بخشی از مقاله
چکیده :
مهم ترین مسئله در کشاورزی ، تامین آب مورد نیاز و انتقال آن است . یکی از عوامل کاهش راندمان انتقال ، رسوب گذاری در کانال های انتقال آب است . موضوع اصلی پروژه بررسی راندمان تله اندازی شبکه با استفاده از نرم افزار شارک در حوضچه های ترسیب اختصاص دارد که هدف مطالعه آبگیر ایستگاه پمپاژ سبیلی دزفول بوده است .نتایج حاصله توسط نرم افزار و تحلیل آنها ، توانایی مدل را در پیش بینی و بررسی غلظت و دانه بندی رسوبات ورودی را نشان می دهد . همچنین داده های بدست آمده از این نرم افزار حاکی از مطلوب بودن کارایی آن بوده ، بنابراین در حوضچه های ترسیب می توان قبل از صرف هزینه های گزاف ، با استفاده از این نرم افزار و با استفاده از اطلاعات موجود ، حوضچه ی ترسیب را طراحی و راندمان تله اندازی را تخمین زد . با توجه به برآورد رسوب انجام شده توسط نرم افزار ، حجم رسوبی معادل 27655 تن در مدت 10 سال وارد آبگیر ایستگاه پمپاژ سبیلی شده است که با توجه به راندمان تله اندازی 100 درصدی ماسه و 88 درصدی سیلت این حجم رسوبی به میزان 18500 تن در آبگیر ایستگاه ته نشین و 9155 تن از حجم رسوبات به پایین دست منتقل شده اند .
کلمات کلیدی :
برآورد رسوب ، شارک ، حوضچه ترسیب ، راندمان تله اندازی ، غلظت
.1 مقدمه :
یکی از مسائل مهم در طراحی تاسیسات آبیاری ، رسوب می باشد . عدم توجه به رسوبات ورودی به آبگیرها ، باعث انتقال آنها به تاسیسات انتقال و توزیع در شبکه های آبیاری و زهکشی می شود . رسوبگذاری مشکل تمامی کانالهای آبیاری انتقال دهنده مستقیم آب از رودخانه است. تجمع رسوبات از ظرفیت شبکه های آبیاری کاسته و چنانچه بطور منظم این رسوبات جمع آوری نشوند بتدریج به خرابی و نهایتاً به زوال کامل کانال منجر می گردد. این عمل باعث می گردد که ضمن تحمیل هزینه های زیاد برای لایروبی این رسوبات، عملیات بهره برداری مختل شده و حتی گاهی شبکه با کمبود آب مواجه گردد. اولین گام برای جلوگیری از ورود رسوبات در کانالهای آبیاری انتخاب محل مناسب برای آبگیر می باشد . به منظور جلوگیری از ورودی رسوبات به داخل شبکه و کاهش هزینه های نگهداری نیز می توان یک حوضچه رسوبگیر در ابتدای شبکه احداث نمود. حوضچه های ته نشینی در کانالهایی با سطح مقطع بزرگ ساخته می شوند، تا سرعت جریان کاهش و رسوبات در حوضچه رسوبگیر ته نشین گردند.[1]
.2مواد و روش ها :
.2-1 معرفی نرم افزار
نرم افزار شارک یکی از جدیدترین نرم افزارها در زمینه مدیریت رسوب در طراحی سازه های کنترل رسوب می باشد که توسط موسسه Wallingford ارائه شده است .
.2-2 رودخانه دز
رودخانه دز از ارتفاعات جنوب غربی اراک ،بروجرد،الیگودرز وکوههای بلند بختیاری سرچشمه گرفته وسهم عمده ای در تشکیل یکی از پر آب ترین رودخانه های ایران یعنی کارون دارد .این رودخانه از دو شاخه اصلی به نام سزار و بختیاری تشکیل شده است . رودخانه دز پس از عبور از تنگ پنج ،تنگ هفت و تله زنگ وپشت سر گذاشتن دریاچه سد دز ، از تنگه باریک وعمیق کنگلومرای سازند بختیاری عبور کرده ودر قلعه مختار واقع در شمال شهرستان دزفول وارد جلگه خوزستان می شود .رودخانه دز با عبور از شهرستان دزفول و سپس طی مسافتی پر وپیج خم به طول تقریبی 186 کیلومتر در بند قیر با رودخانه های شطیط یا دجیل وگرگر یکی شده وکارون را تشکیل می دهد که به سمت اهواز می رود . [2]
.2-3 حدود جغرافیایی شبکه آبیاری ناحیه شمال خوزستان
اراضی شبکه آبیاری دز در شمال خوزستان واقع شده است و با مصاحت ناخالص 125 هزار هکتار و مساحت خالص 100 هزار هکتار از سمت شمال به تپه ماهورهای شمالی دزفول موسوم به ببر و از جهت جنوب به اراضی هفت تپه و رودخانه شاوور و از شرق به رودخانه شوره و از غرب به رودخانه کرخه محدود است .
.2-4 آب و هوای منطقه
با جریان سه رودخانه دز، کرخه و شاوور و رودخانه های فصلی موسوم به گلال های بالارود و کوپیته این منطقه یکی از پر آب ترین مناطق کشور گزارش شده است. کیفیت شیمیایی آب رودخانه دز به منظور استفاده در تولیدات کشاورزی در حد بسار مرغوب گزارش شده است.میزان درجه حرارت منطقه بین صفر و 51 درجه سانتیگراد و متوسط بارندگی سالیانه 370 میلی متر و میزان تبخیر 22 میلی متر در 24 ساعت گزارش شده است .
.2-5 ایستگاه پمپاژ سبیلی
ایستگاه پمپاژ سبیلی در بالادست سد انحرافی دز قرار دارد و وظیفه انتقال آب را به منطقه سبیلی دارا می باشد . کانال آبگیر ایستگاه اصلی سبیلی به طول 418 متر مستقیما با رودخانه دز ارتباط دارد و دارای دو مقطع می باشد ، یکی با عرض کف 3/5 متر و ارتفاع 5 متر و دیگری با عرض کف 5 متر و ارتفاع 5 متر و شیب بدنه 2/5 به 1 می باشد . این مقطع پلکانی بوده که از آن جهت استقرار بیل های مکانیکی در هنگام لایروبی استفاده می شود . کانال آبگیر اصلی سبیلی توانایی تامین آب 16 متر مکعب در ثانیه جهت آبیاری 6000 هکتار اراضی منطقه سبیلی را دارا می باشد .
