بخشی از مقاله
چکیده
اثر نوع و غلظت عصاره آللوپاتیک بر جوانه زنی و رشد بعدی گیاهچه خرفه در یک آزمون آزمایشگاهی به صورت فاکتوریل دو عاملی در قالب طرح کاملاً تصادفی در چهار تکرار بررسی شد. عامل اول نوع گیاه - درمنه و مریم گلی - و عامل دوم غلظت عصاره گیاه - صفر، 5، 10، 15 و 20 درصد - بود. نتایج نشان داد که با افزایش غلظت عصاره، درصد و سرعت جوانه زنی بذر و صفات رشد بعدی گیاهچه خرفه شامل تعداد، عرض، طول و وزن خشک برگ و طول و وزن خشک ساقه چه به طور معنی داری کاهش یافت که در این مورد اثر درمنه بیشتر از مریم گلی بود.
در آزمایش تکمیلی، تأثیر میزان اختلاط بقایای گیاهی درمنه و مریم گلی در مقادیر صفر، 1، 2، 3 و 4 گرم در هر کیلوگرم خاک به صورت فاکتوریل دو عاملی در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار مورد ارزیابی قرار گرفت
نتایج آزمایش مزرعه ای نشان داد که اثر میزان اختلاط گیاه با خاک بر تعداد کپسول در بوته، تعداد دانه در بوته، تولید بذر - کیلوگرم در هکتار - و وزن خشک اندام های هوایی خرفه معنی دار بود بر تعداد دانه در کپسول و وزن هزار دانه اثر معنی داری نداشت. اثر نوع گیاه و اثر متقابل نوع گیاه و میزان اختلاط بقایا با خاک بر هیچ کدام از صفات فوق معنی دار نشد. با افزایش میزان اختلاط بقایا با خاک، رشد و تولید بذر خرفه کاهش یافت که این امر به دلیل کاهش تعداد بوته در واحد سطح و تعداد کپسول در بوته بود. به طور کلی، می توان ازبقایای مریم گلی و درمنه برای کنترل غیرشیمیایی خرفه استفاده کرد.
واژه های کلیدی: تولید بذر، سرعت جوانه زنی، رشد گیاهچه، وزن خشک.
مقدمه
علف های هرز با رقابت با گیاهان زراعی و در نتیجه مصرف منابع محیطی از جمله نور و رطوبت، باعث کاهش رشد و در نهایت تولید بر این اساس، هدف اولیه مدیریت علف-های هرز در سیستم های تولید، کاهش گیاهان زراعی شوند اثرات منفی آنها بر گیاهان زراعی می باشد.از آنجا که به طور معمول، مواد آللوپاتیک در عصاره و یا بقایای گیاهی یافت می شود، در پژوهش حاضر کوشش شده است تا ضمن بررسی اثرات آللوپاتیک عصاره و بقایای گیاهی دو گونه درمنه و مریم گلی بر خصوصیات جوانه زنی و رشد اولیه گیاهچه خرفه، امکان کنترل این علف هرز مهم محصولات تابستانه منطقه خوزستان ارزیابی شود.
مواد و روش ها
پژوهش حاضر به دو صورت آزمایشگاهی و مزرعهای اجرا گردید. در آزمون آزمایشگاهی، عصاره گیاهان درمنه و مریمگلی در غلظتهای صفر - شاهد - ، 5، 10، 15 و 20 درصد تهیه و اثر آن بر خصوصیات جوانهزنی علفهرز خرفه شامل درصد و سرعت جوانه زنی و رشد گیاهچه مورد بررسی قرار گرفت. آزمایش به صورت طرح کاملاً تصادفی در 4 تکرار انجام شد. پس از جمع آوری و خشک کردن، نمونهها - بخش هوایی گیاه - توسط آسیاب برقی پودر شدند.
سپس 100 گرم پودر در بشر 2 لیتری ریخته و به آن 1000 میلی لیتر متانول 96/5 درصد اضافه گردید و با دستگاه شیکر به مدت 24 ساعت بهم زده شد. محلول عصاره الکلی از کاغذ صافی عبور داده و سپس توسط پمپ خلاء الکل آن تبخیر شد. سپس غلظتهای مختلف از آن تهیه گردید و تا زمان استفاده در یخچال نگهداری شد قبل از انجام آزمایش، جهت جلوگیری از آلودگیهای قارچی، بذرهای علفهرز خرفه با محلول هیپوکلریت سدیم یک درصدضد عفونی شدند. سپس سه بار با آب مقطر به مدت 20 دقیقه آبکشی شدند.
