بخشی از مقاله
مقدمه
برای به زیر کشت آوردن اراضی جدید، انجام مطالعات خاکشناسی به عنوان مطالعات پایه ضروری است. نقشه های خاک که در مطالعات خاکشناسی تولید می شود، داده هائی را در اختیار قرار می دهد که تفسیرهای ارائه شده بر اساس آنها می تواند برای پتانسیل سنجی این نوع اراضی برای کشاورزی مورد استفاده قرار گیرد. این تحقیق با هدف بررسی پراکنش جغرافیائی، خصوصیات، طبقه بندی خاک ها و تعیین ترکیب واحد نقشه خاک اراضی شیبدار مناطق ماهنشان وآببر در استان زنجان انجام گرفت.
مواد و روشها
محدوده مورد مطالعه در شهرستان ماهنشان با وسعت 2860 هکتار در شمال غرب استان زنجان در موقعیت های 4061000 تا 4070500 شرقی و 739000 تا 745500 شمالی در سیستم یوتیامبا ارتفاع 1282 متر قرار گرفته است. متوسط بارندگی سالیانه حدود 250 میلی متر و متوسط دمای سالیانه 14/5 درجه سانتی گراد و رژیم رطوبتی و حرارتی خاک در منطقه به ترتیب ترمیکو زریکمی باشد.
محدوده مورد مطالعه در شهرستان آببر در شمال شرق استان زنجان با 3043 هکتار وسعت در موقعیت های 311000 تا 318000 شرقی و 4083000 تا 4096000 شمالی در سیستم یوتیامبا ارتفاع 709 متر قرار گرفته است. متوسط بارندگی سالیانه حدود 240 میلی متر و متوسط دمای سالیانه 17/4درجه سانتی گراد و رژیم رطوبتی و حرارتی خاک منطقه به ترتیب ترمیکو اریدیک است. در منطقه ماهنشان وجود سازند نئوژن متشکل از ماسه سنگ، مارن و گچ و تناوبی از کنگلومرا علاوه بر آن که نوع خاک ها را تحت تاثیر قرار داده است، به علت داشتن لایه های گچی یکی از عوامل شوری در منابع آب منطقه محسوب می گردد.
برای انجام مطالعات خاکشناسی با استفاده از اطلاعات و داده های مرجع از جملهنقشههای توپوگرافی - سازمان نقشه برداری کشور، - 1386 و نقشه های زمینشناسی - سازمان زمین شناسی کشور، - 1386 و تفسیر عکسهای هواییبا مقیاس1:20,000نقشه واحدهای ژئوفرم در سطوح مختلفطبقروش ژئوپدولوژیک - زینک، - 1989تهیه شد.بر روی هر واحد ژئوفرم در سطح لندفرم حداقل یک نقطه مشاهداتی حفر گردید. واحدهای منفک شده بر روی نقشه ژئوفرم ها در صحرا کنترل و اصلاحات لازم بر اساس تطبیق با اطلاعات عکسهای هوایی و عوارض زمینی انجام شد.
در نقاط مطالعاتی اقدام به حفر نیمرخ های خاک و تشریح نیمرخ گردید. خصوصیات خاک از قبیل رنگ، بافت، ساختمان، تجمع آهک، گچ، نمک، نوع و ترتیب قرار گرفتن افقهای مشخصه و خصوصیات اراضی طبق روشهای ارائه شده در راهنمای تشریح نیمرخ خاک - - USDA, SCS,1993در کارتهای تشریح نیمرخ ثبت شد.بر اساس این اطلاعات، پدون های مطالعاتی تا سطح فامیل طبقه بندی شدند .
