیری شد.برای اندازه گیری نیتروژن از دستگاه کجلدال استفاده شد .(Tajbakhsh,2008) برای اندازه گیری pH از دستگاه pH متر(.( Hayes, 1981 هدایت الکتریکی هم با دستگاه Ec سنج اندازه گیری گردید(.( Hayes, 1981 برای اندازه گیری ظرفیت نگهداری آب (WHC) نمونه های خشک به مدت 12 ساعت در آب غوطه ور و سپس وزن آن ها اندازه گیری و با استفاده از فرمول زیر محاسبه شد : (Labuschagne,1995)
جرم مرطوب
جرم خشک WHC%=
اندازه گیری عناصر کم مصرف با استفاده از روش خاکستر گیری خشک و با دستگاه جذب اتمی انجام
گردید.((Miller, 1998
سپس در موقع برداشت وزن تک قارچ وعملکرد مورد ارزیابی قرار گرفت.
در پایان تجزیه و تحلیل آماری با استفاده از نرم افزار Sas و رسم نمودار ها با استفاده از نرم افزار Excel انجام گرفت.
جدول -1 برخی از خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک پوششی
خاک پوششی پیت ماس ضایعات نخل خرما + پرلیت ورمی کمپوست+پرلیت
خصوصیت
pH 7/5 7/46 7/59
Ec 7 1/36 1/95
WHC% 441 406 398
N% 0/97 0/86 1/74
OC% 24/5 24 25
Mn(ppm) 175/8 173/8 294/3
نتایج و بحث
نتایج حاصل از تجزیه واریانس نشان داد غلظت های مختلف منگنز اثر معنی داری در سطح 5درصد بر
جدول-2نتایج تجزیه واریانس وزن قارچ و عملکرد
منابع تغییر درجه آزادی میانگین مربعات
وزن تک قارچ عملکرد
خاک پوششی 2 32/37* 14/52**
منگنز 3 29/22* 13/86**
خاک پوششی* منگنز 6 2/42ns 3/47ns
خطا 24 5/62 2/67
کل 35
**معنی دار در سطح 1 درصد * معنی دار در سطح 5 درصد ns بدون اختلاف معنی دار
وزن تک قارچ دارد ،همچنین خاک پوششی مختلف اثر معنی داری بر وزن تک قارچ داشتند ولی اثرات متقابل خاک پوششی و منگنز معنی دار نبود .نتایج حاصل از تجزیه واریانس نشان داد که اثرات متقابل غلظت های مختلف منگنز و خاک پوششی بر عملکرد معنی دار نمی باشد ولی غلظت های مختلف منگنز و خاک پوششی به تنهایی اثرات معنی داری در سطح 1 درصد بر عملکرد داشتند.
کاربرد غلظت های مختلف منگنز بر وزن تک قارچ دکمه ای
همان طور که در جدول 2 نشان داده شده است کاربرد تیمارهای تزایدی منگنز تاثیر متفاوت و معنی داری بر وزن تک قارچ داشتند. بیشترین وزن تک قارچ مربوط به غلظت 100 میلی گرم بر کیلو گرم منگنز در کمپوست و کمترین توسط غلظت300 میلی گرم بر کیلو گرم حاصل گردید.
همچنین وزن تک قارچ از غلظت 100 به 200 و از 200 به 300 میلی گرم بر کیلو گرم منگنز روندی کاهشی داشت. کاربرد غلظت های تزایدی منگنز 100 میلی گرم بر کیلو گرم منگنز در کمپوست نسبت به غلظت صفر منگنز موجب 21/4 درصد افزایش در وزن تک قارچ گردید. در آزمایشی راکز و تاسنادی((1998،تاثیر افزودن منگنز بر بستر ها در کشت قارچ کمه ای بررسی کردند و نتیجه گرفتند که تجزیه کمپوست در حضور منگنز تحت تاثیر قرار می گیرد و این عنصر موجب افزایش محصول می گردد.
کاربرد غلظت های مختلف منگنز بر عملکرد قارچ دکمه ای
با توجه به جدول 2 اثر غلظت های مختلف منگنز بر عملکرد معنی دار بود. مقایسه میانگین های اثرات مختلف منگنز در نمودار 2 بر عملکرد نشان داد که بیشترین عملکرد مربوط به غلظت 100 میلی گرم بر کیلو گرم منگنز و
6
کمترین آن مربوط به غلظت 300 میلی گرم بر کیلو گرم منگنز بود .احتمالا بالا بودن عملکرد در غلظت 100 میلی گرم برکیلو گرم منگنز و پایین بودن عملکرد در غلظت در غلظت 300 میلی گرم بر کیلو گرم منگنز را می توان با وزن تک قارچ در نمودار 1 توجیه کرد.
کوروتو و همکاران (2002)،تحقیقاتی در 5 نژاد قارچ صدفی گونه استراتوس انجام دادند و تاثیر 4 سطح نیتروژن 0) ،200 ،500 ،750 میلی گرم بر کیلو گرم) و چهار سطح منگنز 0) ،20 ،100 ،200 میلی گرم بر کیلو گرم) برروی عملکرد را ارزیابی کردند نتایج نشان داد که در غلظت 100 میلی گرم بر کیلو گرم منگنز بیشترین عملکرد را داشت.
کاربرد خاک های پوششی مختلف بر وزن تک قارچ دکمه ای
همان طور که نمودار3 نشان می دهد کاربرد خاک های پوششی مختلف به صورت متفاوت و معنی داری بر وزن تک قارچ تاثیر گذاشته اند . بیشترین وزن تک قارچ مربوط به پیت ماس با تفاوت معنی داری نسبت به دو خاک پوششی ضایعات نخل خرما +پرلیت و ورمی کمپوست +پرلیت می باشد. اگرچه وزن تک قارچ خاک پوششی ورمی کمپوست +پرلیت نسبت به خاک پوششی پالم پیت +پرلیت بیشتر می باشد اما تفاوت معنی داری با یکدیگر نداشتند .کاربرد ضایعات نخل خرما +پرلیت و ورمی کمپوست +پرلیت در مقایسه با خاک پوششی پیت ماس به ترتیب موجب 16/9 و 12/77 درصد کاهش در وزن تک قارچ گردید.احتمالا این افزایش وزن تک قارچ به دلیل بالا بودن ظرفیت نگهداشت آب بالا در خاک پوششی پیت ماس طبق جدول 1 می باشد. عثمان نوری و همکاران((2007،در آزمایشی اثر چند نوع خاک پوششی و کمپوست برگ چای را برای کشت قارچ خوراکی دکمه ای مورد بررسی قرار دادند و نتایج نشان داد ترکیب خاک پوششی پرلیت و پیت ( Caykara ) با نسبت( (80:20 بیشترین عملکرد را در میان انواع پیت ماس های مختلف دارد. که این نتایج با پژوهش ما مطابقت دارد.
