بخشی از مقاله
چکیده
منطقهي دوراهان بخشی از استان چهارمحالوبختیاري است که در جنوب شهرستان بروجن قراردارد. هدف از تحقیق حاضر تعیین حساسترین منطقه مستعد به زمینلغزش و فرسایش براي مدیریت صحیح و حفظ کیفی و کمی منابع آب و خاك میباشد. بدین منظور از نقشه زمینشناسی منطقه، نقشهي سازند زمینشناسی در محیط نرمافزار GIS تهیه شد.
نتایج نشان داد از میان سازندهاي موجود در منطقه، سازند رازك به علت ویژگیهاي لیتولوژي آن، از استعداد بالاتري براي حرکات تودهاي برخوردار میباشد. بنابراین در امر حفاظت آب و خاك منطقه مورد مطالعه، سازند رازك یکی از اولویتهایی است که باید به آن توجه ویژهایی شود.
مقدمه و هدف
هرگونه حرکت در امتداد شیب با سرعت کم تا زیاد که در آن مواد مختلف از جمله خاك، واریزه و حتی نهشتههاي مصنوعی به سمت پایین شیب حرکت نمایند را زمینلغزش میگویند - پارسایی و علیمحمدي، . - 1391 در بیان انواع زمینلغزش معیارهاي متفاوتی توسط محققین به کار رفته است، هانت - 1984 - ، بر اساس نوع حرکت، شکل گسیختگی، چسبندگی مصالح و علت گسیختگی، شش نوع حرکت را توصیف نمود که شامل ریزش، لغزش، بهمن، جریان، خزش و خاك سره می-باشد
ایران با توپوگرافی عمدتأ کوهستانی، فعالیت زمینساختی و لرزهخیزي زیاد، شرایط متنوع زمینشناسی و اقلیمی، شرایط طبیعی را براي ایجاد انواع بلایاي طبیعی از جمله زمینلغزش داراست. زمینلغزش در ایران به عنوان یک بلاي طبیعی، سالیانه خسارات جانی و مالی فراوانی به منابع کشور وارد میسازد. اگر براي بلایاي طبیعی دیگر احتمال وقوع هراز چند گاهی قائل شویم، پتانسیل وقوع پدیده زمینلغزش را با توجه به اینکه نزدیک 2,3 سطح کشور را ارتفاعات تشکیل داده باید هر لحظه در نظر گرفت بر اساس یک برآورد اولیه، سالیانه بالغ بر 500 میلیارد ریال خسارات مالی از طریق زمینلغزشها بر بودجه اقتصادي کشور تحمیل میشود و این در صورتی است که از بین رفتن منابع طبیعی غیرقابل بازگشت و خسارت غیر مستقیم ناشی از این پدیده به حساب آورده نشوند
هدف از تحقیق حاضر تعیین حساسترین منطقه مستعد به زمینلغزش و فرسایش براي مدیریت صحیح و حفظ کیفی و کمی منابع آب و خاك میباشد.
تئوري و پیشینه تحقیق
در حال حاضر صدها زمینلغزش در اثر عوامل مختلف در نقاط مختلف کشور بوجود میآید. استانهاي گیلان، مازندران، اردبیل، فارس، کهگیلویه و بویر احمد و چهارمحال و بختیاري از مهمترین مناطق قربانی زمینلغزش در کشور به شمار می-روند
ملکی و قربانپور - 1387 - ، به پهنهبندي خطر زمینلغزش در حوضه چرمله پرداختند و نتایج نشان داد بیشترین خطر زمینلغزش در بخشهاي شمالی حوضه به علت عمدهاي جنس زمینشناسی و شیب زیاد واقع شدهاست.
نادري و کریمی - 1392 - ، در حوزهي آبخیز تلخاب ایلام به ارزیابی کارایی دو روش ارزشاطلاعاتی و گوپتا و جوشی در پهنهبندي خطر زمینلغزش پرداختند و به این نتیجه رسیدند که روش ارزشاطلاعاتی کارایی بهتري دارد و از بین عوامل نُهگانه مؤثر، عامل زمینشناسی بیشترین تأثیر را در وقوع زمینلغزشها داشته است.