- USDA, SCS,1999 - از میان 101 نیمرخ خاک در ماهنشان و 48 نیمرخ در منطقهآببر به ترتیب 12 و 4 نیمرخ شاهد تعیین و تجزیه های فیزیکی و شیمیائی کامل بر اساس روش استاندارد - معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی ریاست جمهور، - 1387 روی آنها انجامشد. با استفاده از نتایج تجزیه های نمونه های خاک، ترکیب واحدهای نقشه بر اساس گسترش نسبی خاک های موجود در واحدها بر اساس راهنمای استاندارد - وان وامبک و فوربس، - 1986 تعیین شد و نقشه خاک بر روی نقشه های توپوگرافی 1:25000 سازمان نقشه برداری کشور - 1386 - منطبق و نهائی شد - موسسه تحقیقات خاک و آب، . - 1389
نتایج و بحث
در مناطق مطالعاتی در سطح زمین نما، دو ژئوفرم شامل اراضی تپه ماهوری - Hill land - و اراضی دامنه ای تشخیص داده شد. اراضی تپه ماهوری به لحاظ ارتفاع به دو ژئوفرم تپه های با ارتفاع متوسط - Medium hill - و تپه های با ارتفاع کم - Low hill - تفکیک شدند. این واحدها در سطح لندفرم به سطوح مخلوط شیب رخ تفکیک شد. واحد زمین نمای اراضی دامنه ای در سه سطح پستی و بلندی شامل دشت سر - Glacis - ، تراس دشت سر - Glacis terrace - و واریزه های آبرفتی سنگریزه دار - Coalescing fan - منفک شد. لندفرم های غالب تشکیل دهنده این زمین نما شامل پشته - Tread - ، دیواره شیب - Sidewall - و مخلوط این دو - Tread-sidewall complex - است. واریزه های آبرفتی سنگریزه دار - Coalescing fan - در سطح لندفرم به بخش های بالائی - Upper part - ، بخش های میانی - Middle part - و بخش های پائینی - - Lower part تقسیم شدند.
بطور کلی در مناطق مطالعاتی، سازندهای قرمز فوقانی اغلب از مارن، گچ و مواد تبخیری تشکیل شده است. این تشکیلات و تشکیلات گچی میوسن، خاک هائی را تشکیل داده اند که متاثر از ترکیب مواد مادری حاوی آهک، گچ و املاح محلول دیگر است. هر جا تشکیلات مارنی و گچی برون زد دارند، بصورت پهنه های بدون پوشش گیاهی در منطقه ظاهر می شوند و خاکها بیشتر نزدیک به ترکیب و ماهیت مواد مادری در منطقه می باشند. اساس تفکیک واحد های خاک، سطوح ژئومرفیک است که بر اساس لیتولوژی و پستی و بلندی تفکیک شدند.
ترکیب واحد نقشه در منطقه ماهنشان شامل مجموعه های همسان - Consociation - و مجموعه ها - Association - می باشد. واحدهائی از نقشه که بر روی سطوح شیبدار در موقعیت شانه شیب، پشت شیب و دیواره شیب قرار می گیرند، دارای خاکهای بدون تکامل و جزو رده رده انتی سول ها - Entisols - و بیشتر در زیر گروههای تیپیک - Typic - و لیتیک - Lithic - طبقه بندی شدند. خاک های کمی تکامل یافته تر در گروههای بزرگ هاپلوزرپت ها - Haploxerepts - و کلسی زرپت ها - Calcixerepts - طبقه بندی شدند.
در منطقه آببرترکیب واحدهای نقشه در قالب مجموعه های همسان - Consociation - ، مجموعه ها - Association - و کمپلکس - Complex - تفکیک شد. با توجه به رژیم رطوبتی اریدیک در منطقه آببر و مواد مادری گچی، در اراضی تپه ماهوری در قله شیب و واحدهایاراضی روی تراس دشت سرهاکه از موقعیت نسبتا پایدارتر زمین نما برخوردارند، خاک ها در گروههای بزرگ کلسی جیپسیدها - Calcigypsids - قرار گرفتند. خاک واحد اراضی با پایداری کمتر زمین نما در منطقه آببر در گروه بزرگ هاپلوچیپسیدها - Haplogypsids - طبقه بندی شد.