در مرحله بعد، تعداد 25 عدد بذور در درون پتری دیشهایی به قطر 9 سانتی متر که در ته آنها کاغذ صافی قرار داده شده بود، قرار داده شد - هر تکرار شامل 100 عدد بذر در چهار پتریدیش بود - . به هر پتریدیش پنج میلیلیتر از غلظتهای مختلف عصاره اضافه گردید. از آب مقطر به عنوان شاهد استفاده شد. نمونههای کشت شده به اتاقک رشد با دمای 25 درجه سانتی گراد و شرایط تاریکی منتقل شد. بذور زمانی جوانهزده در نظر گرفته شدند که ریشهچه آنها به اندازه دو میلیمتر رشد کرده باشد. بذور جوانهزده به صورت روزانه شمارش شدند.
رابطه که در آن n تعداد بذور جوانه زده در روز D و D تعداد روز از شروع آزمون میباشند. در ادامه به مدت شش روز به گیاهچه اجازه رشد داده شد. سپس برای بررسی اثر آللوپاتیک درمنه و مریمگلی بر رشد گیاهچه خرفه، صفات مربوط به رشد برگ و ساقه شامل طول برگ، عرض برگ، تعداد برگ، وزن برگ، طول ساقه و وزن ساقه اندازهگیری شد.
به منظور انجام آزمون تکمیلی، آزمایشی مزرعهای در سال زراعی 1392-93 در مزرعهای واقع در شهرستان شوشتر در استان خوزستان با طول جغرافیایی 48 درجه و 20 دقیقه شرقی و عرض جغرافیایی 32 درجه و 30 دقیقه شمالی و ارتفاع 150متر از سطح دریا به صورت فاکتوریل بر پایه طرح بلوک های تصادفی با چهار تکرار اجرا شد. تیمارهای آزمایش شامل بقایای دو گونه گیاه دارویی درمنه و مریمگلی و سطوح مختلف مخلوط دو گونه با خاک شامل صفر، 1، 2، 3 و4 گرم در کیلوگرم بود. بدین صورت که بقایای دو گیاه - اندامهای هوایی - با نسبتهای مورد نظر با خاک محل اجرای آزمایش مخلوط شد.
اقلیم منطقه از نوع گرم و خشک با متوسط دمای سالانه 27/2 درجه سانتیگراد و بارندگی سالیانه 322 میلیمتر است. محصول قبلی مزرعه در سال اجرای آزمایش گندم بود که پس از برداشت آن، زمین مورد نظر در اوایل تیرماه آبیاری و پس از رسیدن به وضعیت گاورو شخم زده شد. قبل از کاشت، جهت جمع آوری بقایا از دندانه استفاده شد. سپس جهت نرم کردن کلوخهها، دو دیسک عمود بر هم زده شد. بذور خرفه با استفاده از دست در عمق نیم سانتی متری خاک بهصورت ردیفی کاشته و خاک تا سبز شدن بذرها مرطوب نگه داشته شد. هر کرت شامل 6 ردیف کاشت به طول دو متر و فاصله بین ردیف 20 سانتی متر بود . در طی فصل رشد، عملیات داشت شامل آبیاری، وجین کردن و کنترل علفهای هرز بهصورت یکنواخت انجام گرفت.
پس از طی دوره رشد 4 ماهه، برداشت در 15 مهر 1393 با دست انجام گرفت. در این مرحله، پس از حذف اثرات حاشیهای - دو ردیف انتهایی هر کرت - از ردیفهای وسط تعداد 15 بوته برداشت و بعد از قرار دادن در کیسههای پلاستیکی، به آزمایشگاه منتقل شد. صفات مورفولوژیک شامل طول و عرض برگ، طول ساقه، وزن خشک برگ و ساقه و تعداد برگ و اجزای تولید دانه شامل تعداد دانه در بوته، وزن کل میوه، تعداد بوته وزن هزاردانه، عملکرد بیولوژیک، عملکرد دانه و شاخص برداشت اندازهگیری گردید.
تجزیه واریانس دادهها با استفاده از نرم افزار MSTATC انجام گرفت. برای مقایسه میانگین ها، آزمون چند دامنهای دانکن در سطح معنیداری صفت مورد نظر بکار رفت. نمودارها با استفاده از نرمافزار Excel رسم گردید.
نتایج و بحث
نتایج آزمون آزمایشگاهی نشان داد که اثر اصلی نوع و غلظت عصاره گیاهان دارویی درمنه و مریم گلی بر خصوصیات جوانهزنی و رشد اولیه گیاهچه خرفه معنیدار بود - 3 0.01 - ولی اثر متقابل آنها معنیدار نشد. عصاره هر دو گیاه درمنه و مریمگلی درصد جوانه زنی و سرعت جوانهزنی را به صورت معنیداری - 3 0.01 - کاهش دادند. در این مورد اثر درمنه بیشتر از مریمگلی بود، به طوری که کمترین درصد جوانهزنی و سرعت جوانهزنی در تیماره عصاره درمنه بدست آمد که به ترتیب 57 و 54 درصد کمتر از تیمار شاهد بود .