مقیمی و همکاران - 1387 - ، به ارزیابی و پهنهبندي عوامل موثر در وقوع زمینلغزش در دامنههاي شمالی آلاداغ با استفاده از مدل LIM پرداختند، نتایج نشان داد حدود 89,35 درصد از لغزشهاي حوضه در مناطق با پتانسیل خطر زمین-لغزش خیلی زیاد واقع شد هاند که قابلیت فرسایش قابل توجهی را در این منطقه نشان میدهد.
ایلدرمی - 1390 - ، به تحلیل مورفومتري زمینلغزش در حوضه آبخیز اکباتان و برآورد رسوب آن پرداخت. نتایج نشان داد بیشتر لغزشها از نوع سطحی و کم عمق میباشد، همچنین تجمع نهشتههاي سطحی بیشتر از نوع رس و ماسه و در برخی از مناطق بویژه چالههاي انباشتی، محل مناسبی جهت بروز لغزش را فراهم نموده است. تغییر در ابعاد طولی و عرضی لغزشها شدید بوده به طوري که سطح حوضه از طریق لغزشها مورد فرسایش واقع شده و با توجه به موقعیت آنها موجب انباشت رسوب در مخزن سد اکباتان و کاهش عمر مفید آن میشوند.
کوماك - 2006 - ، در منطقه مرکزي اسلونیا با استفاده از AHP و آمار چندمتغیره، مناطق مستعد زمینلغزش را شناسایی کرد او براي این کار از فاکتورهایی چون کاربري، پوششگیاهی، شیب و لیتولوژي بهره گرفت و به این نتیجه رسید که وزن فاکتورها با استفاده از AHP نتایج بهتري نیز به دست میدهند.
گابت و همکاران - 2004 - ، با استفاده از دادههاي بارش و بار رسوبی روزانه حوضه آناپورناي هیمالایاي نپال، به اثرات بارش و ویژگیهاي شیب دامنه درشروع زمین لغزشها در دوره بارشهاي موسمی این حوضه پی بردند .آنها دریافتند که هر زمان طی دوره بارشهاي موسمی آستانه بارش به بیش از860 میلیمتر برسد، حرکات لغزشی به وقوع خواهد پیوست و فرسایش زیادي در اثر وقوع زمینلغزش ایجاد خواهد شد.
مواد و روش ها
منطقهي دوراهان بخشی از استان چهارمحالوبختیاري است که در جنوب شهرستان بروجن قرار دارد. منطقه دوراهان با مساحت 271 کیلومترمربع، در حدفاصل 31° 28″ 58′ تا 31 ° 42 ″ 8′ عرض شمالی و 51° 09″ 21′ تا 51° 16″ 21 ′ طول شرقی واقع شده است.ارتفاع متوسط 2175متر دارد و از نظر زمینشناسی در این منطقه سازندهاي دوران سوم از ائوسن تا دوره کواترنري مشاهده میشود. این منطقه بخشی از زون ساختاري زاگرس بوده و در تقسیمات زمینشناسی زاگرس، بخشی از زاگرس مرتفع محسوب میشود.در شکل 1 منطقه مورد مطالعه نشان داده شدهاست.
شکل-1 موقعیت منطقه موردمطالعه
زمین لغزشها یکی از انواع مخرب فرسایش خاك میباشند که هر ساله موجب ایجاد خسارتهاي مالی و جانی سنگین میگردند که بعضاً جبران این خسارتها یا ممکن نمیباشد و یا به صرف وقت و هزینه زیادي نیاز می باشد
در پژوهش حاضر نقش سازند زمینشناسی در فرسایش خاك و زمینلغزش بررسی شده است. بدین منظور ابتدا نقشهي زمینشناسی منطقهي دوراهان از سازمان زمینشناسی کشور تهیه گردید، منطقه در نقشه زمینشناسی بروجن به مقیاس 1:100000 قرار میگیرد و از روي آن نقشهي سازندهاي زمینشناسی و لیتولوژي در محیط نرم افزار GIS تهیه گردید.
نقشه سازندهاي زمینشناسی نشان داد که منطقه مورد مطالعه شامل سازندهاي؛ لالون، آبرفت، آسماري، آغاجاري، امیران، میلا، تاربور، خانهکت، داریان، دالان، رازك، سروك، سورمه، شهبازان، فهلیان-گدوان-داریان، میشان، نیریز، کشکان، کژدمی، گدوان، گورپی میباشد. در شکل 2 نقشه سازندهاي زمینشناسی منطقه نشان داده شده است.
